PR 2022 nr 3 strona tytułowa

wstęp

Teksty publicystyczne w ogólnej typologii przekładu są wymieniane w grupie tekstów sytuujących się w opozycji do tekstów literackich, obok tekstów specjalistycznych, technicznych, użytkowych oraz innych, z których każdy wyróżnia się swoistymi cechami i swoistością ich przekładu. Zależnie od zróżnicowania gatunkowego oraz podejmowanej problematyki mogą w nich dominować walory estetyczne bądź słownictwo specjalistyczne (to najbardziej wyrazista opozycja), których odtworzenie potencjału semantycznego w przekładzie będzie wymagało od tłumacza różnego podejścia i odmiennych decyzji. W tekście publicystycznym skupiają się bowiem różne rodzaje informacji, wyznaczając strategie translatorskie i funkcje tekstu przełożonego. Podporządkowując im wybory translatorskie i decyzje co do tych informacji, które muszą się znaleźć w tekście przełożonym (przy rezygnacji z innych), jednostki terminologiczne, które nie stanowią problemu dla kompetentnego tłumacza, jednak komplikują relacje międzytekstowej ekwiwalencji, przy czym nie tylko w planie podwójnych relacji komunikacyjnych, ale przede wszystkim w planie funkcjonowania tekstu przełożonego w nowej dla niego przestrzeni i kontekście. Przy wielu modyfikacjach tekstowych, uwzględniających perspektywę odbiorcy, ale też skrócenie tekstu, co zawsze łączy się z pominięciem części informacji, pewne szczegóły i sformułowania terminologiczne mogą być ograniczane, eliminowane bądź zastępowane jednostkami o charakterze nieterminologicznym, a więc pojęciami uogólnionymi, przybliżającymi jedynie sens owych szczegółowych sensów zawartych w terminach specjalistycznych. Analiza dwutekstó potwierdza tę prawidłowość.

Artykuł jest poświęcony wybranej leksyce języka rosyjskiego i polskiego, której częstość użycia we współczesnych tekstach wzrasta. Autor badania zwraca uwagę na różne relacje między językiem a rzeczywistością: język jako odbicie rzeczywistości, język jako narzędzie jej interpretacji oraz kreacji. W pracy zostały omówione takie pary słów, jak вызов / wyzwanie, хаб / hub, гуманитарный / humanitarny, гибридный / hybrydowy, słowo абьюз, derywaty z komponentem кибер oraz ich polskie odpowiedniki, a także kolokacje.

W niniejszym artykule został przedstawiony problem ustalania polskich ekwiwalentów w procesie przekładu rosyjskiej specjalistycznej literatury szachowej. Dokonano ogólnej charakterystyki specjalistycznej literatury szachowej, w której widoczne jest stosowanie terminologii specjalistycznej obok terminologii nieoficjalnej, określeń potocznych i żargonowych, frazematyki ogólnosportowej i wojskowej oraz elementów dodatkowego, sztucznego kodu semiotycznego w postaci notacji szachowej, symboli i diagramów. Poddano analizie wariantywność i synonimię leksyki szachowej, ekwiwalencję na poziomie frazemów oraz kwestię wiedzy specjalistycznej tłumacza. Materiał badawczy został zaczerpnięty z utworzonego na potrzeby danego artykułu korpusu rosyjskich tekstów o tematyce szachowej zawierającego 37 numerów czasopisma szachowego „64 – Szachmatnoje obozrienije” i 14 książek szachowych oraz z tłumaczeń rosyjskiej literatury szachowej i publikowanych w polskich mediach.

W artykule zostały omówione trudności z ustalaniem polsko-rosyjskich par przekładowych dla terminów z zakresu podatku dochodowego od osób fizycznych. Weryfikowano sposób odnotowania ich w dwujęzycznych słownikach specjalistycznych. W przypadku stwierdzenia braku ekwiwalentu lub jego nieadekwatności w oparciu o teksty paralelne proponowano potencjalne rozwiązania translatorskie. Jako teksty równoległe wykorzystano polskie i rosyjskie formularze rocznego zeznania podatkowego osób fizycznych oraz podstawowe akty prawne, w których skodyfikowano używane w deklaracjach terminy. W oparciu o przeprowadzone analizy wskazano błędy występujące w słownikach przekładowych oraz sformułowano wskazówki dotyczące ustalania ekwiwalentów przekładowych.

