PR 2024 nr 3 cały numer

strona tytułowa

PR 2024 nr 3 strona redakcyjna

PR 2024 nr 3 spis treści

Od XVII wieku Polacy regularnie trafiali na Syberię, ale o masowych zesłaniach można mówić dopiero od drugiej połowy XVIII stulecia. Niektórzy z polskich zesłańców stali się jednymi z pierwszych badaczy Syberii. Tradycje polskich badań nad geografią, historią, przyrodą, literaturą i codziennością Syberii trwają od ponad dwustu lat. W niniejszym artykule zostają poruszone kwestie dziejów, stanu obecnego oraz perspektyw polskich studiów nad Syberią.

  Artykuł zawiera omówienie poematu dramatycznego Iwana Dmitrijewa Jermak (1794) z punktu widzenia koncepcji mitu. Jermak Timofiejewicz (1532?-1585) był kozackim atamanem i obecnie jest bohaterem rosyjskiego folkloru oraz mitów. Podstawę metodologiczną stanowią definicje mitu Ryszarda Tomickiego (etnolog) i Jerzego Topolskiego (historyk) oraz mitu historycznego i mitu politycznego. Tło interpretacyjne stanowią program literacki sentymentalizmu, osjanizm oraz twórczość historiograficzna Nikołaja Karamzina (obraz Syberii w tomie IX Historii państwa rosyjskiego). U genezy poematu Dmitrijewa legły czynniki literackie (poetyka sentymentalizmu, osjanizm) oraz ideologiczne (akceptacja poszerzania terytorialnego Rosji, sakralizacja postaci). 

Tekst prezentuje losy i dokonania powstańca z 1863 r. i zesłańca na Syberię, Olgierda Wilczyńskiego z Litwy, który po powrocie ze zsyłki starał się robić karierę naukową i znaleźć się w kręgu polskich badaczy historyków. W Petersburgu i Wilnie na przełomie XIX-XX w. wydawał broszury oraz teksty m.in. z tematyki historii i archeologii – o starożytnościach Rusi, Rosji i Europy. W związku z pracami z zakresu genealogii w 1911 r. siedział też w Wilnie w więzieniu i miał proces sądowy o fałszowanie dokumentów archiwalnych. W Petersburgu żył jeszcze w 1916; dalsze losy nieznane. Jego prace, zwłaszcza o początkach Rusi, współcześnie są powielane w Rosji, jakkolwiek życiorys jego nie jest znany.

W artykule zostały poruszone związki Maksyma Gorkiego z Syberią i jej mieszkańcami do końca wojny domowej. Pisarz od początku swej kariery literackiej często wypowiadał się na temat Syberii, jej miejsca, znaczenia i roli w Cesarstwie Rosyjskim. Był przekonany, że aktywność Sybiraków może pobudzić Rosjan do działania i walki z samodzierżawiem. Choć sam nigdy nie trafił za Ural, to nie można mieć wątpliwości, że Syberia zawsze przykuwała jego uwagę. Artykuł został oparty zarówno na korespondencji Gorkiego z Sybirakami, jak i na jego prozie.

W artykule została podjęta próba analizy obrazu syberyjskiego miasta na przykładzie wizji Krasnojarska zawartej w powieści Dmitrija Zacharowa Komitet ochrony mostów (2022). Zaplecze teoretyczno-metodologiczne badania stanowią prace przedstawicieli tartusko-moskiewskiej szkoły semiotycznej oraz specjalistów zajmujących się studiami nad syberyjskim tekstem literatury rosyjskiej. Krasnojarsk Zacharowa to złożony konstrukt przestrzenny, który ma kilka wymiarów: społeczno-polityczny, kulturowo-historyczny, gospodarczo-ekologiczny, mitologiczny. Pisarz kreuje negatywny wizerunek miasta, krytykując przede wszystkim politykę lokalnych władz. W artykule rozpatrzono podstawowe elementy pejzażu urbanistycznego, najważniejsze figury i motywy spacjalne, a także niektóre typy bohaterów i ich sposoby doświadczania Krasnojarska.      

