Kobieta – naukowiec – mutant. Płeć w opowiadaniach Julii Nideckiej
Abstrakt
W artykule omówiono zagadnienie płci w opowiadaniach fantastycznonaukowych autorstwa Julii Nideckiej. Analizie i interpretacji zostały poddane przede wszystkim opowiadania: Wilki na wyspie, Taśmy prawdy, Kwiaty w bukiecie oraz Goniący za słońcem. Przedstawiono dwie dominujące strategie reprezentacji kobiecości w wymienionych utworach. Zwrócono uwagę przede wszystkim na wizje kobiety naukowca oraz kobiety mutanta pojawiające się w twórczości Julii Nideckiej. Wskazano również, że płeć stanowi w światach przyszłości Nideckiej kategorię aprioryczną, a więc konstrukcja tych światów została oparta na matrycy płci.
Słowa kluczowe
Julia Nidecka; science fiction; płeć; kobieta; feminizm; mutant
Bibliografia
Babis Kasia, 2020: Dziadersi polskiej fantastyki. Krytyka Polityczna. https://krytykapolityczna.pl/kultura/polska-fantastyka-prawica-mizoginia-neoliberalizm-dziaderstwo/ [dostęp: 8.11.2022].
Beauvoir Simone de, 2003: Druga płeć. Przeł. Gabriela Mycielska, Maria Leśniewska. Wyd. 2. Wydawnictwo Jacek Santorski, Warszawa.
Bloch Ernst, 2009: The Spirit of Utopia. Transl. Anthony A. Nassar. Stanford University Press, Stanford, California.
Buczkowski Adam, 2005: Społeczne tworzenie ciała. Płeć kulturowa i płeć biologiczna. Universitas, Kraków.
Butler Judith, 2008: Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości. Przeł. Karolina Krasuska. Wstęp Olga Tokarczuk. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Derra Aleksandra, 2017: Meandry biologii płci. Badania feministyczne poza podziałem na sex i gender. „Teksty Drugie”, nr 4, s. 13–35. http://dx.doi.org/10.18318/td.2017.4.2.
Dhúill Caitriona Ní, 2010: Sex in Imagined Spaces. Gender and Utopia from More to Bloch. Taylor & Francis Ltd., New York.
Filipiak Izabela, 1995: Absolutna amnezja. Obserwator, Poznań.
Foucault Michel, 1995: Historia seksualności. Przeł. Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant, Krzysztof Matuszewski. Wstępem opatrzył Tadeusz Komendant. Czytelnik, Warszawa.
Foucault Michel, 1998: Trzeba bronić społeczeństwa. Przeł. Małgorzata Kowalska. Wydawnictwo KR, Warszawa.
Foucault Michel, 2014: Rządzenie żywymi. Przeł. Michał Herer. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Głażewska Ewa, 2004: Asymetria w kulturowej ewaluacji płci – podstawowe dychotomie: natura/kultura, sfera prywatna/sfera publiczna, reprodukcja/produkcja. W: Zrozumieć płeć. Studia interdyscyplinarne II. Red. Alicja Kuczyńska, Elżbieta Katarzyna Dzikowska. [Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2572]. Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 218–231.
Głowacka Maria, 2018: Kobieca proza science fiction w Polsce – teoria trzech kręgów. [Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 3863]. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Haraway Donna, 2003: Manifest cyborgów: nauka, technologia i feminizm socjalistyczny lat osiemdziesiątych. Przeł. Sławomir Królak, Ewa Majewska. „Przegląd Filozoficzno-Literacki”, nr 1 (3), s. 49–87.
Haraway Donna, 2012: Manifest gatunków stowarzyszonych. Przeł. Joanna Bednarek. W: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów. Red. Agnieszka Gajewska. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 241–260.
Jameson Fredric, 2011: Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe. Tłum. Maciej Płaza, Małgorzata Frankiewicz, Andrzej Miszk. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Kiedy piszę, nie czuję się kobietą, 1991. „Nowa Fantastyka”, nr 10 (103), s. 70.
