Habeas corpus w Polsce oraz w niektórych państwach kręgu common law. Analiza prawnoporównawcza
Abstrakt
In their article, Przemysław Krawczyk and Bartosz Łukowiak discuss the issue of the habeas corpus procedure. On the basis of a comparative legal analysis, they present a model of the functioning of this institution in Poland and in selected countries whose legal code is based on common law. Krawczyk and Łukowiak discuss in detail, among other things, the scope and the subject matter of this mode and the catalogue of guarantees associated with it. Their research has made it possible to compare the most important similarities and differences in the functioning of the habeas corpus privilege in the Polish legal code and in common law. This, in turn, has allowed them to assess the accuracy of some of the solutions known to the Polish criminal procedural law. This article contains extensive references to the views expressed on this mode both in the Polish and the Anglo-Saxon doctrine of the procedural criminal law and to the case law of the European Court of Human Rights and the United States Supreme Court.
Słowa kluczowe
habeas corpus; arrest; detention on remand; coercive measures; criminal proceedings; common law; comparative law
Bibliografia
Literatura
Bacigal R.J.: Criminal law and procedure. An overview. Clifton Park 2009.
Berutowicz W.: Postępowanie cywilne w zarysie. Warszawa 1984.
Black H.L.: A constitutional faith. New York 1969.
Blackstone W.: Commentaries on the laws of England. A facsimile of the first edition of 1765–1769. Vol. 1. Chicago 1979.
Bonfield L.: American law and the American legal system in a nutshell. St. Paul 2006.
Carmen R.V. del: Criminal procedure. Law and practice. Belmont 2007.
Church W.S.: A treatise of the writ of habeas corpus. Including jurisdiction, false imprisonment, writ of error, extradition, mandamus, certiorari, judgments, etc. With practice and forms. San Francisco 1886.
Cora Ł.: Zatrzymanie osoby w polskim procesie karnym. Analiza dogmatyczno-prawna. Warszawa 2015.
Dressler J., Thomas III G.C.: Criminal procedure. Prosecuting crime. St. Paul 2006.
Eichstaedt K.: Czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym w polskim prawie karnym. Warszawa 2008.
English historical documents. Vol. 2: 1042–1189. Eds. D.C. Douglas, G.W. Greenaway. London 1981.
Gifis S.H.: Law dictionary. New York 1996.
Gronowska B.: Wolność i bezpieczeństwo osobiste w sprawach karnych w świetle standardów Rady Europy (implikacje praktyczne dla prawa polskiego). Toruń 1996.
Hall D.E.: Criminal law and procedure. Clifton Park 2012.
Hermeliński W., Nita-Światłowska B.: Kilka uwag o prawie do obrony w związku z nowelizacją Kodeksu postępowania karnego z 2016 roku. „Palestra” 2016, nr 9.
Hofmański P., w: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. T. 1: Komentarz do artykułów 1–18. Red. L. Garlicki. Warszawa 2010.
Hofmański P.: Europejskie standardy w zakresie kontroli stosowania przymusu w procesie karnym a reforma kodeksu postępowania karnego. W: Problemy kodyfikacji prawa karnego. Księga ku czci Profesora Mariana Cieślaka. Red. S. Waltoś. Kraków 1993.
Hofmański P., Wróbel A., w: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. T. 1: Komentarz do artykułów 1–18. Red. L. Garlicki. Warszawa 2010.
Hofmański P., Zabłocki S.: Pozbawienie wolności w toku procesu karnego. Wybrane aspekty konstytucyjne i prawnomiędzynarodowe. W: Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy. Red. J. Skorupka. Warszawa 2009.
Hołda Z.: Z problematyki gwarancji procesowych podejrzanego w świetle konstytucji USA. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G” 1983, nr 9.
Hurnard N.D.: The jury of presentment and the Assize of Clarendon. „The English Historical Review” 1941, no. 56.
Izydorczyk J.: Stosowanie tymczasowego aresztowania w kontekście instytucji Habeas Corpus, prawo do obrony. W: P. Wiliński et al.: Stosowanie tymczasowego aresztowania w Polsce. Analiza i rekomendacje. Raport. Lublin–Poznań–Warszawa 2008.
Izydorczyk J.: Stosowanie tymczasowego aresztowania w polskim postępowaniu karnym. Kraków 2002.
