Mogarycz i inni. Dramatyczne losy kanonu tekstowego Mistrza i Małgorzaty
Abstrakt
Punktem wyjścia dla rozważań, których celem jest przybliżenie badaczom i czytelnikom kwestii kanonu tekstowego "Mistrza i Małgorzaty", jest problem obecności lub braku słynnego fragmentu o Mogaryczu w rozdziale trzynastym powieści. Starałem się wykazać, że obecność tego fragmentu w pierwszym polskim tłumaczeniu Ireny Lewandowskiej i Witolda Dąbrowskiego, a także jego pominięcie w drugim tłumaczeniu Andrzeja Drawicza, są tekstologicznie uzasadnione. Wynika to z faktu, że tłumacze wykorzystywali różne wydania oryginalne jako podstawę swojej pracy. Moje opracowanie, które jest pierwszym z planowanego dłuższego cyklu, kończy się omówieniem najnowszej wersji tekstu "Mistrza i Małgorzaty", zaproponowanej w latach 2014–2015 przez niestrudzoną badaczkę archiwum Bułhakowa – Jelenę Kołyszewą.
Słowa kluczowe
Bułhakow; Mistrz i Małgorzata; Mogarycz; Andrzej Drawicz
Bibliografia
Ânovskaâ, Lidiâ. “Treugol’nik Volanda. Glavy iz knigi.” Oktâbr’ 1991 no. 5 [Яновская, Лидия. “Треугольник Воланда. Главы из книги.” Октябрь 1991 nо. 5].
Ânovskaâ, Lidiâ. “Poslednââ kniga, ili Treugol’nik Volanda. S otstupleniâmi, sokraŝeniâmii dopolneniâmi.” Moskva: PROZAiK, 2014 [Яновская, Лидия. “Последняя книга, или Треугольник Воланда. С отступлениями, сокращениями и дополнениями.” Москва: ПРОЗАиК, 2014].
Ânovskaâ, Lidiâ. “Počemu vy pišete smešno? Ob I. Il’fe i E. Petrove, ih žizni i ih ûmore.” Moskva: Nauka, 1963 [Яновская, Лидия. “Почему вы пишете смешно? Об И. Ильфе и Е. Петрове, их жизни и их юморе.” Москва: Наука, 1963].
Ânovskaâ, Lidiâ. “Tvorčeskij put’ Mihaila Bulgakova.” Moskva: Sovetskij pisatel’, 1983 [Яновская, Лидия. “Творческий путь Михаила Булгакова.” Москва: Советский писатель, 1983].
Ânovskaâ, Lidiâ. “Publikuetsâ Mihail Bulgakov. Zametki tekstologa,” Voprosy literatury 1987 no. 1 [Яновская, Лидия. “Публикуется Михаил Булгаков. Заметки текстолога,” Вопросы литературы 1987 nо. 1]
Belobrovceva, Irina, Kul’ûs, Svetlana. “Roman M. Bulgakova ‛Master i Margarita.’” Kommentarij. Moskva: Knižnyj klub 36.6, 2007 [Белобровцева, Ирина, Кульюс, Светлана. “Роман М. Булгакова ‛Мастер и Маргарита.’” Комментарий. Москва: Книжный Клуб 36.6, 2007].
Bulgakov, Mikhail. “‛A d’âvola tože net?`. Pohoždeniâ Čičikova. D’âvoliada. ‛Master i Margarita’, Moskva: Vagrius, 2003 [Булгаков, Михаил. “‛А дьявола тоже нет?’. Похождения Чичикова. Дьяволиада. ‛Мастер и Маргарита’, Москва: Вагриус, 2003].
Bulgakov, Mikhail. “Âkoby den’gi. Iz černovyh tetradej romana ‛Master i Margarita,’” Daugava 1983 no. 10 [Булгаков, Михаил. “Якобы деньги. Из черновых тетрадей романа ‛Мастер и Маргарита,’” Даугава 1983 no. 10].
Bulgakov, Mikhail. Belaâ gvardiâ. Teatral’nyj roman. Master i Margarita. Ed. V. Volina (Belaâ gvardiâ, Teatral’nyj roman). A. Saakânc (Master i Margarita). Moskva: Hudožestvennaâ literatura, 1973 [Булгаков, Михаил. “Белая гвардия. Театральный роман. Мастер и Маргарита.” Ed. В. Волина (Белая гвардия, Театральный роман), А. Саакянц (Мастер и Маргарита). Москва: Художественная литература, 1973.]
