Prawne i kryminologiczne aspekty przestępczości seksualnej duchownych
Abstrakt
Artykuł porusza problematykę przestępstw seksualnych duchownych Kościoła rzymskokatolickiego. Zawiera próbę przybliżenia samej skali zjawiska przestępstw seksualnych popełnianych przez duchownych w świetle dostępnych statystyk i literatury, z uwzględnieniem wybranych krajów oraz Polski, jak również wskazania przykładów reakcji Kościoła i państwa na ten problem. Przedstawione są także czynniki kryminogenne przestępczości seksualnej w Kościele, takie jak: tzw. "kultura klerykalna", sam stan duchowny jako czynnik ryzyka, celibat duchownych oraz orientacja homoseksualna sprawców. Opracowanie porusza również prawnokarne aspekty przestępstw seksualnych duchownych, a w szczególności problematykę karalnego zaniechania denuncjacji, co ma szczególne znaczenie w świetle kierowanych pod adresem Kościoła zarzutów o "tuszowanie" przestępstw seksualnych popełnionych przez duchownych lub pomaganie sprawcom w uniknięciu odpowiedzialności.
Słowa kluczowe
przestępstwa seksualne; duchowni; Kościół; sprawcy; ofiary
Bibliografia
Literatura
Banaś-Grabek M., Gadecki B., Karnat J., Łyżwa A., Łyżwa R.: Kodeks karny. Część szczególna. Art. 148–251. Komentarz. Wyd. 1. Warszawa 2020 [Legalis].
Boczek M.: Pedofilia w habicie. W: Przestępczy seks. Red. T. Gardocka, P. Herbowski, D. Jagiełło, P. Jóźwiak. Warszawa 2016.
Cahill D.: Child sexual abuse in the Catholic Church: An interpretive review of the literature and public inquiry reports. Melbourne 2017.
Czapnik S.: Piekło to inni. Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec duchownych molestujących seksualnie dzieci. W: Religia i Kościoły w polskiej przestrzeni publicznej. Red. A. Kusztal, S. Czapnik. Opole 2015.
D’Antonio M.: Grzechy śmiertelne. Przestępstwa seksualne i epoka skandalu w Kościele katolickim. Warszawa 2017.
Dappa R.: Duchowny wobec obowiązku denuncjacji przestępstw seksualnych na podstawie art. 240 Kodeksu karnego. „Teka Komisji Prawniczej PAN. Oddział Lublin” 2018, T. 11, nr 1.
Doyle T.P.: Clericalism: Enabler of clergy sexual abuse. „Pastoral Psychology” 2006, vol. 54, issue 3.
Formicola J.R.: The politics of clerical sexual abuse. „Religions” 2016, vol. 7, issue 1.
Garland D.R., Argueta C.: How clergy sexual misconduct happens: A qualitative study of first-hand accounts. „Social Work & Christianity” 2010, vol. 37, issue 1.
Kodeks karny. Część szczególna. T. 2: Komentarz. Art. 222–316. Red. M. Królikowski, R. Zawłocki. Wyd. 4. Warszawa 2017 [Legalis].
Kroczek P.: Kilka uwag do znowelizowanych Wytycznych Konferencji Episkopatu Polski w kontekście zasad techniki legislacyjnej oraz znowelizowanego art. 240 § 1 kodeksu karnego. „Annales Canonici” 2017, nr 13.
Królikowski M.: Problemy z nowym zakresem obowiązku zawiadomienia o przestępstwie. „Forum Prawnicze” 2021, nr 4 (66).
Kusz E.: Wykorzystanie seksualne małoletnich przez osoby duchowne – analiza zjawiska. „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” 2015, T. 14, nr 1.
Lisiecki M.J.: Pedofilia oraz przemoc seksualna wobec dzieci i młodzieży a zabójstwa homoseksualne (wybrane aspekty z badań empirycznych). „Przegląd Policyjny” 2013, nr 3.
Makara-Studzińska M., Madej A.: Przemoc wobec mężczyzn. „Hygeia Public Health” 2015, T. 50, nr 4.
Nowak A., Obirek S.: Gomora. Władza, strach i pieniądze w polskim Kościele. Warszawa 2021.
Parkinson P.: Child sexual abuse and the Churches: A story of moral failure?. „Current Issues in Criminal Justice” 2014, vol. 26, no. 1.
Prusak J.: Duchowny-pedofil, czyli kto?. „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka” 2015, T. 14, nr 1.
Prusak J.: Parafilie wśród księży Kościoła rzymskokatolickiego. Co wiemy, czego i nie wiemy, o duchownych wykorzystujących seksualnie małoletnich. „Psychiatria Polska” 2020, T. 54, nr 3.
Szymański M.: Tajemnica spowiedzi w prawie polskim – stan aktualny i propozycje zmian. „Internetowy Przegląd Prawniczy Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2017, nr 4.
