Metafora podziemia w twórczości Andrieja Zwiagincewa (na podstawie serialu Czarny pokój: Obscure, Bushido, Wybór).
Abstrakt
Celem artykułu jest analiza trzech odcinków serialu Czarny pokój (2000), wyreżyserowanych przez Andrieja Zwiagincewa, tj. epizodów Obscure, Bushido i Wybór z punktu widzenia metafory podziemia, mającej swe źródło w utworze Fiodora Dostojewskiego Notatki z podziemia (1864). Zaproponowane postępowanie badawcze ma charakter komparatystyczny, podstawę metodologiczną stanowi kategoria szeroko rozumianej intertekstualności, bliska pojęciu pamięci tekstu w rozumieniu Renate Lachmann. Wybrane filmy Zwiagincewa nie były dotychczas przedmiotem szczegółowych studiów filmoznawczych. Zaprezentowany punkt widzenia pozwala postrzegać podziemie jako metaforę wiodącą nie tylko dla wspomnianych epizodów serialu, ale także innych filmów rosyjskiego reżysera. Zauważone podobieństwa tematyczne i rozwiązania formalne w tekście filmowym i literackim pomagają sformułować wniosek, że metafora podziemia jest w nich przede wszystkim znakiem pustej formy, kryzysu współczesnego świata i degradacji człowieka, sprzężonym z utratą więzi między „ja” a „my”.
Słowa kluczowe
Dostojewski, Zwiagincew, podziemie, Obscure, Bushido, Wybór
Bibliografia
Andrey Zvyagintsev: Strakh – eto yazyk d'yavola, https://www.youtube.com/watch?v=QUOnVCsY8q4 (08.06.2021) [Андрей Звягинцев: Страх – это язык дьявола, https://www.youtube.com/watch?v=QUOnVCsY8q4 (08.06.2021)].
Bohun, Michał. Fiodor Dostojewski i idea upadku cywilizacji europejskiej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 1996.
Budanova, N. F. “Podpol'nyy chelovek v ryadu lishnikh lyudey”. Russkaya literatura 1976, no. 3: 110–122 [Буданова, Н. Ф. „Подпольный человек в ряду лишних людей”. Русская литература 1976, no 3: 110–122].
Daraiseh, Isra, Booker, M. Keith. “Jokes from Underground: The Desintegration of the Bourgeois Subject and the Progress of Capitalist Modernization from Dostoevsky to Todd Phillips’s Joker”. Literature/Film Quarterly 2020, no. 48 (3), https://lfq.salisbury.edu/_issues/48_3/jokes_from_underground_the_disintegration_of_the_bourgeois_subject_and_the_progress_of_capitalist_modernization_from_dostoevsky_to_todd_phillips_joker.html (08.06.2021).
Dostojewski, Fiodor. Notatki z podziemia. Gracz. Przeł. G. Karski, W. Broniewski, London: Puls Publications 1992.
Dushatskaya, Polina. “Kinoiskusstvo terapii (analiz tvorcheskogo vremeni v fil'me ‘Vybor’)”. Dykhaniye kamnya. Mir fil'mov Andreya Zvyagintseva. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2014. 42-58 [Душацкая, Полина. “Киноискусство терапии (анализ творческого времени в фильме ‘Выбор’)”. Дыхание камня. Мир фильмов Андрея Звягинцева. Москва: Новое литературное обозрение, 2014. 42-58].
Fedotkin, Stepan. “Nemoj sviditel”. Dykhaniye kamnya. Mir fil'mov Andreya Zvyagintseva. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2014. 37-41 [Федоткин, Степан. “Немой свидитель”. Дыхание камня. Мир фильмов Андрея Звягинцева. Москва: Новое литературное обозрение, 2014. 37-41].
Harrison, Lonny. Archetypes from underground. Notes on the Dostoevskian self. Waterloo: Wilfrid Laurier University Press, 2016.
