U początków mitu Jermaka w literaturze rosyjskiej (poemat Iwana Dmitrijewa Jermak)
Abstrakt
Artykuł zawiera omówienie poematu dramatycznego Iwana Dmitrijewa Jermak (1794) z punktu widzenia koncepcji mitu. Jermak Timofiejewicz (1532?-1585) był kozackim atamanem i obecnie jest bohaterem rosyjskiego folkloru oraz mitów. Podstawę metodologiczną stanowią definicje mitu Ryszarda Tomickiego (etnolog) i Jerzego Topolskiego (historyk) oraz mitu historycznego i mitu politycznego. Tło interpretacyjne stanowią program literacki sentymentalizmu, osjanizm oraz twórczość historiograficzna Nikołaja Karamzina (obraz Syberii w tomie IX Historii państwa rosyjskiego). U genezy poematu Dmitrijewa legły czynniki literackie (poetyka sentymentalizmu, osjanizm) oraz ideologiczne (akceptacja poszerzania terytorialnego Rosji, sakralizacja postaci).
Słowa kluczowe
Jermak Timofiejewicz, mit, Syberia, Iwan Dmitrijew, Jermak, osjanizm
Bibliografia
Belinskiy, Vissarion. „Sochineniya Aleksandra Pushkina. Stat’ya pervaya.” Polnoye sobraniye sochineniy v 13 tomakh. T. 7. Moskva: Izdatel’stvo AN SSSR, 1955. 99-131. [Белинский, Виссарион. „Сочинения Александра Пушкина. Статья первая.” Полное собрание сочинений в 13 томах. Т. 7. Москва: Издательство АН СССР, 1955. 99-131].
Blazhes, Valentin. Fol’klor Urala: narodnaya istoriya o Yermake. Yekaterinburg: Izdatel’stvo Ural’skogo universiteta, 2002. [Блажес, Валентин. Фольклор Урала: народная история о Ермаке. Екатеринбург: Издательство Уральского университета, 2002].
Bogumil, Tat’yana. Yermakov sozhet v tvorchestve V.M. Shukshina, https://cyberleninka.ru/article/n/ermakov-syuzhet-v-tvorchestve-v-m-shukshina/viewer] (dostęp 21.03.2024)]. [Богумил, Татьяна. Ермаков сожет в творчестве В.М. Шукшина, https://cyberleninka.ru/article/n/ermakov-syuzhet-v-tvorchestve-v-m-shukshina/viewer] (dostęp 21.03.2024)].
Dąbrowska, Magdalena. „Niemarginalne marginalia. Ze studiów nad przypisami w dziełach historycznych oraz w powieściach pseudohistorycznych i w ich tłumaczeniach (na polskim i rosyjskim materiale przełomu XVIII i XIX wieku.” Historia. Interpretacja. Reprezentacja III. Mokrzecki, Lech. Brodnicki, Marcin. Taraszkiewicza, Jacek. (red.). Gdańsk: Wydawnictwo Athenae Gedanenses, 2015. 291-300.
Dąbrowska, Magdalena. „Rosyjscy pisarze czasów Oświecenia o historii i historykach: Michaił Murawjow.” Polilog. Studia Neofilologiczne 2019, no 9: 31-44.
Dmitriyev, Ivan. „Yermak”. Karamzin, Nikolay. Dmitriyev, Ivan. Izbrannyye stikhotvoreniya. Leningrad: Sovet·skiy pisatel’, 1953. 357-362. [Дмитриев, Иван. „Ермак”. Карамзин, Николай. Дмитриев, Иван. Избранные стихотворения. Ленинград: Советский писатель, 1953. 357-362].
Dmitriyev, Ivan. „K Vol’ge”. Karamzin, Nikolay. Dmitriyev, Ivan. Izbrannyye stikhotvoreniya. Leningrad: Sovet·skiy pisatel’, 1953. 328-330. [Дмитриев, Иван. „К Волге”. Карамзин, Николай. Дмитриев, Иван. Избранные стихотворения. Ленинград: Советский писатель, 1953. 328-330].
Dmitriyev, Ivan. Vzglyad na moyu zhizn’. Moskva: Tipografiya V. Got’ye, 1866. [Дмитриев, Иван. Взгляд на мою жизнь. Москва: Типография В. Готье, 1866].
Filipowicz, Stanisław. Mit i spektakl władzy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
Goszczyńska, Joanna. Mit Janosika w folklorze i literaturze słowackiej XIX wieku. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Instytut Filologii Słowiańskiej, 2001.
Hartley, Janet M. Syberia. Historia i ludzie. Przeł. Gilewicz, Joanna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015.
Karamzin, Mikołaj. Historia państwa rosyjskiego. Przeł. G. Buczyński. T. 9, Warszawa: W Drukarni przy ulicy Krakowskie Przedmieście Nro 385, 1827.