Izydorczyk J.: Zasada Habeas Corpus jako wzorzec respektowania prawa do wolności a aktualne prawo polskie. W: Verba volant, scripta manent. Proces karny, prawo karne skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015–2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice Zbrojewskiej. Red. T. Grzegorczyk, R. Olszewski. Warszawa 2017.
Jaworski I.: Zarys powszechnej historii państwa i prawa. Warszawa 1978.
Judicial and statutory definitions of words and phrases. St. Paul 1914.
Kardas P.: Standard rzetelnego procesu a prawo wglądu do akt sprawy w postępowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania, czyli historia jednej nowelizacji. „Prokuratura i Prawo” 2010, nr 1–2.
Kardas P.: Upływ określonego w art. 41 ust. 3 Konstytucji i w art. 248 § 2 k.p.k. 24-godzinnego terminu a możliwość wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2008, z. 1.
Kardas P., Wiliński P.: O niekonstytucyjności odmowy dostępu do akt sprawy w postępowaniu w przedmiocie tymczasowego aresztowania. „Palestra” 2008, nr 7–8.
Kosonoga J.: Dozór Policji jako środek zapobiegawczy w polskim procesie karnym. Warszawa 2008.
Koszowski M.: Anglosaska doktryna precedensu. Porównanie z polską praktyką orzeczniczą. Warszawa 2009.
Mądrzak H., w: Postępowanie cywilne. Red. H. Mądrzak. Warszawa 2003.
Majcher S., Stachurski D.: Sądowa kontrola zatrzymania w świetle Konstytucji RP. „Państwo i Prawo” 2006, nr 4.
Murzynowski A.: Kilka uwag dotyczących realizacji paktów praw człowieka w polskim prawie karnym procesowym. „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 1990, t. 173.
Murzynowski A.: Refleksje na temat zmian w przepisach dotyczących stosowania tymczasowego aresztowania. „Prokuratura i Prawo” 1997, nr 1.
Nowicki M.A.: Wokół Konwencji Europejskiej. Krótki komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Warszawa 2006.
Parks D.: The “great writ” reinvigorated? Habeas corpus in contemporary Canada. „Manitoba Law Journal” 2012, no. 1.
Sharpe R.J.: Habeas corpus, extradition and the burden of proof: The case of the man who escaped from Devil’s Island. „The Cambridge Law Journal” 1990, no. 3.
Sharpe R.J.: Habeas corpus in Canada. „Dalhousie Law Journal” 1975, no. 2.
Siedlecki W., w: Postępowanie cywilne. Część ogólna. Red. J. Jodłowski, W. Siedlecki. Warszawa 1958.
Skorupka J., w: Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Red. J. Skorupka. Warszawa 2020.
Skorupka J.: Access to detainees’ files in the light of Directive 2012/13/EU of the European Parliament and of the Council of 22 May 2012 on the right to information in criminal proceedings and under Polish law. „Ius Novum” 2017, no. 2.
Skorupka J.: Granice ingerencji w wolność osobistą jednostki i prawo do nieobciążania się w postępowaniu karnym. W: Model dopuszczalnej ingerencji w prawa i wolności jednostki w procesie karnym – The Model of acceptable interference with the rights and freedoms of an individual in the criminal process. Red. J. Skorupka. Warszawa 2019.
Skorupka J.: Konstytucyjny i konwencyjny standard tymczasowego aresztowania. „Państwo i Prawo” 2007, nr 7.
Skorupka J.: Udostępnienie akt sprawy podejrzanemu. „Prokuratura i Prawo” 2007, nr 5.
Skorupka J.: W kwestii dostępu tymczasowo aresztowanego do wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania oraz do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym na marginesie orzeczeń sądów powszechnych. „Palestra” 2008, nr 7–8.
Skorupka J.: Zatrzymanie procesowe osoby podejrzanej. „Prokuratura i Prawo” 2007, nr 11.
Skrętowicz E.: Kodeks postępowania karnego. Wprowadzenie. Kraków 1996.
Sójka-Zielińska K.: Cesare Beccaria a ochrona praw człowieka w procesie karnym. „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 1995, z. 2.
Wajs H.: Habeas Corpus Act z 1679 roku. W: Księga jubileuszowa Rzecznika Praw Obywatelskich. T. 1: Pomniki praw człowieka w historii. Red. H. Wajs, R. Witkowski. Warszawa 2008.
