Teatr jako instytucja krytyczna
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest teatr w Polsce jako krytyczna instytucja kultury, nie tylko tworząca sztukę krytyczną, lecz także, a może przede wszystkim, ujawniająca i weryfikująca mechanizmy własnego funkcjonowania. Zaangażowanie instytucji w działania krytyczne oznacza zmianę jej funkcjonowania w kierunku praktyk demokratycznych – z jednej strony chodzi o sposoby pozyskiwania przychylności odbiorców, włączania ich w życie instytucji i zawierania z nimi sojuszy w celu ochrony instytucji przed zakusami władz, z drugiej o zmiany sposobów zarządzania (emancypację pracowników teatru – ich samoorganizację, potrzebę upodmiotowienia oraz wypracowania nowych praktyk zarządzania i procesów decyzyjnych). Wszystko to ma służyć „wyrwaniu” instytucji artystycznych z powszechnych i bardzo często niewidocznych (także dla pracowników instytucji) zależności folwarcznych (A. Leder), których częstym przejawem jest autorytarny model zarządzania, obowiązujący nie tylko wewnątrz instytucji (dyrektor instytucji w relacjach z zespołem).
Słowa kluczowe
polityka kulturalna; krytyka instytucjonalna; demokracja w teatrze; teatr zaangażowany
Bibliografia
Adamiecka-Sitek Agata, 2016: Społecznie odpowiedzialne instytucje kultury. Krytyka Polityczna, 16.10.2016. https://krytykapolityczna.pl/kultura/spolecznie-odpowiedzialne-instytucje-kultury/ [dostęp: 29.03.2022].
Adamiecka-Sitek Agata, Keil Marta, Stokfiszewski Igor, 2019: Materiały do „Porozumienia”. „Didaskalia”, nr 153, s. 2–10.
Beylin Marek, 2016: Strategie samoobrony. „Dialog”, nr 1, s. 49–57.
Fox Dorota, Głowacka Aneta, 2020: Dyrektor odchodzi, zespół zostaje. „Zarządzanie w Kulturze”, T. 21, nr 2, s. 91–106. https://doi.org/10.4467/20843976ZK.20.009.12162.
Głowacka Aneta, 2017: Cenzura w przebraniu – nowe formy wpływu na życie teatralne w Polsce. W: Kontexty alternatívneho divadla v súčasnom myślení. Red. Miron Pukan, Eva Kušnirová. Filozofická fakulta Prešovskiej univerzity v Prešove, Prešov, s. 38–58.
Januszewska Małgorzata, 2015: Wpływ polityki kulturalnej na funkcjonowanie instytucji kultury w Polsce. „Studenckie Prace Prawnicze, Administracyjne i Ekonomiczne”, nr 18, s. 41–56.
Keil Marta, 2017: Do kogo należy teatr? O tym, do czego może nam się dzisiaj przydać krytyka instytucjonalna. „Dialog”, nr 11. http://www.dialog-pismo.pl/w-numerach/do-kogo-nalezy-teatr-o-tym-doczego-moze-nam-sie-dzisiaj-przydac-krytyka-instytucjonalna [dostęp: 29.03.2022].
Kosiński Dariusz, Świątkowska Wanda, 2019: Teatr Reduta [hasło]. Encyklopedia Teatru Polskiego. http://www.encyklopediateatru.pl/teatry-i-zespoly/1215/teatr-reduta [dostęp: 29.03.2022].
Krawczyk Dawid, 2016: Rudzki: Konkurs nie jest receptą na wszystko. Krytyka Polityczna, 11.03.2016. https://krytykapolityczna.pl/kultura/teatr/rudzki-konkurs-nie-jest-recepta-na-wszystko/ [dostęp: 29.03.2022].
Kunst Bojana, 2016: Artysta w pracy. O pokrewieństwach sztuki i kapitalizmu. Przeł. na jęz. pol. Pola Sobaś-Mikołajczyk, Dominika Gajewska, Joanna Jopek. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Konfrontacje Teatralne / Centrum Kultury w Lublinie, Warszawa–Lublin.
