Rosyjskie idee i wojska
Abstrakt
Artykuł stanowi zmodyfikowaną i rozszerzoną wersję wstępu do mojej książki From Chaadayev to Solovyev. Russian Modern Thinkers between East and West, mającą się ukazać jesienią 2022 roku w wydawnictwie Peter Lang. Ze względu na wyjątkowe okoliczności, w których ten wstęp-artykuł powstawał – a mam tu na myśli, oczywiście, zbrodniczą wojnę przeciw Ukrainie, rozpętaną 24 lutego 2022 przez Putina – staram się w powyższym tekście ukazać ogólnie dzieje rosyjskiej myśli filozoficznej XIX wieku z perspektywy ich stosunku zarówno do uniwersalnej tradycji humanistycznej Europy, jak i do militarystycznego nacjonalizmu w Rosji, jakże często o zabarwieniu religijnym. Z tego właśnie punktu widzenia rozważam kolejno istotę światopoglądu Piotra Czaadajewa, Aleksandra Hercena, Nikołaja Czernyszewskiego, Fiodora Dostojewskiego oraz – najbardziej obszernie – Władimira Sołowjowa. Na tle tych myślicieli odnoszę się także do zbrodniczego „prawosławnego światopoglądu” Putina oraz rozważam istotę myśli filozoficzno-politycznej Aleksandra Sołżenicyna. Ważne miejsce w tym artykule zajmuje moja dyskusja, ale i polemika – niekiedy nawet fundamentalna – z niektórymi poglądami na myśl rosyjską, autorstwa zmarłego w lipcu 2022 roku Andrzeja Walickiego.
Słowa kluczowe
nauki o kulturze i religii
Bibliografia
“Dmitriy Bykov o genezise russkogo fashizma. Vedushchiy: prof. Gzhegozh Pshebinda”
Becker, Artur. “Putin i Antychryst.” Rzeczpospolita 2022. No. 58 (12213).
Bykov, Dmitriy. “Dvesti let zhesti,” Sobesednik+ 2021, no. 6 [Быков, Дмитрий. “Двести лет жести.” Собеседник+ 2021, no. 6].
Dostoyevskiy, Fedor Mikhaylovich. Idiot. Dostoyevskiy, Fedor Mikhaylovich. Polnoye sobraniye sochineniy i pisem v tridtsati pyati tomakh. Vol. 8. Sankt-Peterburg: Nauka, 2019. [Достоевский, Федор Михайлович. Идиот. Достоевский, Федор Михайлович. Полное собрание сочинений в тридцати пяти томах. Т. 8. Санкт-Петербург: Наука, 2019].
Dva chasa Borisa Akunina – v razgovore s Gzhegozhem Pshebindoy
Genis, Aleksandr. “Chetvertaya volna. Global’nyye russkiye”. Novaya gazeta 2022. No 31 (3331) [Генис, Александр. “Четвертая волна. Глобальные русские”. Новая газета 2022. No 31 (3331)].
Gorbanevskaya, Natal’ya. Prozoy o poezii i poetakh. Moskva: Russkiy Guliver, Tsentr Sovremennoy Literatury [Горбаневская, Наталья. Прозой о поэзии и поэтах. Москва: Русский Гуливер, Центр Современной Литературы, 2016].
Gorenshteyn, Fridrikh. Psalom. Roman-razmyshleniye o chetyrekh kaznyakh Gospodnikh. München: Strana i mir, 1986 [Горенштейн, Фридрих. Псалом. Роман-размышление о четырех казнях Господних. München: Страна и мир, 1986].
Horvath, Robert. “Apologist of Putinism? Solzhenitsyn, the Oligarchs, and the Specter of Orange Revolution.” The Russian Review 2011. Vol. 70. No 2.
McVicker, Ben. A. “The Creation and Transformation of a Cultural Icon. Aleksandr Solzhenitsyn in Post-Soviet Russia, 1994–2008.” Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes 2011.
Medvedev, Sergueï. Les quatre guerres de Poutine. Translated by Galia Ackerman. Paris: Buchet-Chastel/Libella, 2020.
Nivat, Georges. “Quoi qu’il arrive, l’Ukraine a gagné la bataille morale.” Entretien avec Luis Lema et Alexandre Demidoff. Le Temps, 12 III 2022.