Karamzin, Mikołaj. Historia państwa rosyjskiego. Przeł. G. Buczyński. T. 10. Warszawa: W Drukarni przy ulicy Krakowskie Przedmieście Nro 385, 1827.
Karamzin, Mikołaj. Historia państwa rosyjskiego. Przeł. G. Buczyński. T. 11. Warszawa: W Drukarni przy ulicy Krakowskie Przedmieście Nro 385, 1827.
Karamzin, Nikolay. Pis’ma N.M. Karamzina k I.I. Dmitriyevu. Sankt-Peterburg: V Tipografii Imperatorskoy· akademii Nauk, 1866. [[Карамзин, Николай]. Письма Н.М. Карамзина к И.И. Дмитриеву. Санкт-Петербург: В Типографии Императорской Академии Наук, 1866].
Kochetkova, Natal’ya. „Dmitriyev Ivan Ivanovich.” Russkiye pisateli. XIX vek. Bibliograficheskiy slovar’. V dvukh chastyakh. Nikolayev, Petr (ed.). Ch. 1. Moskva: Prosveshcheniye. Uchebnaya literatura, 1996. 225-231. [Кочеткова, Наталья. „Дмитриев Иван Иванович.” Русские писатели. XIX век. Библиографический словарь. В двух частях. Николаев, Петр (ред.). Ч. 1. Москва: Просвещение. Учебная литература, 1996. 225-231].
Kochetkova, Natal’ya. „Poeziya russkogo sentimentalizma. N.M. Karamzin. I.I. Dmitriyev.” Istoriya russkoy poezji. Gorodetskiy, Viktor (red.). T. 1. Leningrad: Izdatel’stvo Nauka. Leningradskoye otdeleniye, 1968. 163-187. [Кочеткова, Наталья. „Поэзия русского сентиментализма. Н.М. Карамзин. И.И. Дмитриев.” История русской поэзии. Городецкий, Виктор (ред.). Т. 1. Ленинград: Издательство Наука. Ленинградское отделение, 1968: 163-187].
Kuznetsov, Yevgeniy. (red.). Bibliografiya Yermaka. Opyt ukazatelya maloizvestnykh sochineniy na russkom i chast’yu nainostrannykh yazykakh o pokoritele Sibiri. Tobol’sk: Tipografiya Gubernskogo Pravleniya, 1891. [Кузнецов, Евгений. (ред.). Библиография Ермака. Опыт указателя малоизвестных сочинений на русском и частью на иностранных языках о покорителе Сибири. Тобольск: Типография Губернского Правления, 1891].
Kucherov, Aleksandr. „Vstupitel'naya stat'ya.” Karamzin, Nikolay. Dmitriyev, Ivan. Izbrannyye stikhotvoreniya. Leningrad: Sovet·skiy pisatel’, 1953, 245-264. [Кучеров, Александр. „Вступительная статья.” В: Карамзин, Николай. Дмитриев, Иван. Избранные стихотворения. Ленинград: Советский писатель, 1953. 245-264].
Levin, Yuriy. „Ossian.” Russko-yevropeyskiye literaturnyye svyazi. XVIII vek. Entsiklopedicheskiyslovar’. Stat’i. Bukharkin, Petr. (ed.). Sankt-Peterburg: Fakul’tet filologii i iskusstv SPbGU, 2008, s. 160-163. [Левин, Юрий. „Оссиан.” Русско-европейские литературные связи. XVIII век. Энциклопедический словарь. Статьи. Бухаркин, Петр. (ред.). Санкт-Петербург: Факультет филологии и искусств СпбГУ, 2008. 160-163].
Levin, Yuriy. Ossian v russkoy literature (konets XVIII – pervaya chetvert’ XIX veka). Leningrad: Nauka. Leningradskoe tdeleniye, 1980. [Левин, Юрий. Оссиан в русской литературе (конец XVIII – первая четверть XIX века). Ленинград: Наука. Ленинградское отделение, 1980].
Lis, Kazimiera. Syberia w historii literatury Rosji carskiej. Realia i mity. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, 2009.
Masłowski, Michał. Mity i symbole polityczne Europy Środkowo-Wschodniej. Warszawa: Studium Europy Wschodniej – Uniwersytet Warszawski, 2020.
Rohoziński, Jerzy. „„Zgrzeszyłeś bracie Jefimiczu”, czyli orientalizm po rosyjsku. Przedmowa do przekładu polskiego”. Jersild, Austin. Orientalizm po rosyjsku. Górale Kaukazu Północnego i pogranicze gruzińskie 1845-1917. Przeł. J. Rohoziński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2022. 9-16.
