Pozaustawowy kontratyp działania w ramach uprawnień wynikających z prawa do obrony w kontekście nowelizacji art. 233 §1 Kodeksu karnego
Abstrakt
The work is devoted to the non-statutory justification of action in the scope of the right to defence, whose purpose was the exclusion of criminal responsibility for giving false testimony by a witness – the actual perpetrator – in his or her case. It was emphasised that the defence which heretofore resulted from Art. 182 and 183 kk was insufficient for the witness. One discussed inter alia the legal basis of the justification, its constituent elements, one indicated the controversies which were caused by the concept of justification, and which to a great extent were associated with the violation, by the Supreme Court, of
the constitutional principle of the tripartite division of powers and with the substantive and temporal limits of the right to defence which result both from the norms of international and domestic law. One indicated the position of the representatives of the doctrine as to the concept of justification. Scholarship on the subject, even though it did not take a uniform stand in reference to the problem in question, basically discerned the necessity of the improvement of the situation of the witness – the actual perpetrator, who, testifying in his or her own case, would run the risk of self-incrimination. The considerations of the doctrine resulted in numerous alternative propositions de lege ferenda. In the work, one suggests to seek such a solution in the substantive approach to the nemo se ipsum accusare tenetur rule. Then it was emphasised that the problem of justification once again became the subject of discussion owing to the amendment issued on 11 March 2016 about the modification of the act of law – The Code of Criminal Procedure and certain other acts of law Art. 233 §1a kk. At that time one penalised the behaviour of a witness, who in fear of criminal liability to be faced by the witness or his relatives gives false testimony or conceals the truth. For the sake of recapitulation, one indicated that the amendment which was described above rendered the justification in question invalid, and the perpetrator who is heard in a court of law as a witness continues de lege lata to be entitled to use the right to refuse to answer the question from Art. 183 §1 kpk. One emphasised that the doctrine recurrently discerned the shortcomings of defence which result from Art. 183 §1 kpk. Above all the institution from Art. 183 §1 kpk was not intended for a witness – the actual perpetrator. Therefore, in the article, in order to realise the warranty nature of the entitlement in question one suggests that this admonishment should be rendered obligatory, so that every witness would be aware that the right exists and that he or she may exercise it.
Słowa kluczowe
instances of justification of action; the right to defence; giving false testimony; the actual perpetrator of a crime
Bibliografia
Literatura
Banaszak B.: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa 2009.
Banaszak B.: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Warszawa 2012, LexisNexis.
Banaszak B.: Prawo konstytucyjne. Warszawa 2001.
Beccaria C.: O Przestępstwach i karach. Warszawa 1959.
Bielski M.: Wyłączenie przestępności składania fałszywych zeznań w związku z przysługującym sprawcy czynu zabronionego prawem do obrony. CPKNP 2011, nr 15.
Cieślak W.: Brak lojalności organu procesowego jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną za złożenie fałszywych zeznań. W: Reforma prawa karnego propozycje i komentarze. Księga pamiątkowa Profesor Barbary Kunickiej-Michalskiej. Red. J. Jakubowska-Hara, C. Nowak, J. Skupiński. Warszawa 2008.
Czabański J., Warchoł M.: Prawo do milczenia czy prawo do kłamstwa. Prok. i Pr. 2007, nr 12.
Doda Z., Gaberle A.: Dowody w procesie karnym. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz. T. I. Warszawa 1995.
Działocha K.: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP (stan doktryny prawa). W: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Red. Idem. Warszawa 2005.
Działocha K.: Zasada bezpośredniego stosowania konstytucji w dziedzinie wolności i praw obywateli. W: Obywatel – jego wolności i prawa. Zbiór studiów przygotowanych z okazji 10-lecia urzędu RPO. Red. B. Oliwa-Radzikowska. Warszawa 1998.
Filar M.: Glosa do uchwały SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 26/2007. OSP 2008, nr 4.
Filar M.: Kodeks karny. Komentarz. Wyd. V. Red. M. Filar. LEX Gamma.
Gaberle A.: Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka. Warszawa 2010.
Gierula I.: Kontratyp działania w granicach szczególnych uprawnień i obowiązków. Pal. 2013, nr 1–2.
Giezek J.: Glosa do postanowienia SN z 3 stycznia 2002 r., IV KKN 635/97. PiP 2002, nr 11.
Giezek J., Kłączyńska N., Łabuda G. W: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Red. J. Giezek. LEX Prestige 2012.
Gruszecka D.: Zasięg prawa do obrony w kontekście odpowiedzialności za fałszywe zeznania. CzPKiNP 2010, nr 2.
Jędrzejewski Z.: Nullum crimen sine lege i kontratypy a zasada jedności porządku prawnego (jednolitej bezprawności). IN 2011, nr 1.