Kwaśniewska Monika, 2019: Aktor w klinczu relacji folwarcznych. W: Eadem: Między hierarchią a anarchią. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 133–166.
Leder Andrzej, 2013: Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Lewandowska Kamila, 2017: Sfera autonomii, sfera biurokracji. Relacje polskich teatrów publicznych i ich organizatorów w perspektywie międzynarodowej. „Zarządzanie w Kulturze”, T. 18, nr 3, s. 405–421. https://doi.org/10.4467/20843976ZK.17.026.7476.
Niziołek Grzegorz, 2010: „dwa tysiąclecia prawie i ani jednego boga!”. „Didaskalia”, nr 99. http://archiwum.didaskalia.pl/99_niziolek.htm [dostęp: 29.03.2022].
Piekarska Magda, 2016: Po konkursie na dyrektora Teatru Polskiego Mieszkowski chce zawiadomić prokuraturę. Wyborcza.pl, Wiadomości z Wrocławia, 23.08.2016. https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,20586509,po-konkursie-na-dyrektora-teatrupolskiego-mieszkowski-chce.html [dostęp: 29.03.2022].
Piotrowski Piotr, 2011: Muzeum krytyczne. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
Płoski Paweł, 2017: Serial dyrektorzy. Dzieje prawnego unormowania statusu dyrektora. „Zarządzanie w Kulturze”, T. 18, nr 3, s. 423–441. https://doi.org/10.4467/20843976ZK.17.027.7477.
Przastek Daniel, 2017: Polityki kulturalne a wolność wypowiedzi artystycznej w Polsce w latach 1989–2015. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
Rada Artystyczno-Programowa Teatru Powszechnego im. Zygmunta Hübnera w Warszawie, 2019: Regulamin. „Didaskalia”, nr 153, s. 7–9.
Raunig Gerald, 2006: Praktyki instytuujące. Uciekanie, instytuowanie, przekształcanie. Przeł. na jęz. pol. Aleksandra Bubiło, Bartosz Wójcik. Red. Marta Keil. Transversal Texts. https://transversal.at/transversal/0106/raunig/pl [dostęp: 29.03.2022].
Sadovska Mariana, 2020: Coming out. Tłum. Joanna Wichowska. Dwutygodnik.com [„Dwutygodnik”, nr 10 (292)]. https://www.dwutygodnik.com/artykul/9125-coming-out.html [dostęp: 29.03.2022].
Sid, 2020: Kraków. Prokuratura rozszerza zarzuty dla b. dyrektora Teatru Bagatela Jacka Henryka S. Wyborcza.pl, Wiadomości z Krakowa, 18.06.2020. https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,26043133,krakow-prokuratura-rozszerzazarzuty-dla-b-dyrektora-teatru.html [dostęp: 29.03.2022].
Sikora Patrycja, 2015: Krytyka instytucjonalna w Polsce w latach 2000–2010. BWA Wrocław – Galerie Sztuki Współczesnej, Wrocław.
Szczawińska Weronika, 2015: Teoretyczne demokracje, praktyczne instytucje. „Polish Theatre Journal”, nr 1, s. 01–09. Pobrano z: www.polishtheatrejournal.com/index.php/ptj/article/download/121/489 [29.03.2022].
Sztarbowski Paweł, 2019: Teatr w rytmie slow. Rozmawiała Aneta Głowacka. „Opcje”, nr 4, s. 44–49.
Ustawa z dnia 25 października 1991 roku o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Tekst jednolity. Dz.U. 1991, nr 114, poz. 493.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Dz.U. 2009, nr 157, poz. 1240.
Wodecka Dorota, 2016: Teatr Polski we Wrocławiu. Zamach na teatr i demokrację. Rozmowa z Krzysztofem Mieszkowskim. Wyborcza.pl, 1.09.2016. https://wyborcza.pl/7,75410,20627579,zamach-na-teatr-i-demokracje.html [dostęp: 29.03.2022].
Wojciechowski Jan Stanisław, 2004: Kultura i polityki. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Zasady współpracy twórczyń i twórców z Teatrem Powszechnym im. Zygmunta Hübnera w Warszawie, 2019. „Didaskalia”, nr 153, s. 5–7.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-4622-6315
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
