Krytyka w technopresji
Abstrakt
W artykule przedstawiono stanowisko, zgodnie z którym ożywienie teorii krytycznej wymaga ożywienia krytyki techniki oraz przedefiniowania samego pojęcia krytyki w kontekście nowej rzeczywistości cyfrowej, z uwzględnieniem sposobu, w jaki technologie cyfrowe zmieniają naszą zdolność myślenia w ogóle. Zdefiniowano funkcję i sens krytyki w tym nowym kontekście (rozumianym jako technopresja) w dialogu z trzema myślicielami: Immanuelem Kantem, Michelem Foucaultem i Bernardem Stieglerem. Jednocześnie zasygnalizowano pożytek płynący z zestawienia krytyki filozoficznej Bernarda Stieglera z teorią społeczną Hartmuta Rosy.
Słowa kluczowe
kapitalizm cyfrowy; automatyzacja; sztuczna inteligencja; konwergencja technologiczna; przyspieszenie; Bernard Stiegler; Hartmut Rosa
Bibliografia
Achterhuis Hans, 2001: American Philosophy of Technology: The Empirical Turn. Indiana University Press, Bloomington.
Bastani Aaron, 2019: Fully Automated Luxury Communism. A Manifesto. Verso, London–New York.
Bergson Henri, 1993: Dwa źródła moralności i religii. Tłum. Piotr Kostyło, Krzysztof Skorulski. Wydawnictwo Znak, Kraków.
Bostrom Nick, 2016: Superinteligencja. Scenariusze, strategie, zagrożenia. Tłum. Dorota Konowracka-Sawa. Helion, Gliwice.
Bouleau Nicolas, Bourg Dominique, 2022: Science et prudence. Du réductionnisme et autres erreurs par gros temps écologique. Presses Universitaires de France/Humensis, Paris.
Canguilhem Georges, 2015: La connaissance de la vie. Vrin, Paris.
Chaitin Gregory, 2006: The Limits of Reason. „Scientific American”, March 1. https://www.scientificamerican.com/article/the-limitsof-reason/ [dostęp: 28.07.2022].
Cieplak Anna, 2022: Ciało dziewczyny vs. minister i Meta. „Czas Kultury”, nr 2 (213), s. 241–244.
Deleuze Gilles, 2007: Postscriptum o społeczeństwach kontroli. W: Idem: Negocjacje. 1972–1990. Tłum. Michał Herer. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław, s. 183–188.
Deleuze Gilles, Parnet Claire, 1977: Dialogues. Flammarion, Paris.
Dupuy Jean-Pierre, 2004: Le probleme théologico-scientifique et la responsabilité de la science. „Le Débat”, no 2 (129), s. 175–192.
Fakultety, władze i ich funkcje. Uniwersytet jutra w dobie apokalipsy kognitywnej. Seminarium pt. „Przyszłość kształcenia uniwersyteckiego” #2, [b.r.]. YouTube, Uniwersytet Śląski. 2:03:22. https://www.youtube.com/watch?v=upWgM3GMBzA [dostęp: 7.12.2022].
Foucault Michel, 1998: Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de France, 1976. Tłum. Małgorzata Kowalska. Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Foucault Michel, 2000: Czym jest Oświecenie? W: Idem: Filozofia, historia, polityka. Wybór pism. Tłum. Damian Leszczyński, Lotar Rasiński. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Wrocław, s. 276–293.
Foucault Michel, 2001: Qu’est-ce que les Lumieres? W: Idem: Dits et écrits II. 1976–1988. Éd. Daniel Defert, François Ewald avec collaboration de Jacques Lagrange. Gallimard, Paris, s. 1498–1507.
Guattari Félix, 1989: Trois écologies. Galilée, Paris.
Haeck Philippe, 1984: La Table d’écriture. Poéthique et modernité. Essais. VLB éditeur, Montréal.
Han Byung-Chul, 2022: Społeczeństwo zmęczenia i inne eseje. Tłum. Rafał Pokrywka. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Harari Yuval Noah, 2018: Homo deus. Krótka historia jutra. Tłum. Michał Romanek. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Hickel Jason, 2021: Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat. Tłum. Jerzy Paweł Listwan. Wyd. drugie popr. Karakter, Kraków.
