Ostatni mnich w Orłowej – powieść historyczna ks. Dominika Ściskały (1887–1945)
Abstrakt
Artykuł zawiera analizę historyczno-literacką powieści Ostatni mnich w Orłowej, wydanej w Cieszynie nakładem wydawnictwa im. bł. Jana Sarkandra w 1924 r. Autor, cieszyński duchowny, Dominik Ściskała, zaangażowany z ramienia Związku Śląskich Katolików w spór o granicę polsko-czeską w latach 1919–1920, po
przegranej walce o ziemie zaolziańskie tworzy powieść historyczną „ku pokrzepieniu serc” dla współczesnych sobie rodaków znad Olzy. Niniejszy artykuł to próba odczytania powieści jako regionalnego, „cieszyńskiego Potopu”. W tym celu autorka przedstawia związki utworu z Sienkiewiczowskim dziełem, podobieństwa i różnice w kreacji świata przedstawionego, narracji, konstrukcji czasu, wykorzystania materiału historycznego, budowy planu rzeczywistego
i fikcyjnego. Odkrywa też zawartą w powieści myśl historiozoficzną, ukazującą reformację jako zło, które spowodowało w przeszłości rozbicie jedności w wierze, a w czasach współczesnych podział ojczystej ziemi. Wskazuje również, na czym, mimo tragicznego finału powieści, opiera się myśl mająca dać „otuchę rodakom”. Przedstawiona przez autorkę analiza i interpretacja jest pierwszą próbą historycznoliterackiej oceny powieści ks. Ściskały, ponieważ nikt wcześniej się tym nie zajmował.
Słowa kluczowe
Ostatni mnich w Orłowej; Dominik Ściskała; Śląsk Cieszyński
Bibliografia
Źródła drukowane
„Gwiazdka Cieszyńska” 76 (1909); 59 (1937).
Kubisz J., Pamiętnik starego nauczyciela. Garść wspomnień z życia śląskiego w okresie budzącego się ruchu narodowego w b. Księstwie Cieszyńskim, Cieszyn 1928.
Monumentu Poloniae Historica, t. 5, wyd. A. Bielawski, Lwów 1888, s. 934-935.
„Nowy Czas” 7 (1895).
Ściskała D., Ostatni mnich w Orłowej, Cieszyn 1924.
„Ślązak” 1 (1910); 47 (1910); 48 (1910).
Visitationsberichte der Diozese Breslau. Archidiakonat Oppelen, wyd. J. Jungnitz, Breslau 1904.
Opracowania
Bujnicki T., Trylogia Sienkiewicza na tle tradycji polskiej powieści historycznej, Wrocław 1973.
Bujnicki T., Z teoretycznych problemów tradycji polskiej powieści historycznej, Wrocław 1973.
Chlebowczyk J., Cieszyńskie szkice historyczne, cz. I: Kiedy sól była droższa o d złotai krwi, Katowice 1984.
Chlebowczyk J., Cieszyńskie szkice historyczne, cz. II : O komornikach i o „głodnych rokach”, Katowice 1984.
Chlebowczyk J., Kształtowanie się świadomości narodowej i początków ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim, „Kwartalnik Historyczny” 2 (1959), s. 425-457.
Chlebowczyk J., Wybory i świadomość społeczna na Śląsku Cieszyńskim w drugiej połowie XIX wieku, Katowice 1966.
Derwich M., Zarys dziejów benedyktynek, „Sobótka” 53 (1998), s. 435-456.
Galicz J., Ks. Ignacy Świeży. Jego życie i działalność, Cieszyn 1933.
Geremek B., Fabuła, konwencja i źródło, w: Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stefanowska, J. Sławiński, Warszawa 1978, s. 114-145.
Górski I., O Sienkiewiczu i Wiesiołowskim, Warszawa 1986.
Hulka-Laskowski P., Śląsk za Olzą, Katowice 1938.
Kuś J., Szkice z dziejów kościelnych Śląska Cieszyńskiego, Kraków 1983.
Londzin J., Polskość Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn 1924.
Macoszek A., Klasztor benedyktynów w Orłowej, „Zaranie Śląskie” l (1907/1908), s. 116-119; 2 (1908/1909), s. 1-3.
Majewski A,. Zakony męskie w diecezji wrocławskiej do czasów sekularyzacji w 1810 r., Warszawa 1991.
Piątkowski J., Stosunki narodowościowe w Księstwie Cieszyńskim, Cieszyn 1918.
Popiołek F., Orłowa i Ostrawa Polska. Zarys dziejów, Cieszyn 1915.
Rosner L., Elżbietanki w Jabłonkowie. Kalendarz Cieszyński (1991), s. 76-77.
Sczaniecki P., Opactwo Tynieckie. Przewodnik, Tyniec 1985.
Szwejkowski Z., Trylogia Sienkiewicza i inne szkice o twórczości pisarza, Poznań 1973.
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
