Artykuł dotyczy wątków wspinaczkowych i speleologicznych w prozie Wojciecha Kuczoka. Analizie poddano ślady i potencjalne wpływy poetyki literatury alpinistycznej w narracjach oraz esejach Kuczoka – w wybranych szkicach zbiorów Poza światłem, Moje projekcje, w opowiadaniach Spiski. Przygody tatrzańskie oraz dzienniku Rozmemuary. Przedmiotem refleksji jest sposób wykorzystywania przez autora Gnoju konceptów właściwych opowieściom wspinaczkowym w obrębie własnego pisania. Szczególnie interesująca jest relacja
z modelowymi gatunkami narracyjnymi – bujdałką (zapisem taternickim) i opowieścią wyprawową, oraz tryb przywoływania i aktywizowania centralnej jakości literacko-estetycznej relacji alpinistycznej, mianowicie „cielesnej wzniosłości”, będącej odpowiedzią na problem z wyrażalnością specyfiki doświadczenia kinestetycznego skalnej przestrzeni wertykalnej. Kuczok wpisuje się w charakterystyczną dla alpinizmu i speleologii „kulturę kinestetyczną” – operuje leksyką, wiedzą i dyskursem fachowym. Przepisuje własne pozaliterackie praktyki ruchowo-przestrzenne – fikcjonalizuje i konceptualizuje doświadczenie przestrzeni górskiej, łącząc je z wypracowaną przez siebie literackością. Stopniowe przyrastanie wątków wspinaczkowych i speleologicznych w twórczości Kuczoka zbiega się ze wzrostem popularności literatury górskiej i jej pozycją względem literatury głównego nurtu.

W artykule zaproponowano omówienie reportażu Urszuli Jabłońskiej Światy wzniesiemy nowe (2021) w kontekście badań z zakresu utopian studies oraz badań nad reportażem. Zarysowano problematykę książki Jabłońskiej, wskazano przy tym, że jest to z jednej strony narracja o społecznościach intencjonalnych, z drugiej zaś ważny głos w debacie na temat utopijnego myślenia i utopijnych impulsów oraz ich wzmożonej obecności w wyobraźni zbiorowej XX i XXI wieku, a więc w czasach narastających napięć społecznych i kryzysów. Pokazano też, w jaki sposób książka Jabłońskiej – którą można uznać za przykład reportażu zaangażowanego – wpisuje się w najnowsze badania dotyczące prozy reportażowej. Wieloaspektowa analiza i interpretacja tekstu ujawniły, że Światy wzniesiemy nowe to nie tylko dowód toczącego się procesu zmiany w sposobie postrzegania miejsca człowieka w świecie, lecz także wartościowe świadectwo autorskiej wrażliwości społecznej i artystycznej.

W artykule zarysowano najważniejsze determinanty powstania awangardy lubelskiej w latach dwudziestych minionego stulecia. Wytworzony wówczas peryferyjny model awangardyzmu był uzależniony od wiązki procesów modernizacyjnych, które wyznaczały rytm lokalnego życia artystycznego. Przedstawiono też dzieje awangardy lubelskiej oraz wskazano jej najważniejsze cechy (w odniesieniu do innych ówczesnych modeli poezji awangardowej).