„Miasto bez Boga”. Lokalizacja kościołów w nowych miastach i osiedlach na terenie diecezji katowickiej w latach 1945–1989
Abstrakt
Rozwój przemysłu po II wojnie światowej i związane z nim migracje wewnętrzne spowodowały na Śląsku zmiany urbanistyczne. Powstające nowe ośrodki mieszkaniowe budowane były w duchu socjalistycznym, co skutkowało m.in. brakiem miejsca – w ich obrębie – dla symboli religijnych, zwłaszcza kościołów. Z czasem okazało się, że w każdym „mieście bez Boga” kościół powstał. Celem niniejszego artykułu jest nakreślenie działań architektów w planowaniu przestrzeni miejskiej oraz sposobu, w jaki znajdowano miejsca pod kościoły w miastach i osiedlach na terenie diecezji katowickiej, budowanych w czasach komunistycznych.
Słowa kluczowe
budownictwo sakralne; nowe kościoły; diecezja katowicka; miasto socjalistyczne
Bibliografia
Adamczewska-Wejchert H., Wejchert Kazimierz, Jak powstawało miasto, cz. 1-2, Tychy 1995.
Czarnecki W., Planowanie miast i osiedli, t. 1: Wiadomości ogólne: planowanie przestrzenne, Warszawa 1965.
Dzieszyński R., To miało być miasto bez Boga, „Niedziela. Tygodnik Katolicki” 9 (2005), s. 13.
Franczyk J.L., Na fundamencie krzyża. Kościół katolicki w Nowej Hucie w latach 1949-1989, Kraków 2004.
Gąsiorowski T., Miasto bez Boga? Miasto kościołów,.ww.ipn.gov.pl/portal/pl/61/17241/Miasto_bez_ Boga_Miasto_kosciolow.html [dostęp: 3.10.2011].
Gorzelany J., Gdy nadszedł czas budowy Arki. Dzieje budowy kościoła w Nowej Hucie, Paris 1988.
Jałowiecki B., Społeczne procesy rozwoju miasta, Katowice 1976.
Jałowiecki B., Szczepański M.S., Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Warszawa 2006.
Jaros J., Słownik historyczny kopalń na ziemiach polskich, Katowice 1984.
Kłakus M., Parafia pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Jastrzębiu Zdroju w latach 1974-1980. Budowa kościoła i tworzenie parafii, Katowice 2006.
Kłopotowski M., OW-T. Betonowy potencjał, „Architecturae et Artibus” 2 (2009), s. 31-38.
Korzeniewski W., Budownictwo mieszkaniowe. Poradnik projektanta, Warszawa 1989.
Kucza-Kuczyński K., Nowe kościoły w Polsce, Warszawa 1991.
Kuszewski M., Niemczyk Stanisław, Przestrzeń urbanistyczno-architektoniczna, w: Tychy. Monografia miasta 1939-1993, red. M.S. Szczepański, Tychy 1996, s. 139-165.
Lipok-Bierwiaczonek M., Mit „surowego korzenia” a rzeczywistość kulturowa, w: Tychy. Problemy miasta i perspektywy ich rozwiązania. Materiały seminarium (8-9 maja 1992), red. M.S. Szczepański, Tychy 1993, s. 37-44.
Majka J., Socjologia parafii. Zarys problematyki, Lublin 1971.
Malinowska-Petelenz B., Miejsce kościoła w mieście. Analiza myśli kompozycyjnej w wybranych obiektach sakralnych autorstwa Witolda Cęckiewicza, Kraków 2007.
Marek Ł., „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956-1970, Katowice 2009.
Mariański J., Parafia katolicka ośrodkiem integracji społecznej, w: Tychy. Integracja – społeczność lokalna – rodzina miejska, red. M.S. Szczepański, Tychy 1999, s. 49-73.
Mierzwiak M., Miasto bez Boga, w: Z tej ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 2006, red. K. Karwat, Katowice 2005, s. 44-53.
Mówię do Was: Szczęść Boże! Kardynał Karol Wojtyła – Ojciec Święty Jan Paweł II w Piekarach Śląskich, red. B. Pietyra, Katowice 2005.
Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Katowice 1999.
Nowakowski S., Miasta ziem zachodnich, w: Socjologiczne problemy miasta polskiego, red. S. Nowakowski, Warszawa 1964, s. 121-152.