Wałach J.: „Uprawnienia procesowe zatrzymanego i tymczasowo aresztowanego w świetle zasady prawa do obrony” [rozprawa doktorska]. Opieka nauk. C. Kulesza. Katedra Postępowania Karnego, Wydział Prawa, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2014. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/3129/1/praca%20doktorska.pdf.
Waltoś S., Hofmański P.: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa 2013.
Wąsek-Wiaderek M.: Dostęp do akt sprawy oskarżonego tymczasowo aresztowanego i jego obrońcy w postępowaniu przygotowawczym – standard europejski a prawo polskie. „Palestra” 2003, nr 3–4.
Wiliński P.: Odmowa dostępu do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym. „Prokuratura i Prawo” 2006, nr 11.
Akty prawne
Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki. http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/usa.html [dostęp: 24.11.2020].
A consolidation of the constitution acts – Codification administrativedes lois constitutionnelles.https://laws-lois.justice.gc.ca/eng/Const/page-15.html [dostęp: 24.11.2020].
Criminal Code, R.S.C., 1985, c. C-46. https://www.canlii.org/en/ca/laws/stat/rsc-1985-c-c-46/latest/rsc-1985-c-c-46.html#sec83.3 [dostęp: 24.11.2020].
Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483, Dz.U. 2001, nr 28, poz. 319, Dz.U. 2006, nr 200, poz. 1471, Dz.U. 2009, nr 114, poz. 946.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 2020, poz. 30 ze zm.
Ustawa z dnia 30 kwietnia 2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. 2020, poz. 956.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2. Dz.U. 1993, nr 61, poz. 284 ze zm.
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów sporządzona w Wiedniu dnia 23 maja 1969 r. Dz.U. 1990, nr 74, poz. 439.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym. Dz.Urz. UE L nr 142.
Orzecznictwo
Orzeczenie Sądu Najwyższego z 27 stycznia 1921 r. LEX nr 1674571.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 29 listopada 1988 r. w sprawie Brogan i in. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu. Seria A nr 145-B, § 58.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 25 marca 1999 r. w sprawie Nikolova przeciwko Bułgarii. Skarga nr 31195/96, § 58. www.echr.coe.int.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 4 lipca 2000 r. w sprawie Niedbała przeciwko Polsce. Skarga nr 27915/95, § 49. www.echr.coe.int.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 25 czerwca 2002 r. w sprawie Migoń przeciwko Polsce. Skarga nr 24244/94, § 68. Legalis.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 3 października 2006 r. w sprawie McKay przeciwko Zjednoczonemu Królestwu. Skarga nr 543/03, § 34. www.echr.coe.int.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 18 marca 2008 r. w sprawie Ladent przeciwko Polsce. Skarga 11036/03, § 74. www.echr.coe.int.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 26 listopada 2013 r. w sprawie Emilian-George Igna przeciwko Rumunii, 26 listopada 2013 r. Skarga nr 21249/05, § 31–33. www.echr.coe.int.
Wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 grudnia 2004 r. SK 29/04, OTK-A 2004, nr 11, poz. 114.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 marca 2008 r. K 42/07, OTK-A 2008, nr 5, poz. 77.
United States v. Sharpe, 470 U.S. 675 (1985). https://supreme.justia.com/cases/federal/us/470/675/ [dostęp: 24.11.2020].
Penry v. Lynaugh, 492 U.S. 302 (1989). https://supreme.justia.com/cases/federal/us/492/302/ [dostęp: 24.11.2020].
Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 stycznia 2004 r. SK 50/03, OTK-A 2004, nr 1, poz 6.
Źródła internetowe
Being arrested: your rights. https://www.gov.uk/arrested-your-rights/how-long-you-can-be-held-in-custody [dostęp: 24.11.2020].
Habeas corpus. Legal Information Institute. https://www.law.cornell.edu/wex/habeas_corpus [dostęp: 18.08.2021].
Kara śmierci 2019: Fakty i liczby. https://amnesty.org.pl/kara-smierci-2019-faktyiliczby/[dostęp: 24.11.2020].
Podstawowe ustawy ustrojowe Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/brytania.html [dostęp: 24.11.2020].
Pre-trial detention custody time limits. Ensuring compliance in Malawi, s. 12. https://prisonstudies.org/sites/default/files/resources/downloads/malawi_custody_time_limit_report__january_2013.pdf [dostęp: 24.11.2020].
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