Kaczmarek T.: O tzw. okolicznościach „wyłączających” bezprawność czynu. PiP 2008, nr 10.
Kmiecik R.: Glosa do uchwały SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 26/2007. PiP 2007, nr 12.
Konarska-Wrzosek V.: Kodeks karny. Komentarz. Red. V. Konarska-Wrzosek. LEX Gamma.
Koper R.: Jawność rozprawy głównej a ochrona prawa do prywatności w procesie karnym. Warszawa 2010.
Krajewski R.: Kontratyp karcenia małoletnich po wprowadzeniu prawnego zakazu stosowania wobec nich kar cielesnych. Pal. 2012, nr 1–2.
Kwiatkowski Z.: Glosa do uchwały SN z dnia 20 czerwca 1991 r., I KZP 10/91. PS 1992, nr 7–8.
Labuda G., Razowski T., Kardas P.: Kodeks karny skarbowy. Komentarz. Kraków 2010.
Lach A.: Glosa do uchwały SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 26/2007. LEX prestige.
Łabno-Jabłońska A.: Zasada bezpośredniego obowiązywania konstytucyjnych praw i wolności jednostki analiza prawno-porównawcza. W: Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona. Red. L. Wiśniewski. Warszawa 1997.
Łojewski K.: Instytucja odmowy zeznań w polskim procesie karnym. Warszawa 1971.
Majewski J.: Czy znamię podmiotowe (subiektywne) jest jedną z cech konstytutywnych kontratypu?. W: Okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Materiały IV Bielańskiego Kolokwium Karnistycznego. Red. J. Majewski. Toruń 2008.
Marek A.: Obrona konieczna w prawie karnym. Warszawa 1979.
Marszał K., Stachowiak S., Zgryzek K. W: Proces karny. Red. K. Marszał. Katowice 2005.
Mączyński A.: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy. PiP 2000, nr 5.
Mozgawa M.: Kodeks karny. Komentarz aktualizowany. Red. M. Mozgawa. LEX Gamma.
Paprzycki L.: Glosa do uchwały SN z dnia 20 czerwca 1991, I KZP 12/91. Pal. 1992, nr 1–2.
Pawełek M.: Urojone prawo do obrony a odpowiedzialność za fałszywe zeznania. Prok. i Pr. 2009, nr 4.
Plebanek E.: Materialne określenie przestępstwa. Warszawa 2009 r., LEX Prestige.
Popławski H.: Działanie w granicach uprawnień i obowiązków jako okoliczność wyłączająca bezprawność czynu. NP 1967, nr 12.
Potulski J.: Glosa do uchwały SN z dnia 20 kwietnia 2007 r., I KZP 4/07. GSP 2008, nr 3.
Rajzman H.: Analogia in bonam partem i zasada legalizmu w prawie karnym. AUMCS 1966, vol. XIII, no. 2, Sectio G.
Rajzman H.: Zagadnienie „kontratypów” w projekcie kodeksu karnego PRL. PiP 1963, nr 3.
Safian M., Bosek L.: Konstytucja RP. T. I: Komentarz do art. 1–86. Warszawa 2016, LexisNexis.
Sarnecki P.: Artykuł 42. W: Konstytucja RP. Komentarz. T. III. Red. L. Garlicki. Warszawa 2003.
Sanetra W.: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Red. K. Działocha. Warszawa 2005.
Siwek M.: Glosa do uchwały SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 4/2007. PS 2008, nr 3.
Sowiński P.K.: Prawo świadka do odmowy zeznań w procesie karnym. Warszawa 2004.
Stefański R.A.: Glosa do uchwały SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 4/07. OSP 2008, nr 3.
Stefański R.A.: Komentarz do art. 191 k.p.k., Komentarz do ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 r., Nr 89, poz 555), w zakresie przepisów o postępowaniu przygotowawczym. 2003. LEX Prestige.
Stypuła S.: Fałszywe zeznania a prawo do obrony, Glosa do uchwały SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 26/07. MP 2008, z. 15.
Świecki D. W: Kodeks postępowania karnego. T. I. Red. Idem. LEX Gamma 2018.
Trzciński J.: Funkcja prawna konstytucji socjalistycznej. Wrocław 1978.
Warchoł M.: Glosa do uchwały SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 4/07. WPP 2007, nr 3.
Warylewski J.: Kontratypy wiosny. Pal. 199, nr 7–8.
Warylewski J.: Zasada ustawowej określoności przesłanek odpowiedzialności karnej a kontratypy pozaustawowe. W: Okoliczności wyłączające bezprawność czynu.
Materiały IV Bielańskiego Kolokwium Karnistycznego. Red. J. Majewski. Toruń 2008.
Wąsek A.: Glosa do uchwały SN z dnia 20 czerwca 1991 r., I KZP 12/91. WPP 1992, nr 3–4.
