2021-03-01

Redaktorki prowadzące: Monika Lubińska, Anna Kałuża

Teoria krytyczna tradycyjnie i w wąskim sensie kojarzona jest ze Szkołą Frankfurcką – przede wszystkim – z Maxem Horkheimerem i Theodorem Adorno. Jeśli jednak mówić o szerokim podejściu, to trzeba przywołać i psychoanalizę, i postkolonializm, i feministyczną myśl, i krytyczne studia nad globalizacją, a także marksizm i estetykę polityczną. W zasadzie wszystkie najistotniejsze szkoły badawcze XX i XXI wieku znalazły się pod wpływem kritische theorie. Rozróżnienie między teorią tradycyjną (pozytywistyczną) a teorią krytyczną, wprowadzone w latach 30. przez Horkheimera, nadal zasadne, wydaje się jednak dziś mało operatywne, a różnorodność podejść w ramach myślenia krytycznego, dla których podstawowe będą pisma takich badaczy, jak m.in. Hegel, Karol Marks, Zygmunt Freud, Walter Benjamin, Herbert Marcuse, Antonio Gramsci, Louis Althusser, Michael Foucault, Jürgen Habermas, wymaga przemyślenia ukierunkowanego na wyjście z impasu krytyczności, zdominowanej przez ideologiczność oraz abstrakcyjność.
Nie chcemy oczywiście powiedzieć, że myślenie krytyczne skompromitowało się. Jednak wsparcie, jakie teorie filozoficzne otrzymywały od nauk literaturoznawczych, socjologicznych czy historycznych, nie ożywia już tego myślenia w stopniu warunkującym jego inwencyjność. W tradycji XX-wiecznej krytyka postrzegana była bowiem głównie „jako proces ujawniania prawdy, umożliwiającej z kolei emancypację” (Andrzej Kapusta), a potrzeba opracowania kategorii alternatywnych wobec tak pojętej krytyczności sygnalizowana była już od lat przełomu lat 80. i 90. Dyskusja mająca miejsce w ramach tych przewartościowań przebiegała wielotorowo – podczas gdy Hal Foster w zwrocie postkrytycznym dostrzegał zagrożenie dla zaangażowanego obywatelstwa w świetle zwrotów konserwatywnych, badaczki neomaterialistyczne i feministyczne podkreślały ideologiczne wymiary krytyki i konieczność opracowania postaw bardziej nakierowanych na działanie, przemianę. Dyskusja ta pozostaje wciąż aktualna, we wzrastającym odczuciu, że kategorie krytyczności i krytycznego myślenia, w poprzednich latach bardzo dowartościowane, są niewystarczające w obliczu dzisiejszych kryzysów, perspektyw prowadzenia badań humanistycznych, ani tym bardziej, strategii emancypacyjnych. Chcielibyśmy więc zastanowić się nad wartością krytyczności w szerokim rozumieniu, biorąc pod uwagę historyczne zaplecze, związki z aktualnymi problemami społeczno-politycznymi oraz utopijno-konstruktywistyczne prognozy przyszłości.
Dlatego proponujemy refleksję nad aktualnymi warunkami i możliwościami krytyki (także instytucji krytyki literackiej/artystycznej), konsekwencjami impasu myślenia krytycznego, zastępowanego postawami afirmacyjnymi lub negocjacyjnymi. Chcemy zapytać, czy „bezwzględna krytyka wszystkiego, co istnieje” (Karol Marks) nadal może stanowić podstawę produkowania wiedzy o społeczeństwie, emocjach i kulturze. Czy może dla krytycznych teorii społeczeństwa, literatury, kultury i wiedzy tworzą się alternatywy w postaci innych konceptualizacji form naszego życia. Wreszcie – czy poza krytycznym namysłem nad strukturami władzy, państwa, kapitalizmu etc. – można zauważyć propozycje sposobów zmiany status quo, a przede wszystkim – czy współczesny paradygmat krytyczności pozwala na przemyślenia sposobów wdrożenia utopijnych projektów.

Na zgłoszenia artykułów wraz z abstraktem czekamy do 10.12. 2021 roku.
Wytyczne redakcyjne dla autorów: https://www.journals.us.edu.pl/index.php/SSP/about/submissions
Prosimy o przesyłanie tekstów na adres mailowy redakcji: slaskiestudiapolonistyczne@us.edu.pl