Bulgakov, Mikhail. “Izrannye proizvedeniâ v dvuh tomah.” T. 2. Žizn’ gospodina Demol’era, Teatral’nyj roman (Zapiski pokojnika), Master i Margarita. Roman. Ed. L. Ânovskaâ. Kiev: Izdatel’stvo hudožestvennojliteratury Dnipro, 1989 [Булгаков, Михаил. “Изранные произведения в двух томах.” т. 2. Жизнь господина де Мольера, Театральный роман (Записки покойника), Мастер и Маргарита. Роман. Cоставитель Л. Яновская, Киев: Издательство художественной литературы Днiпро, 1989].
Bulgakov, Mikhail. “Izbrannye proizvedeniâ. Černyj mag. Glavy iz romana. Rasskazy, fel’etony, očerki.” Sostavlenie, tekstologičeskaâ podgotovka, predislovie i kommentarii V. Loseva. Kiev: Izdatel’stvo hudožestvennoj literatury Dnipro, 1990 [Булгаков, Михаил. “Избранные произведения. Черный маг. Главы из романа. Рассказы, фельетоны, очерки.” Составление, текстологическая подготовка, предисловие и комментарии В. Лосева. Киев: Издательство художественной литературы Днiпро, 1990].
Bulgakov, Mikhail. “ Iz lučših proizvedenij.” Tekstologičeskaâ podgotovka, predislovie i kommentarii V. Loseva. Moskva: Izofaks, 1993 [Булгаков, Михаил. “Из лучших произведений.” Текстологическая подготовка, предисловие и комментарии В. Лосева. Москва: Изофакс, 1993].
Bulgakov, Mikhail. “Il Maestro e Margherita.” Translated by V. Dridso. Torino: Einaudi,1967.
Bulgakov, Mikhail. “Il Maestro e Margherita.”. Translated by Maria Serena Prina, Milano: Oscar Mondadori, 2015.
Boulgakov, Mikhaïl. “Le Maître et Marguerite.” Introduction by S. Ermolinski. Translated by. C. Ligny, R. Laffont, Paris, 1968
Bulgakov, Mikhail. “Master i Margarita.” Roman. Introduction R. Simonov. Part I. Afterword A. Vulis. Moskva 1996 no. 11. Part II. Moskva 1967 no. 1. [Булгаков, Михаил. “Мастер и Маргарита.” Роман. Предисловие К. Симонов. Ч. I. Послесловие А. Вулис. Москва 1966 no. 11. Ч. II. Москва 1967 no. 1.
Bulgakov, Mikhail. “Master i Margarita.” Roman. Posev: Frankfurt, 1977, 1986 [Булгаков, Михаил. “Мастер и Маргарита.” Посев: Frankfurt, 1977, 1986.
Bulgakov, Mikhail. “‛Master i Margarita.’ Neizdannye otryvki i epizody” Bern: Scherz Verlag, 1967 [Булгаков, Михаил. “‛Мастер и Маргарита.’ Неизданные отрывки и эпизоды.” Bern: Scherz Verlag, 1967].
Bulgakov, Mikhail. “Master i Margarita.” Roman. Kniga vtoraâ, Moskva 1967 no. 1 [Булгаков, Михаил. “Мастер и Маргарита.” Роман. Книга вторая, Москва 1967 no. 1].
Bulgakov, Mikhail. “Master i Margarita.” Roman. Predislovie Ioanna arhiepiskopa San Franciskogo, Paris: YMCA-Press, 1967 [Булгаков, Михаил. “Мастер и Маргарита.” Роман. Предисловие Иоанна архиепископа Сан Франциского, Париж: YMCA-Press, 1967].
Bulgakov, Mikhail. “Mistr a Markétka.” Translated by A. Morávková. Praha: Volvox Globator, 2011.
Bulgakov, Mikhail. “Pis’ma. Žizneopisanie v dokumentah.” Moskva: Sovremennik, 1989 [Булгаков, Михаил. “Письма. Жизнеописание в документах.” Москва: Современник, 1989].
Bulgakov, Mikhail. “Sobranie sočinenij v pâti tomach.” Vol. 5. “Master i Margarita. Pis′ma.” Ed. L. Ânovskaâ. Moskva: Художественная литература, 1990 [Булгаков, Михаил. “Собрание сочинений в пяти томах.” T. 5. “Мастер и Маргарита. Письма.” Ed. Л. Яновская. Москва: Художественная литература, 1990.]
Bulgakov, Mikhail. “Sobranie sočinenij v vos’mi tomach.” Vol. 7. “Master i Margarita. Pis′ma.” Ed. E.. Âblokov, Moskva: AST: Astrel’, 2007 [Булгаков, Михаил. “Собрание сочинений в восьми томах.” Vol. 7. “Мастер и Маргарита.” Ed. Е. Яблоков. Москва: АСТ: Астрель, 2007].
Bulgakov, Mikhail. “The Master and Margarita.” Translated by R. Pevear, L. Volokhonsky. London: Penguin, 2007.
