„Zaranność mistrzowsko zmieniona w poranność” – stwarzanie świata. Wokół wiersza Wczesna godzina Wisławy Szymborskiej
Abstrakt
W tym szkicu zrekonstruowane zostają sposoby przedstawiania poranków w poezji nowoczesnej. Możemy tutaj wyróżnić dwie przeciwstawne tendencje. Przeżycie epifaniczne przemiany nocy w dzień ujęte w poetyckie ramy medytacji poetyckiej oraz hymnicznego zachwytu spotyka się z wariantem awangardowym - aktywistycznym, z pełnymi poetyckiej dynamiki obrazami odnowionego wspólnego działania. Te paradygmaty oświetlają wiersz Wczesna godzina Wisławy Szymborskiej, przy czym jej powściągliwa refleksja o odnowionym ludzkim istnieniu bliska jest możliwości pierwszej. Autor wskazuje korespondencje utworu polskiej noblistki z wierszami nowoczesnych poetów francuskich, wydobywając uprzywilejowaną pozycję walki z nicością i nocą, pragnienia zmiany, odnowienia wrażliwości oraz – metafizycznego zdumienia. Odczytywany utwór rzutowany jest na tło wyróżniających poezję Szymborskiej tematów i założeń filozoficznych, takich jak fascynacja cudownością istnienia, namysł nad ograniczeniami ludzkiego poznania, służące kreacji świata gry poetyckie czy skomplikowane relacje miedzy tym, co realne, a tym, co wyobrażone. W interpretacji wiersza Wczesna godzina do najważniejszych wątków rozważań należą relacje między postrzeganiem a przeoczeniem, ukazanie metamorfoz nocy i dnia, które pozwalają zrozumieć zamysł odnowy egzystencji, ujęcie artystyczne wydobywanych z mroku przedmiotów posiłkujące się spojrzeniem malarskim oraz nawiązanie do Księgi Genezis w kameralnym stwarzaniu świata – na miarę ludzkiej wyobraźni. Wisława Szymborska w swym studium poranka przyjmuje postawę analityczną i autokrytyczną.
Słowa kluczowe
Wisława Szymborska; poznanie; postrzeganie; percepcja; Wczesna godzina
Bibliografia
Apollinaire Guillaume (1975): Wybór poezji. Oprac. J. Kwiatkowski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Balbus Stanisław (1996): Świat ze wszystkich stron świata. O Wisławie Szymborskiej. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Bauer Gerhard (2007): Radość pytania. Wiersze Wisławy Szymborskiej. Tłum. Ł. Musiał, oprac. A. Woldan. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Bonnefoy Yves (1996): Zorzo poranna, córo łez. W: Idem: Poezje. Tłum. A. Wodnicki. C&D International Editors, Kraków.
Borkowska Grażyna (1996): Szymborska eks-centryczna. W: Eadem: Radość czytania Szymborskiej. Wybór tekstów krytycznych. Oprac. S. Balbus, D. Wojda. Znak, Kraków.
Char René (1972): Wspólna obecność. Wybór poezji. Tłum. A. Międzyrzecki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Czabanowska-Wróbel Anna (2005): Poszukiwanie blasku. O poezji Adama Zagajewskiego. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Gralewicz-Wolny Iwona (2014): Poetka i świat. Studia i szkice o twórczości Wisławy Szymborskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Grądziel-Wójcik Joanna (2016): Zmysł formy. Sytuacje, przypadki, interpretacje polskiej poezji XX wieku. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Gutowski Wojciech (2012): Tutaj, czyli poza paradą „wielkich słów”. „Kwartalnik Artystyczny”, nr 1, s. 44.
Hartwig Julia (1987): Obcowanie. Czytelnik, Warszawa.
Hartwig Julia (1992): Czułość. Znak, Kraków.
Jaworski Stanisław (1976): W strefie przejściowej. W: Idem: Między awangardą a nadrealizmem. Główne kierunki przemian poezji polskiej w latach trzydziestych na tle europejskim. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 8–24.
Kwiatkowski Jerzy (1972): Świat poetycki Juliana Przybosia. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Läpple Alfred (1983): Od Księgi Rodzaju do Ewangelii. Wprowadzenie do lektury Pisma Świętego. Tłum. J. Zychowicz. Wydawnictwo Znak, Kraków.
Legeżyńska Anna (2015): Pełnia. Kilka uwag o poetyckiej antropologii Wisławy Szymborskiej. W: Niepojęty przypadek. O poezji Wisławy Szymborskiej. Red. J. Grądziel-Wójcik, K. Skibski. Wydawnictwo Pasaże, Kraków, s. 15–31.
Lekcja zdziwienia światem (1996): Lekcja zdziwienia światem. Pierwszy wywiad telewizyjny z Wisławą Szymborska przeprowadzony przez Teresę Walas w dniu przyznania Poetce Nagrody Nobla. W: Radość czytania Szymborskiej. Wybór tekstów krytycznych. Oprac. S. Balbus, D. Wojda. Znak, Kraków 1996, s. 20–24.
Peiper Tadeusz (1979): Pisma wybrane. Oprac. S. Jaworski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Przyboś Julian (1984): Dynamo. W: Idem: Utwory poetyckie. T. 1. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 10.
Richard Jean-Pierre (1973): René Char. Tłum. J. Prokop. W: Sztuka interpretacji. Oprac. H. Markiewicz. T. 2. Państwowy Instytut Wydawniczy, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 283–316.
Saint-John Perse (1980): Wąskie są okręty (cz. 5). W: Idem: Anabaza. Tłum. Z. Bieńkowski. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 63–95.
Sienkiewicz Barbara (2007): Poznawanie i nazywanie. Refleksja cywilizacyjna i epistemologiczna w polskiej poezji modernistycznej. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Stala Marian (2004): Przeszukiwanie czasu. Przechadzki krytycznoliterackie. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Starowieyski Marek (2019): Tradycje biblijne. Biblia w kulturze europejskiej. Wydawnictwo Petrus, Kraków.
Szymborska Wisława (2015): Yves Bonnefoy, „Ten sam ciągle głos”. W: Eadem: Wszystkie lektury nadobowiązkowe. Państwowy Instytut Wydawniczy, Kraków.
Szymborska Wisława (2016): Wybór poezji. Oprac. W. Ligęza. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Wierzyński Kazimierz (1994): Poezje zebrane. Zebrał i posłowiem opatrzył W. Smaszcz. T. 2. Wydawnictwo Łuk, Białystok.
Zagajewski Adam (1999): Pragnienie. Wydawnictwo a5, Kraków.
Zagajewski Adam (2003): Powrót. Znak, Kraków.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
