Ciało Lenina (nie tylko polityczne)
Abstrakt
Artykuł traktuje o postrzeganiu mumii Lenina i moskiewskiego mauzoleum w narracjach niefikcjonalnych, głównie w reportażu podróżniczym, po upadku ZSRR (z uwzględnieniem szerszego tła kulturowego). W nawiązaniu do koncepcji „dwóch ciał króla” Ernsta Kantorowicza podjęto zagadnienie „dwóch ciał” Lenina. Opisano zarówno fenomen nieśmiertelności „bogolenina”, jak i naturę wystawionego na ogląd publiczny zmumifikowanego ciała wodza rewolucji bolszewickiej. Szczególnie podkreślono zagadnienie specyficznego stosunku Rosjan do władzy i władcy.
Słowa kluczowe
Mauzoleum Lenina w Moskwie; Mumia i mumifikacja. Ciało naturalne i ciało polityczne; Śmiertelny i nieśmiertelny władca; Sacrum i profanum; Trup; Religia komunizmu.
Bibliografia
Aleksijewicz, Swietłana. Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka. Przeł. Czech, Jerzy. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015.
Ariès, Philippe. Człowiek i śmierć. Przeł. Bąkowska, Eligia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.
Caillois, Roger. Żywioł i ład. Przeł. Tatarkiewicz, Anna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.
Debray, Régis. „Narodziny przez śmierć”. Przeł. Ochab, Maryna. Wymiary śmierci. Wybór i słowo wstępne Rosiek, Stanisław. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2002.
Domańska, Ewa. Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: PWN, 2017.
Faryno Jerzy, [hasło] „Car”. Idee w Rosji. Leksykon polsko-rosyjsko-angielski. T. III. Ed. Lazari, de, Andrzej. Warszawa: Semper, 1999.
Grzelak, Wojciech. Gra z Rosją do jednej bramki. Rys. Jołkin, Sergiusz. Warszawa: 3S Media, 2013.
Hope, Christopher. Moskwa! Moskwa!. Przeł. Bilińska, Maria. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1994.
Hugo-Bader, Jacek. „Mauzoleum i stu pięćdziesięciu uczonych”. W rajskiej dolinie wśród zielska. 143-154. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2010.
Janta-Połczyński, Aleksander. Patrzę na Moskwę. Poznań: Nakł. i dr. Dziennik Poznański, 1933.
Jastrzębski, Maciej. Rubinowe oczy Kremla. Tajemnice podziemnej Moskwy. Gliwice: Helion, 2017.
Jawłowski, Albert. Miasto biesów. Czekając na powrót cara. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2020.
Kantorowicz, Ernst H.. Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej. Przeł. Michalski, Maciej, Krawiec, Adam. Warszawa: PWN, 2007.
Kapuściński, Ryszard. Imperium. Warszawa: Czytelnik, 1993.
Kijowski, Andrzej. „Pomniki Lenina”. Wśród przyjaciół. Wspomnienia pisarzy z pobytu w ZSRR. Warszawa: Czytelnik, 1953.
Kluz-Konopek, Urszula. PlayDead.info. Śmierć/nieśmiertelność jako pojęcia z pozoru przeciwstawne w kulturze współczesnej. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki, 2020.
Kracik, Jan. Relikwie. Kraków: Znak, 2002.
Kragen, Wanda. Dymy nad Azją. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój, 1934.
Kramar, Rostysław. „‘Syfilis pierwszą czerwoną chorobą imienia Lenina’. Ucieleśnianie jako sposób desakralizacji komunistycznych ‘świętych’ w antysowieckim folklorze ukraińskim (lata 1920-1950)”. 298-314. Ciało i tożsamość w ukraińskiej kulturze, sztuce, literaturze, języku. Ed. Jakubowska-Krawczyk, Katarzyna et al. Warszawa, Iwano-Frankiwsk: Uniwersytet Warszawski. Katedra Ukrainistyki, 2016.