Bulgakov, Mikhail. “The Master and Margarita.” Translated by M. Glenny. London: Collins and Harvill Press, 1967.
Bulgakov, Mikhail. “The Master & Margarita.” Translated by M. Ginsburg. New York: Grove, 1967.
Bulgakov, Mikhail. “Velikij kancler. Černovye redakcii romana ‛Master i Margarita’”. Predislovie i kommentarii V. Loseva. Moskva: Novosti, 1992 [Булгаков, Михаил. “Великий канцлер. Черновые редакции романа ‛Мастер и Маргарита’”. Предисловие и комментарии В. Лосева. Москва: Новости, 1992].
Bułhakow, Michaił. “Mistrz i Małgorzata.” Translated by I. Lewandowska, W. Dąbrowski. Warszawa: Czytelnik, 1980.
Bułhakow, Michaił. “Mistrz i Małgorzata.” Translated by I. Lewandowska, W. Dąbrowski. Warszawa: Czytelnik, 1969, 1970, 1973. See: Przebinda, Grzegorz. “‛Sto dwadzieścia jedna Małgorzata.’ O tekście pierwszego polskiego przekładu ‛Mistrza i Małgorzaty,’” Przegląd Rusycystyczny 2017 no. 2(158).
Bułhakow, Michaił. “Mistrz i Małgorzata.” Translated by L.A. Przebinda, G. Przebinda, I. Przebinda. Kraków: Znak, Kraków 2016.
Bułhakow, Michaił. “Mistrz i Małgorzata.” Translated by I. Lewandowska, W. Dąbrowski. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, 2016.
Bułhakow, Michaił. “Mistrz i Małgorzata.” Translated by I. Lewandowska, W. Dąbrowski. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, 2016.
Bułhakow, Michaił. “Mistrz i Małgorzata,” Wrocław: Ossolineum, 1990.
Bułhakow, Michaił. “Utwory wybrane.” T. 4. “Mistrz i Małgorzata.” Translated by I. Lewandowska, W. Dąbrowski. Selection and afterword by A. Wołodźko- -Butkiewcz. Warszawa: PIW, 2018.
Čudakova, Mariètta. “Arhiv M.A. Bulgakova. Materialy dlâ tvorčeskoj biografii pisatelâ.” Zapiskiotdela rukopisej RGL. Moskva: Izdatel’stvo Kniga, 1976 [Чудакова, Мариэтта. “Архив М.А. Булгакова. Материалы для творческой биографии писателя.” Записки Отдела рукописей РГЛ. Москва: Издательство Книга, 1976].
Čudakova, Mariètta. “Tvorčeskaâ istoriâ romana Bulgakova ‛Master i Margarita,’” Voprosy literatury 1976 no. 1 [Чудакова, Мариэтта. “Творческая история романа Булгакова ‛Мастер и Маргарита,’” Вопросы литературы 1976 nо. 1].
Čudakova, Mariètta. “ V zaŝitu dvojnyh standartov,” Novoe literaturnoe obozrenie 2005 no. 74. 10 October 2018 [Чудакова, Мариэтта. “В защиту двойных стандартов,” Новое литературное обозрение 2005 no. 74. <http://magazines.russ.ru/nlo/2005/74/chu12.html>].
Čudakova, Mihaila. “Žizneopisanie Mihaila Bulgakovaû”. Moskva: Kniga, 1988 [Чудакова, Михаила. “Жизнеописание Михаила Булгаковаю”. Москва: Книга, 1988].
Dnevnik Eleny Bulgakovoj. Ed. V. Losev, L. Ânovskaâ. Moskva: Knižnaâ palata, 1990 [Дневник Елены Булгаковой. Ed. В. Лосев и Л. Яновская. Москва: Книжная палата, 1990].
Ermolinskij, Sergej. “O vremeni, o Bulgakove i o sebe.” Moskva: Agraf, 2002 [Ермолинский, Сергей. “О времени, о Булгакове и о себе.” Москва: Аграф, 2002].
Gondowicz, Jan. “Czekając na Wolanda,” Ex Libris 1996 no. 94. Por. Bulgakov, Mikhail. “Mistrz i Małgorzata. Translated by A. Drawicz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1995.
Hen, Józef. “Bruliony Profesora T.” Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga, 2016.
Kolyševa, Elena Ûr’evna. “Model’ genezisa romana M.A. Bulgakova ‛Master i Margarita.’” In: G. Przebinda, J. Świeży (ed.). “Mihail Bulgakov, ego vremâ i my. Kollektivnaâ monografiâ.” Kraków: Scriptum, 2012 [Колышева, Елена Юрьевна. “Модель генезиса романа М.А. Булгакова ‛Мастер и Маргарита.’” In Г. Пшелинда, Я. Свежи (ed.). “Михаил Булгаков, его время и мы. Коллективная монография.” Краков: Scriptum, 2012].
