https://doi.org/10.31261/FLPI.2025.10.15
Niniejszy artykuł dotyczy początków polskiej literatury wyprawowej zainspirowanej eksploracją gór ze szczególnym uwzględnieniem gór wysokich (w tym przypadku są to przede wszystkim szczytowe partie Tatr). W całości poświęcony został fundamentalnemu dziełu o Tatrach za jakie usnaje się zbiór rozpraw autorstwa znanego oświeceniowego pisarza i geologa Stanisława Staszica, wydany w 1815 r. pod tytułem O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polski. Powstał on w wyniku eksploracji Tatr jakiej dokonał Staszic kolejno w latach 1802, 1804 i 1805. Choć w dużej części zebrane w nim rozprawy koncentrują się na badaniach terenowych prowadzonych przez uczonego, zarówno na nizinach, jak i w górach, to jednak zawierają także wiele uwag na temat poruszania się po Tatrach. Staszic pisze m.in. o zdobywaniu kolejnych szczytów, radzeniu sobie ze zlodowaceniami, obserwacjach zmian pogody, stylu obozowania, relacjach z góralami – przewodnikami. W tekście pojawiają się również daty dzienne a niekiedy także informacje o godzinah wyruszenia na szlak. Wymienione wyżej elementy zbliżają niektóre fragmenty rozpraw do formy itinerarium wyprawowego. Sam zaś Staszic jako eksplorator Tatr i autor pierwszego polskiego dzieła opisującego Tatry został uznany za prekursora „ojca” polskiego taternictwa a jego dzieło przez wiele lat funkcjonowało jako rodzaj przewodnika po Tatrach dla odwiedzających je turystów .
Pobierz pliki
Zasady cytowania
Cited by / Share
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
Nr 2(10) (2025)
Opublikowane: 2025-10-31
10.31261/FLPI
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Język Polski
English
Italiano