Świto L.: Penalizacja przemocy seksualnej w prawie polskim i w prawie kanonicznym. „Forum Teologiczne” 2015, T. 16.
Terry K.J.: Understanding the sexual abuse crisis in the Catholic Church: Challenges with prevention policies. „Victims & Offenders” 2008, vol. 3, issue 1.
Więcek-Durańska A.: Przestępczość seksualna duchownych wobec osób małoletnich – analiza przypadków. „Psychiatria Polska” 2020, nr 190.
Wilk A.: Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu szkód wyrządzonych przez cudze czyny zabronione o charakterze seksualnym. Warszawa 2021.
Akty prawne
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. T.j. Dz.U. 2020, poz. 1444, 1517.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. T.j. Dz.U. 2021, poz. 534.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. T.j. Dz.U. 2020, poz. 1740, 2320.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego. T.j. Dz.U. 2021, poz. 11.
Ustawa z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 2017, poz. 773.
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15. Dz.U. 2019, poz. 1840.
Źródła internetowe*
Abp Michalik o pedofilii: Dziecko lgnie, drugiego człowieka wciąga. TVN24.pl, 8.10.2013. https://tvn24.pl/polska/abp-michalik-o-pedofilii-dziecko-lgnie-drugiego-czlowieka-wciaga-ra361169-3448860.
Boguszewski R.: Religijność Polaków i ocena sytuacji Kościoła katolickiego. Komunikat z badań CBOS 2018, nr 147. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_147_18.PDF.
Bukłaha Z.: Młodzi uciekają z Kościoła. „To już nie jest pełzająca sekularyzacja, ale kłus”. „Gazeta Wyborcza” [online], 15.03.2021. https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,26872087,o-polowe-mniej-powolan-mlodzi-odchodza-z-kosciola-kai-to.html?disableRedirects=true.
Child Rights International Network: Child sexual abuse and the Holy See: The need for justice, accountability and reform. A preliminary report. CRIN 2014 [online]. https://resourcecentre.savethechildren.net/pdf/crin_holy_see_report_final1.pdf.
Cieniek R.: Jak to jest z tą wiarą w Polsce?. Onet.pl, 18.07.2018. https://wiadomosci.onet.pl/religia/wiara/jak-to-jest-z-ta-wiara-w-polsce/vz4mq4n.
Deja M.: Pomnik ks. Jankowskiego znika. Zdecydowali radni, Wirtualna Polska, 8.03.2019. https://wiadomosci.wp.pl/pomnik-ks-jankowskiego-znika-zdecydowali-radni-6357115182552705a.
Dymek J.: Młodzi rozczarowani Kościołem. „Przegląd” [online], 17.06.2019. https://www.tygodnikprzeglad.pl/mlodzi-rozczarowani-kosciolem/.
Fundacja Świętego Józefa Konferencji Episkopatu Polski – strona WWW: http://www.fsj.org.pl.
KK [Kolasa K.]: Polacy rezygnują z chrztów, komunii i ślubów kościelnych. Wzrosła też liczba aktów apostazji. eDziecko.pl, 21.12.2020. https://www.edziecko.pl/rodzice/7,79361,26628650,polacy-rezygnuja-z-chrztow-komunii-i-slubow-koscielnych-wzrosla.html.
Kościół: nie będzie odszkodowań dla ofiar księży pedofilów. Polskieradio24.pl, 3.10.2013. https://www.polskieradio24.pl/5/3/Artykul/947108,Kosciol-nie-bedzie-odszkodowan-dla-ofiar-ksiezy-pedofilow.
Kośmiński P.: Dziecięce buciki na murach kościołów. Polska upamiętnia ofiary księży pedofilów. „Gazeta Wyborcza” [online], 26.08.2018. https://wyborcza.pl/7,75398,23827676,dzieciece-buciki-na-murach-kosciolow-polska-upamietnia-ofiary.html.
Krzyżak T.: Abp Głódź i bp Janiak ukarani przez papieża. „Rzeczpospolita” [online], 29.03.2021. https://www.rp.pl/kosciol/art204521-abp-glodz-i-bp-janiakukarani-przez-papieza.
Krzyżak T.: Manipulacje i gwałty. Komisja publikuje raport w sprawie o. Pawła M. „Rzeczpospolita” [online], 15.09.2021. https://www.rp.pl/kosciol/art-18922721-manipulacje-i-gwalty-komisja-publikuje-raport-w-sprawie-o-pawla-m.
Krzyżak T.: Sondaż: Kościół w błyskawicznym tempie traci wiernych. „Rzeczpospolita” [online], 15.11.2020. https://www.rp.pl/kosciol/art422501-sondaz-kosciol-w-blyskawicznym-tempie-traci-wiernych.