Konefał Sebastian Jakub, 2008: Między feminizmem a mizoginią. Dystopijne ideologie społeczeństwa przyszłości w kinowej oraz literackiej science fiction po roku 1968. „Panoptikum”, nr 7 (14), s. 261–273. Pobrano z: https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/panoptikum/article/view/343 [21.05.2023].
Kurowicka Anna, 2019: „Przyszłość bez płci i pożądania”. „Teksty Drugie”, nr 5, s. 80–97. https://doi.org/10.18318/td.2019.5.5.
Kwak Anna, 2019: Od rodziny nuklearnej Talcotta Parsonsa do wielości form życia rodzinnego współcześnie. „Rocznik Nauk Społecznych”, T. 11 (47), nr 4, s. 129–146. http://dx.doi.org/10.18290/rns.2019.47.4-7.
Lemann Natalia, 2014: Wielka cisza w (polskim) kosmosie – (nie)obecność kobiet w polskiej fantastyce socjologicznej doby PRL-u. „Kultura Popularna”, nr 2 (40), s. 102–117.
Leś Mariusz M., 2008: Fantastyka socjologiczna. Poetyka i myślenie utopijne. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Lewandowski Konrad T., 2021: Kumpele, żony i kochanki. Przewodas.pl, 3.03.2021. http://przewodas.pl/kumpele-zony-i-kochanki/ [dostęp: 27.10.2022].
Loska Krzysztof, 2001: Kobiety w poszukiwaniu tożsamości – o feministycznej literaturze science fiction. W: Gender w humanistyce. Red. Małgorzata Radkiewicz. Rabid, Kraków, s. 181–190.
Mrozik Agnieszka, 2011: Wywołać z milczenia. Historia kobiet w PRL-u – kobiety w historii PRL-u. „Teksty Drugie”, nr 4, s. 112–119.
Nidecka Julia, 1983: Goniący za słońcem. Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa.
Niewiadowski Andrzej, 1983: Romantyczne widzenie świata. „Fantastyka”, nr 3 (6), s. 22–23.
Ortner Sherry B., 1982: Czy kobieta ma się tak do mężczyzny, jak „natura” do „kultury”? W: Nikt nie rodzi się kobietą. Wybrała, przeł. i wstępem opatrzyła Teresa Hołówka. Posłowie Aleksandra Jasińska. Czytelnik, Warszawa, s. 112–141.
Russ Joanna, 1972: The Image of Women in Science Fiction. W: Images of Women in Fiction. Ed. Susan Koppelman Cornillon. Bowling Green University Popular Press, Ohio, s. 79–94.
Russ Joanna, 1981: Recent Feminist Utopias. W: Future Females: A Critical Anthology. Ed. Marleen S. Barr. Popular Press, Ohio, s. 133–148.
Stusek Marta, 2021: W krainie afer polskiej fantastyki. Czas Kultury, 3.02.2021. https://czaskultury.pl/czytanki/w-krainie-afer-polskiej-fantastyki/ [dostęp: 8.11.2022].
Walczewska Sławomira, 2000: Damy, rycerze i feministki. Kobiecy dyskurs emancypacyjny w Polsce. eFKa, Kraków.
Winter Jay, 2006: Dreams of Peace and Freedom. Utopian Moments in the 20th Century. Yale University Press, New Haven–London.
Wolf Naomi, 2014: Mit urody. Przeł. Monika Rogowska-Stangret. Wstęp Kinga Dunin. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Wyskiel Kinga, 2022: Zmieniać przyszłość. Utopianizm na łamach „Młodego Technika”. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, Sectio FF”, vol. 40, nr 1, s. 97–114. https://doi.org/10.17951/ff.2022.40.1.97-114.
Zaborowska Agnieszka, 2014: Współczesna rodzina – kryzys czy przemiana? W: Tożsamość i posłannictwo rodziny. Red. Mirosław Brzeziński, Jarosław Jęczeń. Wydawnictwo KUL, Lublin, s. 71–84.
Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych i Sztuki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej Polska
https://orcid.org/0000-0001-8957-4489
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
