МИСТИКО-ЭЗОТЕРИЧЕСКИЕ ЦЕННОСТИ VS. ЦЕННОСТИ МАССКУЛЬТУРЫ В КОММУНИКАТИВНО-РЕЧЕВЫХ ПРАКТИКАХ РОССИЯН: КОНФЛИКТ ИНТЕРЕСОВ
Abstrakt
Mistyczno-ezoteryczne wartości vs wartości kultury masowej w komunikacyjnych praktykach Rosjan: konflikt interesów
W artykule analizie został poddany proces kształtowania się w komunikacyjnej przestrzeni Rosji dyskursu ezoterycznego, przejawiającego i propagującego wartości ezoteryczne. Na peryferiach tego dyskursu, przede wszystkim w przestrzeni medialnej, zaobserwowane zostało zjawisko „wtargnięcia” do obszaru ezoterycznego wartości kultury masowej. Na poziomie praktyk dyskursywnych objawia się to w deformowaniu kanonów gatunków dyskursu ezoterycznego – horoskopu i gatunku kultury masowej – reklamy. Proces ów daje się zaobserwować w celowym doborze środków językowych w celach stworzenia porządku dyskursu.
Słowa kluczowe
esoteric discourse, mass culture, values, media space, horoscope, advertising
Bibliografia
Ableyev, Sergey. Makhatmy i eticheskiy gnozis: Formirovaniye ideyno-filosofskoy traditsii antropokosmizma, Tula: Proyekt MM, 2006 [Аблеев Сергей, Махатмы и этический гнозис: Формирование идейно-философской традиции антропокосмизма, Тула: Проект ММ, 2006].
Ableyev, Sergey. Universum soznaniya. Filosofskiye problemy soznaniya v yevraziyskom antropokosmizme, Moskva: Amrita, 2010 [Аблеев С.Р., Универсум сознания. Философские проблемы сознания в евразийском антропокосмизме, Москва: Амрита, 2010].
Akopyan, Karen. Ed. Massovaya kul'tura. Uchebnoye posobiye, Moskva: Izd. Al'fa-M, 2004 [Акопян, Карен. Ред. Массовая культура. Учебное пособие, Москва: Изд. Альфа-М 2004].
Arutyunova, Nina. Yazyk i mir cheloveka, Moskva: Yazyki russkoy kul'tury, 1999 [Арутюнова, Нина. Язык и мир человека, Москва: Языки русской культуры, 1999].
Babayeva, Yelena. “Teksty goroskopov kak otrazheniye sotsial'nykh tsennostey i norm”. Massovaya kul'tura na rubezhe XX–XXI vekov: chelovek i yego diskurs, Ed. Sorokina Yulia, Zheltukhina Marina, Moskva: 2003 [Бабаева, Елена. «Тексты гороскопов как отражение социальных ценностей и норм». Массовая культура на рубеже XX–XXI веков: человек и его дискурс. Ред. Сорокина Юлиа, Желтухинa Марина, Москва: Азбуковник, 2003].
Babayeva, Yelena. Lingvokul'turologicheskiye kharakteristiki russkoy i nemetskoy aksiologicheskikh kartin mira. Avtoref. dis. kand. filol. nauk, Volgograd: 2004 [Бабаева, Елена. Лингвокультурологические характеристики русской и немецкой аксиологических картин мира. Автореф. дис. канд. филол. наук, Волгоград: 2004].
Baranov, Anatoliy, Parshin, Pavel. “Yazykovyye mekhanizmy variativnoy interpretatsii deystvitel'nosti kak sredstvo vozdeystviya na soznaniye”. Rol' yazyka v sredstvakh massovoy kommunikatsii. Ed. Bezmenova Natal'ya, Luzina Lyudmila. Moskva: INION, 1986 [Баранов, Анатолий, Паршин, Павел. «Языковые механизмы вариативной интерпретации действительности как средство воздействия на сознание». Роль языка в средствах массовой коммуникации, Ред. Безменова Наталья, Лузина Людмила. Москва: ИНИОН, 1986].