“Kogda â vskore budu umirat’…”. Perepiska M.A. Bulgakova s P.S. Popovym (1928–1940). Ed. V.V. Gudkova, Moskva: Èksmo, 2003 [„Когда я вскоре буду умирать…”. Переписка М.А. Булгакова с П.С. Поповым (1928–1940). Ed. В.В. Гудкова, Москва: Эксмо, 2003].
Kolyševa, Elena Ûr’evna. “Predislovie.” In: Bulgakov, Mikhail. “Master i Margarita. Polnoe sobranie černovikov romana. Osnovnoj tekst.” V dvuh tomach. Moskva: Paškov dom, 2015 [Колышева, Елена Юрьевна. “Предисловие.” In: Булгаков, Михаил. “Мастер и Маргарита. Полное собрание черновиков романа. Основной текст.” В двух томах. Москва: Пашков дом, 2015].
Kolyševa, Elena Ûr’evna. “‛…Vaš roman vam prinesët eŝë sûrprizy’ (k 50-letiû publikacii Roman M..A. Bulgakova ‛Master i Margerita’),” Bibliografiâ. Naučnyj žurnal po bibliografovedeniû, knigovedeniû ibibliotekovedeniû 2017 no. 3 (410) [Колышева, Елена Юрьевна. „...Ваш роман вам принесёт ещё сюрпризы» (к 50-летию публикации романа М.А. Булгакова ‛Мастер и Маргарита’),” Библиография. Научный журнал по библиографоведению, книговедению и библиотековедению 2017 no 3 (410)].
Kaverin, Veniamin. “Mikhail Bulgakov i ego Mol’er.” In: Bulgakov, Mikhail. “Žizn’ gospodina de Mol’era.” Moskva: Molodaâ gvardiâ, 1962 [Каверин, Вениамин. “Михаил Булгаков и его Мольер.” In: Булгаков, Михаил. “Жизнь господина де Мольера.” Москва: Молодая гвардия, 1962].
Lesskis, Georgij, Atarova, Kseniâ. “Moskva–Eršalaim. Putevoditel’ poromanu Mihaila Bulgakova ‛Master i Margarita.’” Moskva: B.S.G. Press, 2016 [Лесскис, Георгий, Атарова, Ксения. “Москва–Ершалаим. Путеводитель по роману Михаила Булгакова ‛Мастер и Маргарита.’” Москва: Б.С.Г. Пресс, 2016].
Losev, Viktor. “Zakatnyj roman.” In: Bulgakov, Mikhail. Master i Margerita. Moskva: AST-LTD, Veče, 1998 [Лосев, Виктор. “Закатный роман.” In: Булгаков, Михаил. “Мастер и Маргарита.” Москва: АСТ–ЛТД, Вече, 1998].
“‛Moj bednyj, bednyj master...`. Polnoe sobranie redakcij i variantov romana ‘Master i Margarita.`” Ed. V. Losev, Moskva: Vagrius, 2006 [“‛Мой бедный, бедный мастер...’. Полное собрание редакций и вариантов романа ‛Мастер и Маргарита.’” Ed. В. Лосев, Москва: Вагриус, 2006].
Petelin, Viktor. “Žizn’ Bulgakova. Dopisat’ ran’še, čem umeret’.” Moskva: Centrpoligraf, 2015 [Петелин, Виктор. “Жизнь Булгакова. Дописать раньше, чем умереть.” Москва: Центрполиграф, 2015].
Popov, Pavel Sergeevič. “Biografiâ M.A. Bulgakova.” In: Bulgakov, Mihail. “Pis’ma. Žizneopisanie v dokumentah.” Moskva: Sovremennik, 1989 [Попов, Павел Сергеевич. “Биография М.А. Булгакова.” In: Булгаков, Михаил. “Письма. Жизнеописание в документах.” Москва: Современник, 1989].
Žitomirskaâ, Sorra. “Eŝe raz ob arhive M. Bulgakova,” Novoe literaturnoe obozrenie 2003. 10 October 2018. <http://magazines.russ.ru/nlo/2003/63/zh19-pr.html> [Житомирская, Сорра. “Еще раз об архиве М. Булгакова,” Новое литературное обозрение 2003 no. 63. http://magazines.russ.ru/nlo/2003/63/zh19-pr.html].
Žitomirskaâ, Sorra. “Prosto žizn’.” Moskva: Rossijskaâ političeskaâ ènciklopediâ (ROSSPÈN), 2008 [Житомирская, Сорра. “Просто жизнь.” Москва: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2008].
Uniwersytet Jagielloński Polska
do uzupełnienia
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