Powstaje miasto. Tychy w fotografii Andrzeja Czyżewskiego. Wystawa (listopad 2007 – luty 2008), red. B. Niedoba, Tychy 2007.
Resiak F., Organizacje religijno-społeczne działające w ramach duszpasterstwa parafialnego, w: Tychy. Problemy miasta i perspektywy ich rozwiązania. Materiały seminarium (8-9 maja 1992), red. M.S. Szczepański, s. 156-158.
Rożek M., Mężowie niezłomni. A naród pamięta ich mądrość, Kraków 2009.
Skworc W., Biskup katowicki Herbert Bednorz – inspirator i protektor budownictwa sakralnego w diecezji katowickiej, w: Biskup Herbert Bednorz – życie i posługa czwartego biskupa katowickiego, red. I. Celary, Katowice – Piekary Śl. 2008, s. 95-104.
Skworc W., Budowa nowych kościołów wyrazem „missio ad intra”, w: Kościół śląski wspólnotą misyjną, red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło, Katowice 1995, s. 105-122.
Skworc W., Budownictwo kościołów w diecezji katowickiej w latach 1945-1989, Katowice 1996.
Skworc W., Miały być miasta bez Boga, w: Przez Morze Czerwone. Kościół w Polsce pod rządami komunistów, cz. 4: Budowanie kościołów w PRL, red. A . Dziurok, s. 8-9, [dodatek do] „Gość Niedzielny” 32 (2008).
Solik W., Budowa kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Uzdrowienia Chorych w Katowicach w latach 1977-1991, Katowice 2008, mps Biblioteka WTL UŚ.
Szareyko H., Współdziałanie społeczności wiejskich przy nielegalnej budowie obiektów sakralnych w diecezji przemyskiej w latach 1966-1980, Warszawa 1994.
Szczepański M.S., „Miasto socjalistyczne” i świat społeczny jego mieszkańców, Warszawa 1991.
Szczepański M.S., Miasta realnego socjalizmu – miasta realnego kapitalizmu. Aktorzy pierwszoplanowi i epizodyczni, ww.tg.net.pl/szczepanski/art_18.htm [dostęp:
11.2011].
Świątkiewicz W., Miejsce wartości religijnych w życiu społeczno-kulturowym na Górnym Śląsku, [w:] Metropolia katowicka – górnośląska. Dziedzictwo historii. Wyzwania wobec przyszłości, red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło, Katowice 1994, s. 97-118.
Świątkiewicz W., Religijność współczesna w środowisku zurbanizowanym i uprzemysłowionym. Studium socjologiczne, w: Kościół katolicki na Górnym Śląsku. Szkice o historii i współczesności, red. W. Świątkiewicz, Katowice 1996, s. 107-128.
Świątkiewicz W., Tradycja i wybór. Socjologiczne studium religijności na Górnym Śląsku, Katowice – Wrocław 1997.
Wejchert K., Piękno miasta, „Miasto” 8 (1952), s. 10-18.
Węcławowicz G., Przestrzeń i społeczeństwo współczesnej Polski. Studium z geografii społeczno-gospodarczej, Warszawa 2002.
„Wiadomości Diecezjalne. Organ Urzędowy Kurii Diecezjalnej w Katowicach” 1990.
Wiara, modlitwa i życie w Kościele Katowickim. Uchwały I Synodu Diecezji Katowickiej, Katowice – Rzym 1976.
Wiesner J., Rozwój ludnościowy, w: Województwo katowickie w Polsce Ludowej, red. J. Gliszczyński, Katowice 1967, s. 41-48.
Witak E., Budowa kościoła w Jastrzębiu – a zaangażowanie się w nią katolików świeckich (studium historyczno-pastoralne), Kraków 1980, mps Biblioteka WTL UŚ.
Wycisło J., Dzieje parafii pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Tychach w zapiskach kronikarskich, Tychy 2000.
Wycisło J., Resiak F., Budowa nowych kościołów i erygowanie parafii, w: Tychy. Monografia miasta 1939-1993, red. M.S. Szczepański, Tychy 1996, s. 315-335.
Za Marksem bez Boga. Laicyzacja życia społecznego w Polsce Ludowej w latach 1945-1989. Wystawa przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Katowicach (5-29 stycznia 2012), Katowice 2012.
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Teologiczny Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