Łucyk S.: Francja: Raport o pedofilii w Kościele. „Tygodnik Powszechny” [online], 7.10.2021. https://www.tygodnikpowszechny.pl/francja-raport-o-pedofilii-w-kosciele-169261.
Makowski J.: Dominikanie chcą się rozliczyć z ponurą przeszłością. Czy specjalna komisja ujawni całą prawdę?. „Newsweek” [online], 1.04.2021. https://www.newsweek.pl/opinie/dominikanie-tworza-komisje-do-zbadania-naduzyc-pokieruje-nia-terlikowski/jjzxz7c.
Nowotny S., Sadłoń W., Studnicki P.: Wyniki kwerendy dotyczącej wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez niektórych inkardynowanych do diecezji polskich duchownych oraz niektórych profesów wieczystych męskich zgromadzeń zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego w Polsce. Raport. Warszawa 2021. https://drive.google.com/file/d/11JABoKKKw_VPlBu_UwCZfBTyvoZpnW7b/view.
Pierwszy raport Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15. Warszawa 2021. https://pkdp.gov.pl/wp-content/uploads/2021/08/Raport_PKDP.pdf.
Problem molestowania w Kościele. Jak wygląda ta sprawa w innych krajach?. Onet.pl, 15.05.2019. https://wiadomosci.onet.pl/swiat/problem-molestowania-seksualnego-w-kosciele-australia-usa-niemcy-irlandia-chile/lmqqmek.
Royal Commission into Institutional Responses to Child Sexual Abuse: Final report. Vol. 16: Religious institutions. Book 2. Commonwealth of Australia 2017. https://www.childabuseroyalcommission.gov.au/sites/default/files/final_report_-_volume_16_religious_institutions_book_2.pdf.
Tadeusz Rydzyk o pedofilii: A kto nie ma pokus?. „Rzeczpospolita” [online], 6.12.2020. https://www.rp.pl/kosciol/art386401-tadeusz-rydzyk-o-pedofilii-a-kto-nie-ma-pokus.
Tajemnica spowiedzi może być naruszona przy grzechu pedofilii? Watykan komentuje. „Wprost” [online], 2.07.2019. https://www.wprost.pl/swiat/10230143/tajemnica-spowiedzi-moze-byc-naruszona-przy-grzechu-pedofilii-watykan-komentuje.html.
The nature and scope of sexual abuse of minors by Catholic priests and deacons in the United States, 1950–2002: A research study conducted by the John Jay College of Criminal Justice, the City University of New York. United States Conference of Catholic Bishops, Washington 2004. https://www.usccb.org/sites/default/files/issues-and-action/child-and-youth-protection/upload/The-Nature-andScope-of-Sexual-Abuse-of-Minors-by-Catholic-Priests-and-Deacons-in-the-United-States-1950-2002.pdf.
Wernio M.: Coraz mniej uczniów chce chodzić na religię. Rekordowe spadki w niektórych dzielnicach. Noizz.pl, 16.12.2020. https://noizz.pl/spoleczenstwo/spadek-liczby-uczniow-chodzacych-na-religie-nie-tylko-w-warszawie/2ggppys.
Wytyczne Konferencji Episkopatu Polski dotyczące wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia. 8.10.2014 (z nowelizacjami). https://episkopat.pl/wytyczne-dotyczace-wstepnego-dochodzenia-kanonicznego-w-przypadku-oskarzen-duchownych-o-czyny-przeciwko-szostemu-przykazaniu-dekalogu-z-osoba-niepelnoletnia-ponizej-osiemnastego-roku-zycia-2/.
Zawadka G.: Sondaż: Co młodzi Polacy sądzą o Kościele?. „Rzeczpospolita” [online], 16.03.2021. https://www.rp.pl/kosciol/art224801-sondaz-co-mlodzi-polacy-sadza-o-kosciele.
Żak A., Krakowczyk P., Sadłoń W.: Wykorzystywanie seksualne osób małoletnich przez niektórych inkardynowanych do diecezji polskich duchownych oraz niektórych profesów wieczystych męskich zgromadzeń zakonnych i stowarzyszeń życia postolskiego w Polsce. Wyniki kwerendy. Warszawa 2019. https://cod.ignatianum.edu.pl/images/Dokumenty_w_PDF/ISKK_Wyniki_Kwerendy_opracowanie_final.pdf.
Żytnicki P.: Biskup chronił księdza pedofila. Teraz mówi o ataku na Kościół i diabelskich metodach. „Gazeta Wyborcza” [online], 1.06.2020. https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,25993124,biskup-edward-janiak-schowal-sie-tylko-na-tydzien-mowi-o-atakach.html?disableRedirects=true.
Akademia WSB w Dąbrowie Górniczej Polska
https://orcid.org/0000-0002-9073-9153
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