Barthes, Roland. Mifologii, transl. Sergei Zenkin. Moskva: Izd-vo im. Sabashnikovykh, 2000 [Барт Ролан. Мифологии, transl. Cергей Зенкин. Москва: Изд-во им. Сабашниковых, 2000].
Bourdieu, Pierre, Sotsiologiya politiki, Moskva: Socio-Logos, 1993 [Бурдье Пьер, Социология политики, Москва: Socio-Logos, 1993].
Cheshko, Valentin, Ivanitskaya, Lyudmila, Glazko Valeriy. “Postindustrial'naya nauka ХХI veka – ratsionalizm versus irratsionalizm: evolyutsionno-filosofskiy aspekt.” Vestnik rossiyskoy akademii yestestvennykh nauk, 2011, no. 3 [Чешко, Валентин, Иваницкая, Людмила, Глазко Валерий. “Постиндустриальная наука ХХI века – рационализм versus иррационализм: эволюционно-философский аспект.” Вестник российской академии естественных наук, 2011, №3].
Gritsanov, Aleksandr, Abushenko, Vladimir, Yevel'kin, Georgiy et. all. Ed. Sotsiologiya: Entsiklopediya, Minsk: Knizhnyy dom, 2003 [Грицанов, Александр, Абушенко, Владимир, Евелькин, Георгий и др. Ред. Социология: Энциклопедия, Минск: Книжный дом, 2003].
Gurevich, Pavel. Kul'turologiya. Moskva: Gardariki, 2003 [Гуревич, Павел. Культурология. Москва: Гардарики, 2003].
Huizinga, Johan. Osen' Srednevekov'ya. Transl. Dmitrii Silvestrov. Moskva: Nauka, 1988 [Хейзинга, Йохан. Осень Средневековья. Перев. Дмитрий Сильвестров. Москва: Наука, 1988].
Il'chenko, Sergey. “Tsennosti ‘massovoy kul'tury’: perspektivy nauchnogo osmysleniya.” Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta, Zhurnalistika. Ser. 9. 2008, no. 1 [Ильченко, Сергей. “Ценности «массовой культуры»: перспективы научного осмысления”. Вестник Санкт-Петербургского университета. Журналистика, сер. 9 2008, №1].
Il'ichev, Leonid, Fedoseyev, Petr, Kovalev Sergey, Panov, Viktor. Eds. Filosofskiy entsiklopedicheskiy slovar', Moskva: Respublika, 2010 [Ильичев, Леонид, Федосеев, Петр, Ковалев Сергей, Панов, Виктор. Ред. Философский энциклопедический словарь, Москва: Республика, 2010].
Kapra, Frit'of. Pautina zhizni. Novoye nauchnoye ponimaniye zhivykh sistem, Moskva: ID «Sofiya», 2003 [Капра, Фритьоф. Паутина жизни. Новое научное понимание живых систем, Москва: ИД «София», 2003].
Karpova, Ol'ga. “Astrologicheskiy prognoz kak zhanr massovoy literatury. Obraz chitatelya-potrebitelya.” Filologiya v sisteme sovremennogo universitet·skogo obrazovaniya. 2004, no. 7.[Карпова, Ольга. Астрологический прогноз как жанр массовой литературы. Образ читателя-потребителя, «Филология в системе современного университетского образования» 2004, №7].
Khrul', Viktor. “Mediatizatsiya religioznykh tsennostey kak faktor formirovaniya kul'tury dialoga v rossiyskoy zhurnalistike.” Vestnik Moskovskogo Universiteta. Ser. 10: Zhurnalistika, 2012, np. 1 [Хруль, Виктор. “Медиатизация религиозных ценностей как фактор формирования культуры диалога в российской журналистике.” Вестн. Моск. Ун-та, сер. 10, Журналистика, 2012, №1.]