Kristeva, Julia. Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie. Przeł. Falski, Maciej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007.
Kubiak, Anna E. Inne śmierci. Antropologia umierania i żałoby w późnej nowoczesności. Kraków: Universitas, 2014.
Kurczab-Redlich, Krystyna, Pandrioszka. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2008.
Leeuw, Gerardus, van der, Fenomenologia religii. Przeł. Prokopiuk, Jerzy. Kraków: Wydawnictwo Vis- à-vis Etiuda, 2021.
Łomanowski Andrzej, Problem z ciałem Lenina wiecznie żywym. Cerkiew chce przenieść go na cmentarz. https://www.rp.pl/spoleczenstwo/art19237921-problem-z-cialem-lenina-wiecznie-zywy-cerkiew-chce-przeniesc-go-na-cmentarz (dostęp: 10.12.2022).
Majakowski, Włodzimierz. „Komsomolska”. Przeł. Szenwald, Lucjan. Poezje. Ed. Jastrun, Mieczysław, Warszawa: Czytelnik, 1957.
Merridale, Catherine. Lenin w pociągu. Przeł. Siwek, Grzegorz. Kraków: Znak Horyzont, 2017.
Miecik, Igor T. Katiusza z bagnetem. 14 sekretów ZSRR. Warszawa: Dom Wydawniczy PWN, 2014.
Milewska, Monika. Bogowie u władzy. Od Aleksandra Wielkiego do Kim Dzong Ila. Antropologiczne studium mitów boskiego władcy. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/ Obraz Terytoria, 2012.
Mitzner, Piotr. Memoriał. Droga do Rosji, Kraków-Warszawa: Instytut Książki – Nowaja Polsza, 2015.
Pipes, Richard. Rewolucja rosyjska. Przeł. Szafar, Tadeusz. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 2012.
Pogonowska, Ewa, Czytanie Nowej Rosji. Polskie spotkania ze Związkiem Sowieckim lat trzydziestych XX wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2012.
Pogonowska, Ewa „Mumia czerwonego władcy. O polskich relacjach z podróży do Moskwy (lata trzydzieste XX wieku)”. Władca, władza. Literackie doświadczenia Europejczyków. Wiek XX i XXI. Ed. Poradecki Mateusz. 153-167. Łódź: Katedra Edytorstwa. Uniwersytet Łódzki, 2011.
Radziński, Edward. Stalin. Pierwsza pełna biografia oparta na rewelacyjnych dokumentach z tajnych archiwów rosyjskich. Przeł. Lewandowska, Irena, Jagiełło, Michał. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1996.
Radziwinowicz, Wacław. Crème de la Kreml. 172 opowieści o Rosji. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2016.
Radziwinowicz, Wacław. Gogol w czasach Google’a. Korespondencje z Rosji 1988-2012. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2013.
Remnick, David. Grobowiec Lenina. Ostatnie dni radzieckiego imperium. Przeł. Obłucki, Krzysztof. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2014.
Remnick, David. Zmartwychwstanie. Ostatnie dni radzieckiego imperium. Przeł. Slysz, Magdalena. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1997.
Rogińska, Maria, Po rozpadzie. Obraz świata rosyjskich prawosławnych w okresie poradzieckim, Kraków: Universitas, 2017.
Rogińska, Maria „Śmierć w opowieściach z kręgu Kościoła prawosławnego a meta-narracja rosyjska”. Strategie śmierci – formy umierania. Świadectwa literackie i kulturoznawcze. Ed. Burszta, Wojciech J. 153-177. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2004.
Sarnow, Benedykt. Nasz sowieckij nowojaz. Malienkaja enciklopedia riealnogo socjalizma. Moskwa: Eksmo, 2005.
Sebestyen, Victor. Lenin. Dyktator. Przeł. Szymański, Sebastian. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2018.
Słonimski, Antoni. Moja podróż do Rosji. Warszawa: Wydawnictwo LTW, Warszawa 1997 [wyd. pierwsze: Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój, 1932]
Smaga, Józef. Narodziny i upadek imperium: ZSRR 1917-1991. Kraków: Znak, 1992.