Hommage a la pensée de Bernard Stiegler, TR 9, 2022. You Tube, Christian Mrasilevici, June 28. 2:21:13. https://www.youtube.com/watch?v=jnfKHkanCeg&t=1s&ab_channel=ChristianMrasilevici [dostęp: 7.12.2022].
Hui Yuk, 2022: Rekursywność i przygodność. Tłum. Joanna Bednarek. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
I’m Transhuman. I’m Going to Become Digital – BBC, 2019. YouTube, BBC. 3:15. https://www.youtube.com/watch?v=qOcktbXSfxU&ab_channel=BBC [dostęp: 7.12.2022].
Jacyno Małgorzata, 2022: Wprowadzanie. W: Stéphane Beaud, Michel Pialoux: Powrót do kwestii robotniczej. Badania socjologiczne przeprowadzone w fabryce Peugeota w Sochaux-Montbéliard. Tłum. Katarzyna Marczewska. Oficyna, Warszawa, s. xi–xxxii.
Jaeggi Rahel, 2014: Alienation. Trans. Frederick Neuhouser, Alan E. Smith. Columbia University Press, New York.
Juchniewicz Natalia, Wieczorek Michał, 2022: Self-tracking, Background(s) and Hermeneutics. A Qualitative Approach to Quantification and Datafication of Activity. „Phenomenology and the Cognitive Sciences”, June 10. https://doi.org/10.1007/s11097-022-09821-x.
Kant Immanuel, 2001: Krytyka czystego rozumu. Tłum. Roman Ingarden. Wydawnictwo Antyk, Kęty.
Kmita Jerzy, 1977: Słowo wstępne. W: Karl R. Popper: Logika odkrycia naukowego. Tłum. Urszula Niklas. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 11–19.
Kozak Piotr, 2015: Co to jest myślenie? Pojęcia, sądy, percepcja w perspektywie kantowskiej. Wydawnictwo Scholar, Warszawa.
Krzykawski Michał, 2022a: Energia, praca i walka z entropią. „Er(r)go. Teoria – Literatura – Kultura”, nr 4, s. 29–56. https://doi.org/10.31261/errgo.11865.
Krzykawski Michał, 2022b: Od nowego pytania o technikę do nowej ekonomii politycznej w epoce maszyn o wysokiej mocy obliczeniowej. Filozofia aktywistyczna Bernarda Stieglera. Biennale Warszawa, Warszawa. https://2022.biennalewarszawa.pl/from-a-newquestion-concerning-technology-to-a-new-political-economyin-the-age-of-high-performance-computing-machines/ [dostęp: 28.07.2022].
Krzykawski Michał, [w druku]: Technika i pragnienie w dobie automatyzacji. Od Marcusego do Stieglera. „Analiza i Egzystencja”.
Kubok Dariusz, 2021: Krytycyzm, sceptycyzm i zetetytyzm we wczesnej filozofii greckiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Kuhn Thomas, 2001: Struktura rewolucji naukowych. Tłum. Helena Ostromęcka. Aletheia, Warszawa.
Kurzweil Ray, 2013: Nadchodzi osobliwość. Kiedy człowiek przekroczy granice biologii. Tłum. Eliza Chodkowska, Anna Nowosielska. Kurhaus, Warszawa.
Lemmens Pieter, Hui Yuk, 2021: Landscapes of Technological Thoughts. A Dialogue between Pieter Lemmens and Yuk Hui. „Philosophy Today”, vol. 65 (2), s. 375–389. https://doi.org/10.5840/philtoday2021412393.
Leroi-Gourhan André, 1964: Le geste et la parole. [Vol.] 1: Technique et langage. Albin Michel, Paris.
Leroi-Gourhan André, 1965: La mémoire et les rythmes. Albin Michel, Paris.
Lyotard Jean-François, 1997: Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy. Tłum. Małgorzata Kowalska, Jacek Migasiński. Aletheia, Warszawa.
Marcela Mikołaj, 2021: Selekcje. Jak szkoła niszczy ludzi, społeczeństwa i świat. Wydawnictwo Znak, Kraków.
