Dziecko Zamojszczyzny. Historiografia Anny Janko dla najmłodszych
Abstrakt
Oleś i Pani Róża by Anna Janko is a postmemorial narrative for the youngest. The trajectory of the fate of a several‑year‑old hero is a literary realisation of the course of dramatic events connected with displacement, separation from parents, the stay in a temporary camp in Zwierzyniec, an orphanage, and the potential danger of not only Germanisation but also death. Thus, the title character becomes a figure of the fate of Children of Zamojszczyzna (Zamość region); in some way he represents them. The piece is also an expression of the homage paid to Róża and Jan Tomasz Zamoyski in recognition of their merits for saving actions for the youngest inhabitants of Zamojszczyzna. Janko’s work is based on family transmission, that is, on inheriting the experience of great‑grandfather (former Oleś) by his great‑granddaughter Róża (namesake of Róża Zamoyska). The narrative touches upon a subject that until recently was considered a taboo, introducing Polish expressions that accentuate the category of “Children of Zamość region” — a toponymic, tragic, negative distinction of the age group, region, and history. One can see character‑related or constructional parallels between the work of Anna Janko and the novel by Éric‑Emmanuel Schmitt — Oskar i Pani Róża (Oscar and the Lady in Pink), which is also intertextually indicated by the very title: Oleś i Pani Róża.
Słowa kluczowe
Child of Zamość region; Second World War; prose for children; postmemory; Róża Zamoyska; Anna Janko; Éric‑Emmanuel Schmitt
Bibliografia
Burzyńska A., 2006, Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce, w: tejże, Anty‑teoria literatury, Kraków.
Chrobaczyński J., 2012, Dzieci i młodzież. Rodzina, w: tegoż, Dramatyczny rok 1943. Postawy i zachowania społeczeństwa polskiego w rozstrzygającym roku II wojny światowej, Rzeszów—Kraków.
Hitlerowski obóz przejściowy w Zwierzyńcu, 1993, Służewski C., wybór, wstęp i oprac., Zwierzyniec.
Jakowska K., 2003, Inicjacja niedokonana w polskiej literaturze Holocaustu, w: Gutowski W., Owczarz E., red., Z problemów prozy. Powieść inicjacyjna, Toruń.
Janko A., 2015a, „Ich erzähle”, w: tejże, Mała zagłada, Kraków.
Janko A., 2015b, Krajobraz po zagładzie, w: tejże, Mała zagłada, Kraków.
Janko A., 2018, Oleś i Pani Róża, Kraków.
Jarocki R., 1996, Ostatni ordynat. Z Janem Zamoyskim spotkania i rozmowy, Warszawa.
Jonca M., 1994, Sierota w literaturze polskiej dla dzieci w XIX wieku, Wrocław.
Kaniewska B., 2006, Historia i egzystencja. Współczesne biografie wobec wzorca powieści rozwojowej, w: Meller K., Trybuś K., red., O historyczności, Poznań.
Karpińska‑Morek E., Was‑Turecka A., Sieradzka M., Wróblewski A., Majta T., Drzonek M., 2018, Teraz jesteście Niemcami. Wstrząsające losy zrabowanych polskich dzieci, Kraków.
Klukowski Z., 2007, Zamojszczyzna 1918—1959, t. 1—2, Warszawa.
Kozaczyńska B., 2016, Ocalone z transportów Dzieci Zamojszczyzny. Losy dzieci wysiedlonych z Zamojszczyzny do dystryktu warszawskiego 1942—1945, Zamość.
Ługowska J., 2008, „Dziadunio” jako figura nadawcy i rola narracyjna w literaturze przeznaczonej dla młodego odbiorcy, w: Gleń A., Jokiel I., Szladowski M., red., Egzystencjalne doświadczenie starości w literaturze, Opole.
Margol T., 2015, Ocalone dzieci Zamojszczyzny, Wrocław.
Matławska H., 2018, Wierni tradycji rodu. O Róży i Janie Zamoyskich wspomnienie, Zwierzyniec.
Sitkowski W., 1999, Sochy dawniej i dziś, Zwierzyniec.
Sitkowski W., 2011, Zamojszczyzna. Wysiedlenia — deportacje 1939—1945. Obóz w Zwierzyńcu, Zwierzyniec.
Skotnicka G., 2008, O niektórych schematach fabularnych, w: tejże, Barwy przeszłości. O powieściach historycznych dla dzieci i młodzieży 1939—1989, Gdańsk.
Slany K., red., 2018, Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, Warszawa.
Sochal A., 2015, Segregacja rasowa, deportacja, Holocaust, „Anschluss” jako tematy literatury dla dzieci i młodzieży, w: Niesporek‑Szamburska B., Wójcik‑Dudek M., red., Zok‑Smoła A., współpr., (Przed)szkolne spotkania z literaturą, Katowice 2015.
Szyszka B., 2012, Jan Zamoyski — ostatni ordynat, Zamość.
Wójcik‑Dudek M., 2016, W(y)czytać zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Katowice.
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0001-6972-1138
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