Kuz'minskaya, Svetlana. “Nekotoryye kharakteristiki ezotericheskogo diskursa.” Universum: Filologiya i iskusstvovedeniye: elektron. nauchn. zhurn, 2014, no. 7, 2014.12.22 [Кузьминская, Светлана. “Некоторые характеристики эзотерического дискурса.” Universum: Филология и искусствоведение: электрон. научн. Журн, 2014, №7, 2014.12.22 <http://7universum.com/ru/philology/archive/item/1455>].
Kuz'minskaya, Svetlana. “Osobennosti funktsionirovaniya metafory v sovremennom ezotericheskom tekste”. Doklad na mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii „Zhivaya Etika i Kul'tura”. Idei naslediya sem'i Rerikhov v nashey zhizni”. Sankt-Peterburgskiy Gosudarstvennyy Universitet kul'tury i iskusstv, 10–11 fevralya 2012, 10.07.2019 [Кузьминская, Светлана. «Особенности функционирования метафоры в современном эзотерическом тексте». Доклад на международной научной конференции «Живая Этика и Культура». Идеи наследия семьи Рерихов в нашей жизни». Санкт-Петербургский Государственный Университет культуры и искусств, 10–11 февраля 2012, 10.07.2019 <http://www.facets.ru/articles12/5028.htm>].
Nazarov, Vladimir, Vvedeniye v ezoteriku, Moskva: Gardariki, 2008 [Назаров, Владимир, Введение в эзотерику, Москва: Гардарики, 2008].
Novozhenova, Zoya. “Kommunikativno-funktsional'nyye svoystva novykh russkikh ezotericheskikh tekstov.” Rusistika i sovremennost'. Staryye voprosy, novyye otvety. Ed. Lyubokha-Kruglik, Yolanta, Malysa, Oksana, Vil'k, Gabriyela, Zykh, Anna. Katowice: Śląsk–Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, 2017 [Новоженова, Зоя. “Коммуникативно-функциональные свойства новых русских эзотерических текстов.” Русистика и современность. Старые вопросы, новые ответы. Ред. Любоха-Круглик Йоланта, Малыса Оксана, Вильк Габриела, Зых Анна. Katowice: Śląsk–Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych 2017].
Novozhenova, Zoya. “Modal'nost' i tonal'nost' v ezotericheskom tekste.” Ed. Kuksa, Irina. Kategoriya modal'nosti v rechevoy kommunikatsii: sb. nauch. tr., Kaliningrad: Izd. BFU im. I. Kanta, 2016 [Новоженова, Зоя. “Модальность и тональность в эзотерическом тексте.” Ред. Кукса, Ирина. Категория модальности в речевой коммуникации: сб. науч.тр., Калининград: Изд. БФУ им. И. Канта, 2016].
Novozhenova, Zoya. “Novaya russkaya frazeologiya: ezotericheskiy vektor.” Red. Avramova, Valentina, Pencheva, Antoniya, Gocho, Gochev i dr. Rusistika: vchera, segodnya, zavtra. Sofiya: Obshchestvo rusistov Bolgarii, 2018 [Новоженова, Зоя. “Новая русская фразеология: эзотерический вектор.” Ред. Аврамова, Валентина, Пенчева, Антония, Гочо, Гочев и др. Русистика: вчера, сегодня, завтра, София: Общество русистов Болгарии, 2018].
Novozhenova, Zoya. “Russkiy yazyk v novykh diskursivnykh prostranstvakh: reklama... bozhestvennogo.” Mir russkogo slova i russkoye slovo v mire. T. 3. Sofia: Heron Press, 2007 [Новоженова, Зоя. “Русский язык в новых дискурсивных пространствах: реклама... божественного.” Мир русского слова и русское слово в мире. Т. 3. Sofia: Heron Press, 2007].