Rozhkova, Svetlana. Kudrina, Natal’ya. „Yermak istoricheskiy i literaturnyy.” Sibirskiye ogni 1981, no 12: 156-164. [Рожкова, Светлана. Кудрина, Наталья. „Ермак исторический и литературный.” Сибирские огни 1981, № 12: 156-164].
Rzepnikowska, Iwona. „Mit Czapajewa w folklorze i literaturze rosyjskiej XX wieku”. Przegląd Rusycystyczny 2011, nr 4: 98-109.
Slovtsov, Petr. „K Sibiri.” Poety 1790-1810 godov. M.G.Al’tshuller (ed.). Leningrad: Sovet·skiy pisatel'. Leningradskoye otdeleniye, 1971. 210-214. [Словцов, Петр. „К Сибири.” Поэты 1790-1810 годов. М.Г. Альтшуллер (ред.). Ленинград: Советский писатель. Ленинградское отделение, 1971. 210-214.]
Tomicki, Ryszard. „Mit.” Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Staszczak, Zofia (red.). Warszawa – Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. 244-248.
Topolski, Jerzy. „Historiografia jako tworzenie mitów i walka z nimi.” Ideologie, poglądy, mity w dziejach Polski i Europy XIX i XX wieku. Studia historyczne. Topolski, Jerzy. Molik, Witold. Makowski, Krzysztof. (red.). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1991: 243-254.
[Vyazemskiy, Petr]. „O zhizni i stikhotvoreniyakh Ivana Ivanovicha Dmitriyeva.” Dmitriyev, Ivan. Stikhotvorenya Ivana Ivanovicha Dmitriyeva. T. 1. Sankt-Peterburg: V Tipografii N. Grecha, 1823. XXII-XXIII. [Б.п. [Вяземский, Петр]. „О жизни и стихотворениях Ивана Ивановича Дмитриева.” Дмитриев, Иван. Стихотворения. T. 1. Санкт-Петербург: В Типографии Н. Греча, 1823. XXII-XXIII].
Woźniak, Marek. „Mit historyczny jako przedmiot i narzędzie badań”. Historyka 2003, t. XXXIII: 53-72.
Yanushkevich, Aleksandr. „„Yermakov syuzhet” v russkoy literature 1820-1830 godov.” Motivyi syuzhety russkoy literatury. Ot Zhukovskogo do Chekhova. Yanushkevich, Aleksandr (ed.). Tomsk: Znamya mira, 1997. 40-48. [Янушкевич, Александр. „„Ермаков сюжет” в русской литературе 1820-1830 годов.” Мотивы и сюжеты русской литературы. От Жуковского до Чехова. Янушкевич, Александр (ред). Томск: Знамя мира, 1997. 40-48].
Zuyev, Andrey. „Yermak (Yermak Timofeyevich).” Istoricheskaya entsiklopediya Sibiri. Klimenko, Viktor (ed.), [T.1] A-I. Novosibirsk: Rossiyskaya Akademiya Nauk. Sibirskoye otdeleniye, Izdatel’skiy dom „Istoricheskoye naslediye Sibiri”, 2010. 535-536. [Зуев, Андрей. „Ермак (Ермак Тимофеевич).” Историческая энциклопедия Сибири. В.И. Клименко (ред.). [Т. 1] А-И, Новосибирск: Российская Академия Наук. Сибирское отделение, Издательский дом „Историческое наследие Сибири”: 2010. 535-536].
https://www.worldfloraonline.org/taxon/wfo-4000007119 (dostęp 21.03.2024).
http://az.lib.ru/p/plawilxshikow_p_a/text_0040.shtml (dostęp 18.03.2024).
Uniwersytet Warszawski Wydział Lingwistyki Stosowanej Polska
https://orcid.org/0000-0002-4014-4725
doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa. Długoletni dyrektor Instytutu Rusycystyki i kierownik Zakładu Historii Literatury Rosyjskiej Uniwersytetu Warszawskiego; w latach 2018-2021 kierownik Katedry Rusycystyki Uniwersytetu Warszawskiego. Historyk literatury rosyjskiej, badacz Oświecenia i romantyzmu, rosyjsko-zachodnioeuropejskich (w szczególności rosyjsko-polskich) związków literackich, kulturalnych i naukowych oraz dziejów czasopiśmiennictwa literackiego XVIII-XIX wieku. Badacz spuścizny literackiej i historiograficznej Nikołaja Karamzina. Autor ponad 180 publikacji naukowych w języku polskim, rosyjskim i angielskim, poświęconych w większości zapomnianym i słabo rozpoznanym zjawiskom literackim. Lektor języka polskiego jako obcego. W latach 2016-2020 członek Rady Bibliotecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2021 roku członek Zespołu Rektorskiego ds. ekologii i kryzysu klimatycznego na Uniwersytecie Warszawskim.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