Niniejszy artykuł został poświęcony omówieniu błędów, które pojawiły się w przekładzie polskiego kodeksu pracy na język rosyjski wydanym przez Wolters Kluwer w 2019 roku. Tłumaczenie wybranych przepisów prawnych z wersji drukowanej zostało porównane z ich przekładem opublikowanym w Systemie Informacji Prawnej LEX. Szczególna uwaga została poświęcona błędom wynikającym z niewystarczającej wiedzy, jak należy tłumaczyć akty normatywne, oraz z braku wiedzy z zakresu prawa. Podkreślono, że niezwykle ważna jest zasada konsekwentnego używania danego terminu w obrębie całego tekstu prawnego. Nie należy również stosować terminów z różnych systemów prawnych. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że wersja elektroniczna tłumaczenia cechuje się wyższą jakością niż wydana drukiem.

Przedmiotem analizy w niniejszym artykule są tłumaczenia powieści uniwersyteckich Davida Lodge’a na język polski i rosyjski. W charakterze materiału do analizy wybrano dwie pierwsze części jego trylogii, a mianowicie Changing Places i Small World. Powieści uniwersyteckie są typowe przede wszystkim dla angielskiej i amerykańskiej przestrzeni kulturowej, mają swoją specyfikę językową i gatunkową. Ich autorami są najczęściej nauczyciele akademiccy, oni też występują w charakterze głównych bohaterów. Nic więc dziwnego, że na kartach powieści pojawiają się elementy dyskursu naukowego oraz elementy kulturowe związane z realiami życia uniwersyteckiego, które stanowią wyzwanie dla tłumaczy.

W artykule rozpatrywane są zagadnienia związane ze specyfiką przekładu polskich książek kucharskich na język rosyjski. Szczególną uwagę zwrócono na serię translatorską tekstu Książka kucharka dla samotnych i zakochanych Marii Lemnis i Henryka Vitry. Przedmiotem analizy stały się różne decyzje translatorskie odnośnie do przekazania tytułu książki, aluzji kulturowych, przepisów kulinarnych, nazw potraw, ich składników oraz narzędzi kuchennych. Są one opisywane z uwzlędnieniem specyfiki gatunkwej tekstu, transformacji społecznych, modeli zachowań oraz stosunków nadawczo-odbiorczych.  

Niniejszy artykuł poświęcony jest problemom przekładu literatury fantastycznonaukowej. W charakterze materiału do analizy wykorzystano powieść znanego polskiego pisarza fantasty Jacka Dukaja  – Perfekcyjna niedoskonałość. Uwaga autora skupiła się przede wszystkim na problemie przekładu terminów i pseudoterminów, a także neologizmów. Jak wykazała analiza materiału w rosyjskim przekładzie decyzje translatorskie pokrywają się na ogół z intencją autora oryginału.

W artykule rozpatrywanych jest kilka przekładów wierszy Tadeusza Różewicza autorstwa Andrieja Bazilewskiego. Są one analizowane na tle innych tłumaczeń utworów  polskiego poety, jednak prezentowany tekst poświęcony jest przede wszystkim przyjętej przez Bazilewskiego metodzie translacji oraz zastosowanej przez tłumacza strategii.

Autor artykułu dochodzi do wnioski, że tłumacza tego charakteryzuje z jednej strony dążenie do odtworzenia cech oraz charakteru wiersza Różewicza, a z drugiej – chęć objaśnienia, czytelnikowi niejasnych miejsc tekstu. Obie wskazane strategie translatorskie wymagają od tłumacza twórczego podejścia do tłumaczenia.