Novozhenova, Zoya. “Ushel v astral i ne vernulsya.” Ezotericheskiye frazeologizmy. Zamechaniya k nablyudeniyam.” Pstyga, Alicja. Ed. Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2018. [Новоженова, Зоя. “Ушел в астрал и не вернулся...» Эзотерические фразеологизмы. Замечания к наблюдениям.” Pstyga, Alicja Red. Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2018].
Ogonek 2012,no. 7 (ot 20 fevralya) [Огонек 2012, № 7 (от 20 февраля)].
Pakhomov, Sergey. “Spetsifika ezotericheskogo znaniya v teorii i praktike. Mistiko-ezotericheskiye dvizheniya v teorii i praktike.” Ed. Pakhomov Sergey, Problemy interpretatsii ezoterizma i mistitsizma: cb. materialov Tret'yey mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii. Sankt-Peterburg: RHGA, 2010 [Пахомов, Сергей. “Специфика эзотерического знания в теории и практике. Мистико-эзотерические движения в теории и практике.” Ред. Пахомов Сергей, Проблемы интерпретации эзотеризма и мистицизма: cб. материалов Третьей международной научной конференции, Санкт-Петербург: РХГА, 2010].
Pakhomov, Sergey. “Kontury ezoteriologii: eskiz nauchnoĭ distsipliny ob ezoterizme.” Ed. Pakhomov Sergey, Mistiko-ezotericheskiye dvizheniya v teorii i praktike. «Taynoye i yavnoye»: mnogoobraziye reprezentatsiy ezoterizma i mistitsizma. Sb. materialov Chetvertoy mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii, Санкт-Петербург: РХГА, 2011 [Пахомов, Сергей. “Контуры эзотериологии: эскиз научной дисциплины об эзотеризме”. Ред. Пахомов Сергей, Мистико-эзотерические движения в теории и практике. «Тайное и явное»: многообразие репрезентаций эзотеризма и мистицизма. Сб. материалов Четвертой международной научной конференции, Санкт-Петербург: РХГА, 2011].
Panychik, Aleksandr. Sotsial'no-filosofskiy analiz ezoterizma. Avtoref. dis. na soisk. uchen. step. k. filos. n. Rostov-na-Donu, 2002 [Панычик, Александр. Социально-философский анализ эзотеризма. Автореф. дис. на соиск. учен. степ. к. филос. н. Ростов-на-Дону, 2002].
Parshin, Pavel. Priroda rechevogo vozdeystviya, 10.07.2019 <http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/4be4c290-3db5-c4ef-05a5-6aac5078c5b3/1009689A.htm> [Паршин, Павел. Природа речевого воздействия, 10.07.2019 <http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/4be4c290-3db5-c4ef-05a5-6aac5078c5b3/1009689A.htm>].
Pelipenko, Andrey, Khachaturyan, Valeriya. “Kognitivnyye istoki 'magicheskogo Renessansa’.” Chelovek, 2009, no. 3 [Пелипенко, Андрей, Хачатурян, Валерия. “Когнитивные истоки «магического Ренессанса».” Человек, 2009, №3].
Petrunina, Nadezhda. “Ezotericheskiy element kak yazykovoy znak. (Na materiale liriki U.B. Yyeytsa).” Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta 2011, no. 8 [Петрунина, Надежда. “Эзотерический элемент как языковой знак. (На материале лирики У.Б. Йейтса).” Вестник Томского государственного университета 2011, №8].
Rozin Vadim, Ezotericheskiy mir. Semantika sakral'nogo teksta. Moskva: Editorial, 2002 [Розин Вадим, Эзотерический мир. Семантика сакрального текста, Москва: Едиториал, 2002].
Rzeczycka, Monika. Wtajemniczenie. Ezoteryczna proza rosyjska końca XIX – początku XX wieku, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 2010.