Marx Karl, 1986: Zarys krytyki ekonomii politycznej. Tłum. Zygmunt Jan Wyrozembski. Książka i Wiedza, Warszawa.
Marzec Andrzej, 2021: Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
McLuhan Marshall, 2004: Zrozumieć media. Przedłużenie człowieka. Tłum. Natalia Szczucka. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.
Meillassoux Quentin, 2015: Po skończoności. Esej o koniecznej przygodności. Tłum. Piotr Herbich. Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego, Warszawa.
Meyerson Ignace, 1995: Les Fonctions psychologiques et les oeuvres. Albin Michel, Paris.
Morska Izabela, Boruszewska Iwona, 2018: Szkoła odwagi. Z Izabelą Morską rozmawia Iwona Boruszkowska. „Znak”, listopad. https://www.miesiecznik.znak.com.pl/szkola-odwagi-maria-janion/ [dostęp: 28.07.2022].
Nora Simon, Minc Alain, 1978: Informatisation de la société. Rapport public. https://www.vie-publique.fr/rapport/34772-linformatisation-de-la-societe [dostęp: 28.07.2022].
Parisi Luciana, 2015: Instrumental Reason, Algorithmic Capitalism, and the Incomputable. W: Alleys of Your Mind: Augmented Intelligence and Its Traumas. Ed. Matteo Pasquinelli. Meson Press, Lüneburg, s. 125–137.
Pierwsze na świecie roboty do opieki nad osobami starszymi uwzględniające różnice kulturowe, [b.r.]. CORDIS, Wyniki Badań Wspieranych przez UE. https://cordis.europa.eu/article/id/124441-the-worlds-first-culturally-sensitive-robots-for-elderly-care/pl [dostęp: 7.12.2022].
Planetary Boundaries. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Planetary_boundaries#Authors [dostęp: 28.07.2022].
Rosa Hartmut, 2020: Przyspieszenie, wyobcowanie, rezonans. Projekt krytycznej teorii późnonowoczesnej czasowości. Tłum. Jakub Duraj, Jacek Kołtan. Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk.
Rosa Hartmut, 2022: Pédagogie de la résonance. Entretiens avec Wolfgang Endres. Trad. Isis von Plato. Le Pommier/Humensis, Paris (wyd. 1.: Resonanzpädagogik. Wenn es im Klassenzimmer knistert. Beltz Verlag, Basel 2016).
Sanguin André-Louis, 1994: Redécouvrir la pensée géographique de Kant. „Annales de géographie”, vol. 576, s. 134–151.
Schneider Susan, 2022: Świadome maszyny. Sztuczna inteligencja i projektowanie umysłów. Tłum. Joanna Bednarek. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Stiegler Barbara, 2019: Il faut s’adapter. Sur un nouvel impératif politique. Gallimard, Paris.
Stiegler Bernard, 2001: La technique et le temps. [Vol.] 3: Le temps du cinéma et la question du mal-etre. Galilée, Paris.
Stiegler Bernard, 2003: Passer a l’acte. Galilée, Paris. Stiegler Bernard, 2015: La société automatique. [Vol.] 1: L’avenir du travail. Fayard, Paris.
Stiegler Bernard, 2017: Wstrząsy. Głupota i wiedza w XXI wieku. Tłum. Michał Krzykawski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Stiegler Bernard, 2022: Nooróżnorodność, technoróżnorodność. Elementy do przebudowy gospodarczej opartej na przebudowie informatyki teoretycznej. Tłum. Michał Krzykawski. Biennale Warszawa. https://2022.biennalewarszawa.pl/nooroznorodnosctechnoroznorodnosc/ [dostęp: 27.07.2022].
Stiegler Bernard, Krzykawski Michał, 2019: Przyszłość Europy w erze negantropocenu. W: Bernard Stiegler: Ukonstytuować Europę. [T.] 1: W świecie, który nie ma wstydu. Tłum. Michał Krzykawski. Wydawnictwo Eperons-Ostrogi, Kraków, s. 193–257.
Vernadsky Vladimir, 1945: The Biosphere and the Noosphere. „American Scientist”, vol. 1 (33), s. 1–12.
Whitehead Alfred North, 1929: The Function of Reason. Princeton University Press, Princeton.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