Kondratova, Maria. Zamok i klyuch. http://az-film.com/ru/Publications/122-Zamok-i-kljuch.html (08.06.2021) [Кондратова, Мария. Замок и ключ. http://az-film.com/ru/Publications/122-Zamok-i-kljuch.html (08.06.2021)].
Kempna-Pieniążek, Magdalena. Neo-noir. Ciemne zwierciadło czasów kryzysu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2015.
Lachmann, Renate. “Mnemotechnika i symulakrum”. Przeł. A. Pełka. Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka. Red. Saryusz-Wolska, Magdalena. Kraków: Universitas, 2009. 285-322.
Loska, Krzysztof. “Kino gatunków – wprowadzenie”. Kino gatunków wczoraj i dziś. Red. Loska, Krzysztof. Kraków: Rabid, 1998. 5-15.
Myśl to forma odczuwania. Susan Sontag w rozmowie z Jonathanem Cottem. Przeł. D. Żukowski. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2014.
Naveskin, Roman. “Simmetriya obskura”. Dykhaniye kamnya. Mir fil'mov Andreya Zvyagintseva. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2014. 29-36 [Навескин, Роман. “Симметрия обскура”. Дыхание камня. Мир фильмов Андрея Звягинцева. Москва: Новое литературное обозрение, 2014. 29-36].
Roberts, Peter. “The Stranger within: Dostoevsky’s underground”. Educational Philosophy and Theory 2013, no. 45 (4). 396-408.
Szczęsna, Ewa. “Wprowadzenie. Komparatystyka dzisiaj: propozycje, zagadnienia teoretyczne, rekonesanse”. Red. Ewa Szczęsna, Edward Kasperski, Komparatystyka dzisiaj. Kraków: Universitas, 2010. 5-11.
Swensen, Andrew J. “The anguish of God’s lonely men: Dostoevsky’s underground man and Scorsese’s Travis Bickle”. Renascence 2001, no. 53 (4). 267-286.
Špidlik, Tomas. Myśl rosyjska – inna wizja człowieka. Przeł. J. Dembska. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów, 2000.
Waligórska-Olejniczak, Beata. „Sacrum” w drodze. „Moskwa-Pietuszki” Wieniedikta Jerofiejewa i „Pulp Fiction” Quentina Tarantino w kluczu montażowego czytania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2013.
Wilkoszewska, Krystyna (red.). Estetyka japońska. Estetyka życia i piękno umierania. Kraków: Universitas, 2009.
Wodziński, Cezary. Trans, Dostojewski, Rosja. Czyli o filozofowaniu siekierą. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2005.
Zvyagintsev, Andrey. Den'gi reshayut mnogoye, no ne vsë. http://az-film.com/ru/Publications/119-Dengi-reshajut-mnogoe-no-ne-vsjo.html (08.06.2021) [Звягинцев, Андрей. Деньги решают многое, но не всё, http://az-film.com/ru/Publications/119-Dengi-reshajut-mnogoe-no-ne-vsjo.html (08.06.2021)].
UAM Polska
https://orcid.org/0000-0002-0433-9920
Profesor uczelni, dr hab., kierownik Zakładu Komparatystyki Literacko-Kulturowej w Instytucie Filologii Rosyjskiej i Ukraińskiej UAM w Poznaniu, redaktor naczelna czasopisma „Studia Rossica Posnaniensia”. Autorka 4 książek (2 we współpracy) oraz kilkudziesięciu artykułów wydanych m.in. w Estonii, Finlandii, Gruzji, Litwie, Polsce, Rosji, Stanach Zjednoczonych. Stypendystka estońskiej fundacji Archimedes i University College London. Członkini zarządu European Society of Comparative Literature. Zainteresowania badawcze: współczesne kino rosyjskie, literatura modernizmu i postmodernizmu rosyjskiego, antropologia tańca, pamięć kulturowa.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