Stobiecki, Rafał. Bolszewizm a historia. Próba rekonstrukcji bolszewickiej filozofii dziejów. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1998.
Terzani, Tiziano. Dobranoc, Panie Lenin!. Przeł. Skórska, Katarzyna, Wyrembelski, Marcin. Poznań: Zysk i S-ka, 2011.
Thomas, Louis-Vincent. Trup. Od biologii do antropologii, przeł. Kocjan, Krzysztof. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1991.
Tumarkin, Nina. Lenin lives! The Lenin Cult in Soviet Russia. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts and London, England 1983.
Uspienski, Borys A., Żywow, Wiktor M.. Car i Bóg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy w Rosji. Przeł. i wstępem opatrzył Paprocki, Henryk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992.
Wieczorkiewicz, Anna. Muzeum ludzkich ciał. Anatomia spojrzenia. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2000.
Wilk, Mariusz. Wołoka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
Williams, Beryl. Lenin. Przeł. Tuszyńska, Agnieszka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002.
Włodarczyk, Barbara, Szalona miłość. Chcę takiego jak Putin. Reportaże z Rosji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2021.
Włodarczyk, Barbara. Nie ma jednej Rosji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013.
Wodziński, Cezary. Trans, Dostojewski, Rosja. Czyli o filozofowaniu siekierą. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2005.
Wołkogonow, Dmitrij. Lenin. Prorok raju, apostoł piekła. Przeł. Antosiewicz, Maciej, Warszawa: Wydawnictwo Amber, 2006.
Wrubel, Karol. Planeta Rosja. Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 2005.
Zbarski, Ilja. W cieniu mauzoleum. Wstrząsające wspomnienia konserwatora zwłok Lenina. Z jęz. niem. przeł. Kuć, Artur. Katowice: Videograf II, 2007.
Ziębińska-Witek, Anna. Muzealizacja komunizmu w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2018.
Zombie Lenina. Antologia rosyjskiej fantastyki. Przeł. Dębski, Eugeniusz, et al. Wybr. Sedeńko, Wojtek, Olsztyn: Solaris, 2003
Zywert, Aleksandra: „Lenin wiecznie żywy”. Obraz wodza rewolucji we współczesnej rosyjskiej i polskiej fantastyce, „Acta Polono-Ruthenica” 2020, XXV/3, s. 59-73.
Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Polskiej, Lublin Polska
http://orcid.org/0000-0002-4572-7380
dr hab., prof. ucz., pracownik Katedry Współczesnej Literatury i Kultury Polskiej w Instytucie Językoznawstwa i Literaturoznawstwa UMCS w Lublinie. Autorka książek: Dzikie biesy. Wizja Rosji Sowieckiej w antybolszewickiej poezji polskiej lat 1917-1932 (2002), Czytanie Nowej Rosji. Polskie Spotkania ze Związkiem Sowieckim lat trzydziestych XX wieku (2012), Klucze do Rosji. Tematy i strategie współczesnych narracji podróżniczych (2018). Współautorka, z M. Bednarczuk: Znani, nieznani, nierozpoznani. O kilku figurach zbiorowej wyobraźni (2009). Współredaktorka: z A. Chomiuk, Kultura w świecie luster. Jeszcze o niepowtarzalności i multiplikacjach w sztuce XX i XXI wieku (2017); z R. Szczerbakiewiczem: Komunizm. Tam i …. z powrotem (2019) Publikowała m. in. w „Przeglądzie Rusycystycznym”, „Slavia Orientalis”, „Napisie”, „Wielogłosie”, "Porównaniach". Zainteresowania naukowe: współczesna literatura niefikcjonalna, pogranicze historii idei i historii literatury, badania imagologiczne, zwłaszcza motyw Rosji i Rosjan w piśmiennictwie polskim XX i XXI wieku.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