Nivat, Georges. Le Phénomène Soljénitsyne. Paris: Fayard, 2009.
Obrashcheniye Prezidenta Rossiyskoy Federatsii 21 fevralya 2022 goda,
Obrashcheniye Prezidenta Rossiyskoy Federatsii 24 fevralya 2022 goda
Polnoye sobraniye sochineniy Konstantina Sergeyevicha Aksakova. Vol. 1. Moskva: Tipografiya P. Bakhmeteva, 1861 [Полное собрание сочинений Константина Сергеевича Аксакова. Т. 1. Москва: Типография П. Бахметева, 1861].
Przebinda, Grzegorz. “Apokalipsa Włodzimierza Sołowjowa.” Znak 1986, nr 11–12 (384–385).
Przebinda, Grzegorz. “Powrót filozofii do Rosji (1989–1992).” Znak 1994. No 1 (462), 1997.
Przebinda, Grzegorz. “Rosyjskie idee i wojska. Myśl rosyjska z perspektywy Isaiaha Berlina.” Tygodnik Powszechny (Książki w Tygodniku) 2004, no. 16 (2858).
Przebinda, Grzegorz. “Sołżenicyn w sporze z tradycją Oświecenia.” Ethos 1995. No 2–3 (30–31).
Przebinda, Grzegorz. “The Third Baptism of Rus. The Participation of Moscow Orthodox Church in Putin’s Expansion in Ukraine.” Przegląd Rusycystyczny 2014. No. 4 (148).
Przebinda, Grzegorz. “Trzeci chrzest Rusi.” Plus Minus. Tygodnik „Rzeczpospolitej” 2014. No. 20 (1107).
Przebinda, Grzegorz. Między Moskwą a Rzymem. Myśl religijna w Rosji XIX i XX wieku. Kraków: Universitas, 2003.
Przebinda, Grzegorz. Mikołaj Czernyszewski. Późny wnuk Oświecenia. Katowice: Śląsk, 1996.
Przebinda, Grzegorz. Od Czaadajewa do Bierdiajewa. Spór o Boga i człowieka w myśli rosyjskiej (1822–1922). Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1998.
Przebinda, Grzegorz. Włodzimierz Sołowjow wobec historii. Kraków: Arka, 1992.
Pshebinda, Gzhegozh. “Ocharovannyy strannik – ob Andzheye Draviche vospominaniye 80-kh godov.” Russkaya mysl’ 1997. No. 4189 [Пшебинда, Гжегож. “Очарованный странник – об Анджее Дравиче воспоминание 80-х годов.” Русская мысль 1997. No. 4189].
Pshebinda, Gzhegozh. Mezhdu Krakovom, Rimom i Moskvoy. Russkaya ideya v novoy Pol’she. Moskva: Rossiyskiy gosudarsvennyy gumanitarnyy·universitet, 2017 [Пшебинда, Гжегож. Между Краковом, Римом и Москвой. Русская идея в новой Польше. Москва: Российский государсвенный гуманитарный университет, 2013].
Putin na otkrytii pamyatnika Solzhenitsynu
Putin zachital stroki iz Biblii, Korana, Tory i Gandzhura
Rykovtseva, Yelena. “Bednyye lyudi Vladimira Putina”
Sinyavskiy, Andrey. “Solzhenitsyn kak ustroitel’ novogo yedinomysliya.” Sintaksis. Publitsistika. Kritika. Polemika 1985. No 14 [Синявский, Андрей. “Солженицын как устроитель нового единомыслия.” Синтаксис. Публицистика. Критика. Полемика 1985. No 14].
Sobraniye sochineniy Vladimira Sergeyevicha Solov’yeva. Vol. 5. Bruxelles: Izdatel’stvo Zhizn’ s Bogom, 1966 [Собрание сочинений Владимира Сергеевича Соловьева. Т. 5. Bruxelles: Издательство Жизнь с Богом, 1966].
