Estetyka jako teoria krytyczna. Filozofia sztuki Theodora W. Adorna
Abstrakt
W artykule teoria estetyczna Theodora W. Adorna została ukazana jako przykład teorii krytycznej – w znaczeniu, jakie temu terminowi nadała szkoła frankfurcka. Zarysowany został kontekst kształtowania się filozofii sztuki Adorna, na który złożyły się rozpoznania i diagnozy współczesnej cywilizacji i organizacji społecznej stawiane przez frankfurtczyków. Przywołane zostały również te motywy twórczości filozoficznej Adorna, które zdecydowały o konkluzjach jego estetyki – mowa o przedstawionej w Dialektyce oświecenia racjonalności instrumentalnej, a także o opisanym w Dialektyce negatywnej tak zwanym myśleniu tożsamościowym jako mechanizmach odpowiedzialnych za opresyjny stan rzeczywistości.
Słowa kluczowe
Theodor W. Adorno; estetyka; szkoła frankfurcka; teoria estetyczna; teoria krytyczna
Bibliografia
Adorno Theodor W., 1920: Expressionismus und künstlerische Wahrhaftigkeit. „Die neue Schaubühne”, Nr. 2, s. 233–236.
Adorno Theodor W., 1983: Prism. Trans. from the German by Samuel and Shierry Weber. MIT Press, Cambridge, Massachusetts.
Adorno Theodor W., 1986: Dialektyka negatywna. Przeł. [z niem.] i wstępem poprzedziła Krystyna Krzemieniowa, przy współpr. Sława Krzemienia-Ojaka. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Adorno Theodor W., 1990: Sztuka i sztuki. Wybór esejów. Przeł. [z niem.] Krystyna Krzemień-Ojak. Wybrał i opatrzył wstępem Karol Sauerland. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Adorno Theodor W., 1994: Teoria estetyczna. Przeł. [z niem.] Krystyna Krzemieniowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Brecht Bertolt, 1939: An die Nachgeborenen. https://www.lyrikline.org/de/gedichte/die-nachgeborenen-740 [dostęp: 6.01.2022].
Craib Ian, 1992: Modern Social Theory: From Parsons to Habermas. St. Martin’s Press, New York.
Czekaj Rafał, 2013: Krytyczna teoria sztuki Theodora W. Adorna. Universitas, Kraków.
Heller Agnes, 2002: The Frankfurt School. W: Rethinking the Frankfurt School: Alternative Legacies of Cultural Critique. Eds. Jeffrey T. Nealon, Caren Irr. State University of New York Press, New York, s. 207–221.
Horkheimer Max, 1987: Teoria krytyczna a tradycyjna. Tłum. [z niem.] Jerzy Łoziński. W: Szkoła frankfurcka. T. 2. Cz. 1. Wybór Jerzy Łoziński. Tłum. Jerzy Łoziński et al. Kolegium Otryckie, Warszawa, s. 137–172.
Horkheimer Max, Adorno Theodor W., 1994: Dialektyka oświecenia. Przeł. [z niem.] Małgorzata Łukasiewicz. Przekł. Przejrzał i posłowiem opatrzył Marek J. Siemek. Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Kołakowski Leszek, 2001: Główne nurty marksizmu. Cz. 3: Rozkład. Zysk i S-ka, Poznań.
Morawski Stefan, 1992: Główne nurty estetyki XX wieku. Zarys syntetyczny. Wiedza o Kulturze, Wrocław.
Rasmussen David M., 1996: Critical Theory and Philosophy. W: The Handbook of Critical Theory. Ed. David M. Rasmussen. John Wiley & Sons, Oxford, s. 11–38.
Siemek Marek, 1994: Posłowie do wydania polskiego. W: Max Horkheimer, Theodor W. Adorno: Dialektyka oświecenia. Przeł. [z niem.] Małgorzata Łukasiewicz. Przekł. przejrzał i posłowiem opatrzył Marek J. Siemek. Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa, s. 283–298.
Siemek Marek, 2002: Rozum, wolność, intersubiektywność. Oficyna Naukowa, Warszawa.
Szahaj Andrzej, 2008: Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej. Wprowadzenie. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Wawrzynowicz Andrzej, 2001: Hegel i Adorno – opozycja dwóch koncepcji myślenia dialektycznego i dwóch wykładni racjonalności. Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, Poznań.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0003-3214-5602
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