Shcheglova, Lyudmila, Borisova, Yuliya. “Rol' ezoteriki v sovremennom nauchnom poznanii.” Vestnik Volgogradskogo gosudarstvennogo universiteta. Seriya 7. Filosofiya. Sotsiologiya i sotsial'nyye tekhnologii, 2015, no. 1 [Щеглова, Людмила, Борисова, Юлия. “Роль эзотерики в современном научном познании.” Вестник Волгоградского государственного университета. Серия 7. Философия. Социология и социальные технологии, 2015, №1].
Vorozhbitova, Aleksandra, Romanenko, Lyudmila, “Ezotericheskiĭ diskurs-ansambl' v sisteme diskursivnykh protsessov gnoseologicheski oriyentirovannoĭ kommunikatsii rossiĭskogo sotsiokul'turno-obrazovatel'nogo prostranstva. Lingvoritoricheskiĭ aspekt”. Izvestiya Sochinskogo gosudarstvennogo universiteta, 2013, №3 [Ворожбитова, Александра, Романенко, Людмила, “Эзотерический дискурс-ансамбль в системе дискурсивных процессов гносеологически ориентированной коммуникации российского социокультурно-образовательного пространства. Лингвориторический аспект”. Известия Сочинского государственного университета, 2013, № 3].
Vovchenko, Vitaliy, “Mistitsizm, ezoterizm i okkul'tizm v dukhovnoy evolyutsii chelovechestva”. Mistiko-ezotericheskiye dvizheniya v teorii i praktike. Problemy interpretatsii ezoterizma i mistitsizma, Red. Pakhomov Sergey, Sankt-Peterburg: RHGA, 2010 [Вовченко, Виталий, «Мистицизм, эзотеризм и оккультизм в духовной эволюции человечества». Мистико-эзотерические движения в теории и практике. Проблемы интерпретации эзотеризма и мистицизма. Ред. Пахомов Сергей, Санкт-Петербург: РХГА, 2010].
Yulina, Nina. Dzhordzh Santayana. Voobrazheniye, zhivaya vera i “tsarstva bytiya”. Filosofskaya mysl' v SSHA ХХ v., Moskva: «Kanon+» ROOI «Reabilitatsiya», 2010 [Юлина, Нина. Джордж Сантаяна. Воображение, живая вера и «царства бытия», Философская мысль в США ХХ в., Москва: «Канон+» РООИ «Реабилитация», 2010].
Zinov'yev, Aleksandr. Na puti k sverkhobshchestvu, Moskva: ZAO Izd-vo Tsentrpoligraf, 2000 [Зиновьев, Александр. На пути к сверхобществу, Москва: ЗАО Изд-во Центрполиграф, 2000].
Zorina, Yelena. Russkaya metafizika i ezotericheskaya traditsiya. XX vek, Yoshkar-Ola: Mariyskiy gosudarstvennyy universitet, 2000 [Зорина, Елена. Русская метафизика и эзотерическая традиция. ХХ век, Йошкар-Ола: Марийский государственный университет, 2000].
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0003-3266-8251
Doktor habilitowany, profesor nadzwyczajny w Katedrze Językoznawstwa i Translatoryki przy Instytucie Rusycystyki i Studiów Wschodnich Uniwersytetu Gdańskiego. Autorka i współautorka 8 monografii naukowych i podręczników, w tym: Русское глагольное предложение: структура и семантика (Moskwa 2016), Ćwiczenia ze stylistyki i kultury języka rosyjskiego (Gdańsk 1990), Разговорная речь в системе функциональных стилей современного русского языка. Грамматика (Saratów 1992). Zainteresowania naukowe skupiają się wokół składni języka rosyjskiego, funkcjonalnych aspektów gramatyki, leksyki i stylistyki oraz problematyki dyskursu, aspektów komunikacji międzykulturowej i międzyjęzykowej, jak również dydaktyki szkoły wyższej.
E-mail: zoja.nowozenowa@ug.edu.pl
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3266-8251
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