Wąsek A.: Problematyka kontratypów przy przestępstwach nieumyślnych. Pal. 1988, nr 10.
Wolter W.: Funkcja błędu w prawie karnym. Warszawa 1965.
Wolter W.: W sprawie społecznego niebezpieczeństwa i bezprawności. NP 1956, nr 2.
Wiliński P.: Proces karny w świetle konstytucji. Warszawa 2011.
Wronkowska S.: W sprawie bezpośredniego stosowania Konstytucji. PiP 2001, nr 9.
Zoll A.: W sprawie kontratypów. PiP 2009, nr 4.
Orzecznictwo
Wyrok TK z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK 2001, nr 1, poz. 5.
Wyrok TK z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK 2001, nr 8, poz. 256.
Wyrok TK z dnia 8 lipca 2003 r., P 10/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 62.
Wyrok TK z dnia 26 listopada 2003 r., SK 22/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 97.
Wyrok TK z dnia 3 listopada 2004 r., K 18/03, LEX nr 133746.
Wyrok TK z dnia 8 listopada 2004 r., K 38/03, LEX nr 133752.
Orzeczenie TK z dnia 20 października 1992 r., K 1/92, LEX nr 25221.
Uchwała SN z dnia 20 czerwca 1991 r., I KZP 12/91, LEX nr 20459.
Uchwała SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 4/07, LEX nr 244459.
Uchwała SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 26/07, LEX nr 298949.
Wyrok SN z dnia 30 grudnia 1972 r., Rw 1312/72, LEX nr 18582.
Wyrok SN z dnia 19 marca 1982 r., III KR 31/82, LEX nr 17432.
Wyrok SN z dnia 4 lipca 2000 r., WKN 12/00, LEX nr 438511.
Wyrok SN z dnia 3 stycznia 2002 r., IV KKN 635/97, LEX nr 52282.
Wyrok SN z dnia 30 października 2002 r., V CKN 1456/00, LEX nr 57237.
Wyrok SN z dnia 27 marca 2003 r., V CKN 1811/00, LEX nr 521816.
Wyrok SN z dnia 6 listopada 2003 r., II CK 184/02, LEX nr 1129611.
Wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 291/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 71.
Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2004 r., III CK 536/02, LEX nr 172784.
Wyrok SN z dnia 24 kwietnia 2007 r., IV KK 127/07, LEX nr 293375.
Wyrok SN z dnia 3 grudnia 2008 r., V CSK 310/08, LEX nr 484695.
Wyrok SN z dnia 12 lutego 2009 r., III K 339/08, LEX nr 486545.
Wyrok SN z dnia 21 listopada 2014 r., III KK 348/14, LEX nr 1545153.
Wyrok SN z dnia 24 listopada 2015 r., II CSK 517/14, LEX nr 1940564.
Wyrok SN z dnia 30 czerwca 2009 r., V KK 25/09, LEX nr 512071.
Wyrok SN z dnia 17 października 2012 r., IV KK 99/12, LEX nr 1231601.
Wyrok SN z dnia 22 listopada 2012 r., V KK 265/12, LEX nr 1231653.
Postanowienie SN z dnia 8 lutego 2006 r., IV KK 394/05, LEX nr 333407.
Postanowienie SN z dnia 4 czerwca 2007 r., V KK 108/06, LEX nr 299215.
Postanowienie SN z dnia 22 września 2008 r., IV KK 241/08, LEX nr 464981.
Wyrok SA w Łodzi z dnia 19 czerwca 2001 r., II AKa 74/01, LEX nr 54981.
Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 26 października 2006 r., II AKa 289/06, LEX nr 203385.
Wyrok SA w Krakowie z dnia 11 maja 2009 r., II Aka 169/08, LEX nr 533944.
Wyrok SO w Białymstoku z dnia 19 marca 2009 r., VIII Ka 63/09, LEX nr 1294025.
Wyrok SO w Siedlcach z dnia 12 lipca 2013 r., II Ka 278/13, LEX nr 1717902.
Wyrok ETPC z dnia 20 października 1997 r., Serves c/a Francja, 20225/92, LEX nr 79567.
Źródła internetowe
http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/druk.xsp?nr=207 [dostęp: 16.09.2017].
http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/0F886B16326355A1C1257F5400517C71/%24File/207-001.pdf [dostęp: 16.09.2017].
http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/E4E18B486CF6499CC1257F5B0035420F/%24File/207-002.pdf [dostęp: 16.09.2017].
http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/8A270DCCB24D2E31C1257F5E004905B5/%24File/207-003.pdf [dostęp: 16.09.2017].
http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/4057EAF4004A8D08C1257F64005BEDCB/%24File/207-004.pdf [dostęp: 16.09.2017].
http://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/CC7AB6DB0551BFC0C1257F6B003FCB99/%24File/207-005.pdf [dostęp: 16.09.2017].
Uniwersytet Śląski Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
