Krzyż i jego miejsce w życiu oraz przestrzeni liturgicznej chrześcijan
Abstrakt
Niniejszy artykuł ukazuje symbolikę Krzyża z perspektywy liturgii. Wpierw odnosi się do krzyża jako symbolu, prezentując jego rodzaje oraz historię zastosowań w Liturgii. Aby móc właściwie odczytać sens obecności krzyża w liturgii wydaje się mocno uzasadnionym, aby najpierw przedstawić sam znak krzyża, jego rolę w Kościele pierwszych chrześcijan i jego pochodzenie, a także wielość wyobrażeń i symboli, które w toku dziejów zostało wytworzonych na bazie krzyża. Historycznie ujmując, Krzyż w przestrzeni liturgii zaczęto używać jako procesyjny pod koniec V wieku, zaś samo umieszczenie go na ołtarzu należy datować dopiero na wiek XI. Pierwsze wzmianki o krzyżu umieszczanym bezpośrednio na mensie ołtarza można datować na połowę V wieku, dotyczy to jednak Kościoła wschodniosyryjskiego i brak jest dowodów na podobny zwyczaj w Kościele rzymskim w tamtym czasie. ów zwyczaj na zachodzie pojawi sie później. Krzyż z wizerunkiem Chrystusa umęczonego przypominający mękę Pańską w przestrzeni prezbiterium, zarówno na ołtarzu, jak i w jego pobliżu, jest jasnym i koniecznym znakiem dla każdego wierzącego.
Słowa kluczowe
Krzyż; krzyż ołtarzowy; krzyż procesyjny; liturgia
Bibliografia
Le Pontifical Romain au Moyen – Âge, t. 3: Le Pontifical de Guillaume Durand, wyd. M. Andrieu, (Studi e Testi 88), Città del Vaticano 1940.
Araszczuk S., Obrzędy poświęcenia kościoła i ołtarza w odnowionej liturgii Soboru Watykańskiego II, Opole 2007.
Ball D.A., The crucifixion and death of a man called Jesus, „Journal of the Mississippi State Medical Association” 30,3 (1989), s. 77-83.
Barclay W., The Apostles’ Creed, Westminster John Knox Press 1998.
Beyga P., Wolański Ł., Kierunek celebracji Mszy Świętej a miejsce krzyża w przestrzeni liturgicznej, „Anamnesis” 21 (2015), nr 3 (82), s. 75-84.
Consilium ad Exsequendam Constitutionem de Sacra Liturgia, Instructio ad executionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam, V, 93, AA S 56 (1964), nr 14.
Czachorowska A., Wasilewska J., Krzyż, jakiego nie znamy, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 109 (2018), s. 83, s. 75-93.
Fallow T.M., Cross and Crucifixion, w: Encyclopædia Britannica, Vol. 7 (11th ed.), ed. H. Chisholm, Cambridge 1911, s. 506.
Filarska B., Początki sztuki chrześcijańskiej, Lublin 1986.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, przekł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.
Gigilewicz E., Krzyż, w: Encyklopedia katolicka, red. nacz. A. Szostek i in., t. 10, Lublin 2004, k. 11-55.
Głowa W., Krzyż ołtarzowy w Kościele w Polsce, w: Studia z dziejów liturgii w Polsce, red. M. Rechowicz, W. Schenk, Lublin 1973, s. 163-239.
Jan Paweł II , Encyklika Ecclesia de Eucharistia (2003).
Jank T., Ikona Krzyża z San Damiano, Niepokalanów 2007.
Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Warszawa 2000.
Lijka K., Krzyż na ołtarzu lub obok niego, „Liturgia Sacra” 20,1 (2014), s. 53-69.
Lurker M., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, przeł. R. Wojnakowski, Kraków 1994.
Nadolski B., Misterium chrześcijańskiego ołtarza, Kraków 2009.
Nowowiejski A., Wykład liturgji Kościoła katolickiego, t. 1, Warszawa 1898.
Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego, Poznań 2004.
Obrzędy poświęcenia kościoła i ołtarza, wydanie wzorcowe, Katowice 2001.
Rahner K., Spiritual writings, ed. P. Endean, Maryknoll 2004.
Ratzinger J., Chrystus i Jego Kościół, tłum. W. Szymona, Kraków 2005.
Ratzinger J., Duch liturgii, tłum. E. Pieciul, Poznań 2002.
Righetti M., Manuale di storia liturgica, t. 1: Introduzione generale, Milano 1950.
Ritus servandus in celebratione Missae, II , 5, w: Missale Romanum ex decreto sacrosancti Concilii Tridentini restitutum, s. Pii V Pontificis Maximi jussu editum, aliorum Pontificum cura recognitum, a Pio X reformatum, et Benedicti XV auctoritate vulgatum, Romae 1950.
Sacra Congregatio Rituum, Instructio de ritibus et insignibus pontificalibus simplicioribus reddendis, III , 20, Not 4 (1968).
Stefański J., Ukrzyżowany czy Zmartwychwstały? Przemyślenia biblijno-liturgiczne o roli i miejscu krzyża w prezbiterium, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 64,3 (2011), nr 3, s. 267-278.
Ziehr W., Das Kreuz: Symbol, Gestalt, Bedeutung, Stuttgart 1997.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Historyków Sztuki Polska
https://orcid.org/0000-0002-5818-9331
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