Solzhenitsyn, Aleksandr Isayevich. Kak nam obustroit’ Rossiyu? Posil’nyye soobrazheniya. Spetsial’noye prilozheniye k “Russkoy mysli” № 3846 – 21 sentyabrya. Parizh: Russkaya mysl’, 1990 [Солженицын, Александр Исаевич. Как нам обустроить Россию? Посильные соображения. Специальное приложение к “Русской мысли” № 3846 – 21 сентября 1990. Париж: Русская мысль, 1990].
Spiegel Interview with Alexander Solzhenitsyn. “I Am Not Afraid of Death.” Spiegel International, 23 VII 2007
Valitskiy, Andzhey. Istoriya russkoy mysli ot prosveshcheniya do marksizma. Moskva: Kanon+, ROOI Reabilitatsiya, 2013 [Валицкий, Анджей. История русской мысли от просвещения до марксизма. Москва: Канон+, РООИ Реабилитация, 2013].
Valitskiy, Andzhey. Rossiya, katolichestvo i polskiy vopros. Translated by Yelena Sergeyevna Tverdislova. Moskva: Izdatel’stvo Moskovskogo universiteta, 2012 [Валицкий, Анджей. Россия, католичество и польский вопрос. Пер. Елена Сергеевна Твердислова. Москва: Издательство Московского университета, 2012].
Valitskiy, Andzhey. V krugu konservativnoy utopii: struktura i metamorfozy russkogo slavyanofi’stva. Translated by Konstantin Dushenko. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye, 2019 [Валицкий, Анджей. В кругу консервативной утопии. Структура и метаморфозы русского славянофильства. Пер. Константин Дущенко. Москва: Новое литературное обозрение, 2019].
Walicki, Andrzej. A History of Russian Thought from the Enlightenment to Marxism. Translated by Hilda Andrews-Rusiecka. Stanford (California): Stanford University Press, 1979.
Walicki, Andrzej. O Rosji inaczej. Warszawa: Fundacja Oratio Recta, 2019.
Walicki, Andrzej. Rosja, katolicyzm i sprawa polska. Warszawa: Prószyński i Spółka, 2002.
Walicki, Andrzej. Rosyjska filozofia i myśl społeczna od oświecenia do marksizmu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973.
Walicki, Andrzej. The Flow of Ideas. Russian Thought from the Enlightenment to the Religious-Philosophical Renaissance. Translated by Jolanta Kozak, Hilda Andrews-Rusiecka. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2015.
Walicki, Andrzej. The Slavophile Controversy. History of a Conservative Utopia in Nineteenth-Century Russian Thought. Translated by Hilda Andrews-Rusiecka. University of Notre Dame, Indiana: Notre Dame Press, 1989.
Walicki, Andrzej. W kręgu konserwatywnej utopii. Struktura i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964.
Walicki, Andrzej. Zarys myśli rosyjskiej od Oświecenia do renesansu religijno‑filozoficznego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005.
Yerofeyev, Viktor. V labirinte proklyatykh voprosov. Moskva: Izdatel’stvo Sovetskiy pisatel’, 1996 [Ерофеев, Виктор. В лабиринте проклятых вопросов. Москва: Издательство Советский писатель, 1990].
Uniwersytet Jagielloński Polska
http://orcid.org/0000-0001-9581-0214
Filolog rusycysta i historyk idei, kierownik Katedry Kultury SłowianWschodnich UJ. W latach 2012–2020 — rektor Karpackiej Państwowej Uczelni im. Stanisława Pigonia w Krośnie. Redaktor naczelny rocznika „Studia Pigoniana”. Autor ponad 350 publikacji, w tym dziewięciu książek na temat kultury i historii Rosji, Ukrainy i Białorusi. W 1991 uhonorowany Nagrodą Polcul za „współpracę polsko-rosyjską w walce o demokrację”. Ostatnia książka — Между Краковом, Римом и Москвой. Русская идея в новой Польше (Moskwa, RGGU, 2013). W 2016 wraz z żoną Leokadią Anną i synem Igorem opublikował przekład Mistrza i Małgorzaty z filologicznym komentarzem (II wyd. w 2022). Ostatnio współredagował — wraz z Bartoszem Gołąbkiem i Wojciechem Gruchałą — zbiorową monografię Gustaw Herling-Grudziński. Między Wschodem a Zachodem (Krosno, Wydawnictwo Humanistyczne Pigonianum, 2020).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