Kultura Buriatów, podobnie jak wiele innych ludów świata, przechodzi złożone procesy transformacji swoich tradycji, rytuałów i języka. Z pewnością wpływ na to miał geopolityczny charakter społeczeństwa, a także zmiany społeczno-kulturowe. Artykuł poświęcony jest problematyce transformacji kultury Szarałdawewskich Buriatów zamieszkujących obwód irkucki na Syberii. Przedstawiono wygląd rodziny Szarałdawów, ich interakcje z kulturą rosyjską, a także pokazano, w jaki sposób Buriaci wchodzili w interakcje z Polakami mieszkającymi w ich sąsiedztwie.

Publikacje Władimira Anatoljewicza Djakowa dotyczące dziejów polskiej syberyjskiej zsyłki posiadają nieprzemijająca wartość. Należał on do tych  historyków rosyjskich, którzy znali najlepiej źródła dotyczące spraw polskich, a  przechowywane w centralnych i syberyjskich archiwach. W największym stopniu przyczynił się do poszerzenia naszej wiedzy na temat zsyłki poprzez wykorzystanie bogatej dokumentacji przechowywanej w Państwowym Wojenno- Historycznym Archiwum w Moskwie (RGWIA), do którego polscy badacze praktycznie nie mieli dostępu do czasu zmian ustrojowych w ZSRR. Władimir Djakow podejmował różne zagadnienia związane z polską zsyłką XIX wieku,  ale w największym stopniu  interesowała go skala wkładu Polaków w rozwój cywilizacyjny Syberii. Starał się również nakreślać kierunki badań. Niektóre z jego propozycji, w mniejszym lub szerszym zakresie, zostały podjęte przez polskich historyków. Inne czekają na zmianę sytuacji politycznej.

Celem artykułu jest spojrzenie na postać Ilji Erenburga (1891–1967) oraz na zbiór jego opowiadań Trzynaście fajek (1922) przez pryzmat pisarstwa auto/biograficznego. Taka perspektywa pozwoli na zrekonstruowanie procesu twórczego Erenburga-fajkarza, jaki został utrwalony zarówno w tekstach jemu współczesnych, jak i w korespondencji prowadzonej przez pisarza z przyjaciółmi i ze znajomymi. Uważna lektura wymienianej przez prozaika korespondencji oraz kompleksowe zapoznanie się z opiniami recenzentów, pozwoli na odtworzenie okoliczności powstania utworu, opisanie jego losów wydawniczych oraz reakcji czytelniczych. Zaś samo obcowanie z tekstem cyklu literackiego przyczyni się do wyodrębnienia oraz zaprezentowania różnorodnego zbioru fajek, które Erenburg wykonał z pomocą słowa artystycznego.

Niniejsza praca poświęcona jest spojrzeniu na powieść Кожа Jewgienii Niekrasowoj z różnych perspektyw, jako powieści z jednej strony współczesnej w treści, z drugiej zaś przestarzałej, jeśli patrzeć na nią z punktu widzenia formy. Na wstępie autorka zwraca uwagę na wpływ współczesnych teorii kultury na budowanie przedstawionej historii. Aby dokonać analizy omówiono takie pojęcia, jak postkolonializm, intersekcjonalny feminizm, marksistowskie teorie kultury, dekolonialność i kolonizacja wewnętrzna. Następnie uwaga badań przesuwa się na problematykę formy. Omawiane są takie zagadnienia jak tendencyjność i dydaktyczność literatury. Autor konfrontuje tekst z takimi typami literatury tendencyjnej, jak pozytywizm i socrealizm.

Tekst zawiera świadectwo Stanisława Majdańskiego, będące zarówno wspomnieniami małego zesłańca, jak i opowieścią oraz refleksjami dorosłego już człowieka. Urodzony w 1935 roku, jako 5-letnie dziecko trafił w 1940 r. na zsyłkę syberyjską po aresztowaniu przez NKWD. Wspomnienia zostąły opracowane przez prof. Eugeniusza Niebelskiego, z minimalną ingerencją redakcyjną w celu zachowania dokumentacyjnej i historycznej wartości.

PR 2024 nr 3 NOTY