Rany ciała i duszy. O Andersenowskiej <i>Małej syrence</i> i jej reinterpretacjach we współczesnych powieściach dla młodzieży
Abstrakt
Mała syrenka Hansa Christiana Andersena należy do klasyki literatury dla dzieci, ale ze względu na złożoną symbolikę jest to także utwór dla dorosłego odbiorcy. Baśń doczekała się wielu interpretacji. Wciąż jest źródłem inspiracji w kulturze i sztuce. Stała się też obiektem krytycznych polemik, zwłaszcza feministycznych. Reinterpretacje baśni zawierają współczesne powieści fantastyczne adresowane do młodzieży: Part of Your World Liz Braswell, The Surface Breaks Louise O’Neill, To Kill a Kingdom Alexandry Christo i Sea Witch Sarah Henning. Rewizja znanej baśni przynosi nowe kreacje postaci Małej Syrenki i zaskakujące ujęcia jej losu. Przywołane w artykule cztery powieści dotyczą również problemów dojrzewania, relacji z otoczeniem i trudnych wyborów, które determinują życie bohaterek i pozwalają im się usamodzielnić. Powieści to głos współczesnych pisarek postulujących nowy wzorzec młodej kobiety, która jest aktywna i decyduje o swoim losie.
Słowa kluczowe
Mała Syrenka; Andersen; baśń; powieść dla młodzieży; feminizm
Bibliografia
Andersen H.Ch.: Mała syrenka. W: Idem: Baśnie. Przeł. B. Sochańska. Media Rodzina, Poznań 2005.
Babilas D.: Szkodliwe i pożyteczne – pomiędzy tradycyjnym patriarchatem a próbami emancypacji. http://babilas.blogspot.com/2009/09/szkodliwe-i-pozytecznepomiedzy.html [dostęp: 3.10.2020].
Beard M.: Kobiety i władza. Manifest. Przeł. E. Hornowska. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2018.
Bednarek M.: Baśni przeobrażone. Transformacje bajki i baśni w polskiej epice po 1989 roku. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 2020.
Bożek R.: Czego pragnie Mała Syrena? „Czas Kultury” 2004, nr 1, s. 18–24.
Braswell L.: Świat obok świata. Mroczna baśń. Przeł. M. Fabianowska. Egmont Polska, Warszawa 2019.
Chollet M.: Czarownice. Niezwyciężona siła kobiet. Przeł. S. Królak. Wydawnictwo Karakter, Kraków 2019.
Christo A.: Pieśń syreny. Przeł. Z. Kościuk. Wydawnictwo Kobiece, Białystok 2019.
Cirlot J.E.: Syrena. W: Idem: Słownik symboli. Przeł. I. Kania. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2012, s. 398–399.
Cixous H.: Śmiech Meduzy. Przeł. A. Nasiłowska. „Teksty Drugie” 1993, nr 4/5/6, s. 147–166.
Estés C.P.: Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach. Przeł. A. Cioch. Zysk i S-ka, Poznań 2001.
Henning S.: Wiedźma morska. Przeł. D. Maculewicz. Wydawnictwo NieZwykłe, Oświęcim 2019.
Homer: Odyseja. Przeł. L. Siemieński. Wstęp Z. Abramowiczówna. Oprac. J. Łanowski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1992, BN II 21.
Kopaliński W.: Syreny. W: Idem: Słownik mitów i tradycji kultury. Rytm, Warszawa 2003, s. 1254–1255.
Kostecka W.: Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2014.
Kowalczyk K.: Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru „Kinder-und Hausmärchen” Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni popularnej. Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2016.
Lane L., Haun E.: Kopciuszek i szklany sufit. Przeł. D. Górska. Albatros, Warszawa 2021.
Lasoń-Kochańska G.: Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk 2012.
Miernik A.: Domeny wyobraźni: Andersen i Jung. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2015.
O’Neill L.: Pod taflą. Przeł. A. Goździkowski. We Need YA, Poznań 2019.
Ogłoza E.: Wokół opowieści Hansa Christiana Andersena. O radości czytania. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014.
Skowera M.: Postmodernistyczny retelling baśni – garść uwag terminologicznych. https://creatiofantastica.com/postmodernistyczny-retelling-basni-garscuwag-terminologicznych/ [dostęp: 15.12.2020].
Slany K.: Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2016.
Sochańska B.: Historia polskiej recepcji przekładowej baśni i opowieści Hansa Christiana Andersena. W: Andersenowskie inspiracje w literaturze i kulturze polskiej. Red. H. Ratuszna, M. Wiśniewska, V. Wróblewska. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2017, s. 11–38.
Starobinski J.: Czarodziejki. Przeł. M. Ochab, T. Swoboda. Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2011.
Tokarczuk O.: Czuły narrator. W: Eadem: Czuły narrator. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020, s. 261–289.
Wullschläger J.: Andersen. Życie baśniopisarza. Przeł. M. Ochab. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2005.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).