Artykuł stanowi zmodyfikowaną i rozszerzoną wersję wstępu do mojej książki From Chaadayev to Solovyev. Russian Modern Thinkers between East and West, mającą się ukazać jesienią 2022 roku w wydawnictwie Peter Lang. Ze względu na wyjątkowe okoliczności, w których ten wstęp-artykuł powstawał – a mam tu na myśli, oczywiście, zbrodniczą wojnę przeciw Ukrainie, rozpętaną 24 lutego 2022 przez Putina  – staram się w powyższym tekście ukazać ogólnie dzieje rosyjskiej myśli filozoficznej XIX wieku z perspektywy ich stosunku zarówno do uniwersalnej tradycji humanistycznej Europy, jak i do militarystycznego nacjonalizmu w Rosji, jakże często o zabarwieniu religijnym.  Z tego właśnie punktu widzenia rozważam kolejno istotę światopoglądu Piotra Czaadajewa, Aleksandra Hercena, Nikołaja Czernyszewskiego, Fiodora Dostojewskiego oraz – najbardziej obszernie – Władimira Sołowjowa. Na tle tych myślicieli odnoszę się także do zbrodniczego „prawosławnego światopoglądu” Putina oraz rozważam istotę myśli filozoficzno-politycznej Aleksandra Sołżenicyna. Ważne miejsce w tym artykule zajmuje moja dyskusja, ale i polemika – niekiedy nawet fundamentalna – z niektórymi poglądami na myśl rosyjską, autorstwa zmarłego w lipcu 2022 roku Andrzeja Walickiego.

Autorka w artykule rozważa kwestię sprawczości poezji we współczesnym świecie, porównując dwie postawy: Galiny Rymbu i Anny Adamowicz. Analiza porównawcza utworów obu autorek uświadamia, że stopień zaangażowania zależny jest od osobistej sytuacji piszących. Nieprzypadkowo to Rymbu expressis verbis podkreśla konieczność łamania w poezji wszelkich konwencji i przekraczania norm estetycznych, które skazują kobiety na milczenie. Jej poezja jest przykładem obywatelskiego nieposłuszeństwa, o którym pisały teoretyczki feministyczne (m.in. Judith Butler). Jego rolą byłoby wskazanie na potencjał do sprzeciwu, jaki tkwi w każdym ludzkim ciele wystawionym na widok publiczny. Adamowicz, mimo że metrykalnie należy do tego samego pokolenia co Rymbu, nie wypowiada się tak radykalnie, jak poetka z Rosji. Jej sądy na temat sprawczości poezji są wyważone, a nawet sceptyczne. Uważa jednak, że posiada ona potencjał afektywny, który w sytuacjach o doniosłym znaczeniu dla społeczeństw w krajach wysokorozwiniętych, pozwala na przekierowanie uwagi na problemy usuwane z pola widzenia (m.in. kryzys klimatyczny). Autorka artykułu nie hierarchizuje ich poezji, jednak zauważa pewne prawidłowości, dzięki którym Rymbu jest poetką lokalną, a Adamowicz globalną. Te etykiety mają charakter poglądowy i nie dezawuują twórczości Adamowicz na rzecz Rymbu. Ich działania poetyckie zestrojone są z sytuacją polityczną, która organizuje ich wyobraźnię poetycką.

Autorzy traktują estetyczne akty mowy jako stymulujące, tj. w ramach szerszej kategorii determinujących aktów mowy (które obejmują również akty dyrektywne, pytające, wokatywne i kreatywne). Cechą charakterystyczną stymulujących aktów mowy jest natywistyczny charakter celowego stanu psychicznego adresata. Pod względem formalnym osobliwość estetycznych aktów mowy polega na tym, że użycie dyskretnych (leksykalnych lub gramatycznych) wykładników funkcji illokucyjnej nie jest w tym przypadku możliwe. Do realizacji funkcji estetycznej wykorzystuje się różne elementy tej części wypowiedzi, która zawiera informacje o obszarze odniesienia funkcji pragmatycznej: 1) treść semantyczną tekstu lub wypowiedzi; 2) jego forma i struktura; 3) kontekst i sytuacja komunikacyjna; 4) translacja tekstu/wiadomości, w tym wykorzystywane media. Ze względu na cechy funkcjonalne i formalne, estetyczne akty mowy podzielono na kilka podtypów: 1) marko-, mezo- i mikroakty; 2) swobodne vs. komplementarne akty; 3) determinujące uczucie piękna lub brzydoty; 4) komunikacyjne vs. niekomunikacyjne.

Artykuł poświęcony jest funkcjonalno-semantycznemu opisowi rosyjskiej i polskiej terminologii teolingwistyki. W trakcie badań, na podstawie rosyjskich i polskich źródeł leksykograficznych, przeanalizowano definicje słów, które a priori mogą pełnić funkcje terminów teolingwistycznych; zostały zbadane właściwości ich funkcjonowania w rosyjskich i polskich tekstach teolingwistycznych; dokonano selekcji i analizy semowej terminów rosyjskich i polskich wchodzących w skład pojęciowo-terminologicznego pola „teolingwistyka”.