„Grecyzm Juwenala”. Glosa do prologu "Kroniki" Mistrza Wincentego
Abstrakt
The subject-matter of the article constitutes a small fragment of the proloque to Chronicle by Master Wincenty, called Kadłubek (approx. 1150–1223), namely scribendi cathetes so far identified with Juvenal’s Greek, that is the expression scribendi cacoethes, known from the seventh satire (VII 52) of the Roman poet. In this philological study, the author of the article questions the findings reached by predecessors and points to the possibility of borrowing a quotation from works by John of Salisbury, a poem entitled Entheticus de dogmate philosophorum (Entheticus maior) or one of the letters addressed to William Briton. In order to accept this hypothesis, the author pays attention to other textual similarities between the Chronicle of the Polish historian and works written by the English writer, especially a treatise called Policraticus. The analogies point to the possibility of using the works by John of Salisbury, and, what is more, constitute a starting point for further considerations on biography and intellectual formation of Master Wincenty. In the last part of the article, the author paid attention to a relative popularity and topicality of Juvenal’s Greek in the Polish and European literature from the 14th to the 20th century, starting from Francesco Petrarca and finishing with Zenon Przesmycki.
Bibliografia
Albrecht Michael von. 1996. A History of Roman Literature. From Livius Andronicus to Boethius. Vol. 2. Leiden-New York-Köln: Brill.
Balzer Oswald. 1934. Pisma pośmiertne. T. 1: Studium o Kadłubku I, 164–165. Lwów: nakł. Towarzystwa Naukowego.
Balzer Oswald. 1935. Pisma pośmiertne. T. 2: Studium o Kadłubku II. Lwów: Towarzystwo Naukowe we Lwowie.
Bartoli Daniello. 1650. Dell’Huomo di lettere difeso et emendato. Roma.
Baudouin de Courtenay Jan Niecisław. 1983. Wychowanie współczesne jako stała przyczyna zdenerwowania. W Dzieła wybrane. T. 6. Warszawa: PIW.
Baumgärtner Ingrid. 1989. Rombeherrschung und Romerneuerung. Die römische Kommune im 12. Jahrhundert. „Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken” 69: 27-52.
Bawden David. 2001. Information Overload. London.
Bielowski August, red. 1872. Kronika Mistrza Wincentego. [Monumenta Poloniae Historica.
Blair Ann M. 2010. Too Much to Know. Managing Scholarly Information before the Modern Age. New Haven-London: Yale University Press.
Bogucki Ambroży. 1976. „Terminologia polityczna w „Kronice” mistrza Wincentego”. Studia Źródłoznawcze 20.
Borawska Danuta. 1977. „Mistrz Wincenty w nowym wydaniu i opracowaniu. W stronę cystersów i św. Bernarda z Clairvaux”. Przegląd Historyczny 68.
Bubczyk Robert. 2009. (Wpływ pisarstwa Jana z Salisbury na kronikę Wincentego na przykładzie wybranych fragmentów utworu (literacki „portret” Kazimierza Sprawiedliwego). W Onus Athlanteum. Studia nad „Kroniką” biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, 450-458. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Büchner Johann Gottfried. 1718. Schediasma historico-literarium de vitiorum inter eruditos occurentium scriptoribus […]. Lipsiae.
Burton Robert. 1989. The Anatomy of Melancholy, red. T. C. Faulkner, N.K. Kiessling, R.L. Blair. With an introduction by J.B. Mamboroug. Vol. 1. Oxford.
Chmielewska Katarzyna. 2003. Rola wątków i motywów antycznych w „Kronice polskiej” Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem. Częstochowa: WSP.
Chmielewska Katarzyna. 2009. Recepcja rzymskiej literatury antycznej w „Kronice polskiej” Mistrza Wincentego. W Onus Athlanteum. Studia nad „Kroniką” biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Chrzanowski Ignacy. 1904. „Krasicki jako autor „Monitora” z roku 1772”. Pamiętnik Literacki 2.
Cieślikowska Teresa. 1995. Cytat w narracji. W W kręgu genologii, intertekstualności, teorii sugestii, 141. Warszawa: PWN.
Copernicus Nicolaus. 2004. Gesamtausgabe. Bd. 9: Biographia Copernicana: die Copernicus-Biographien des 16. bis 18. Jahrhundert. Texte und Übersetzungen, red. A. Kühne, S. Kirschner. Berlin.
Curtius Ernest Robert. 1997. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, pł. Andrzej Borowski. Kraków: Universitas.
Danek Danuta. 1972. O polemice literackiej w powieści. Warszawa: PIW.
Domański Juliusz. 2006. „Prolog „Kroniki polskiej” Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem. Próba narracji”. Przegląd Tomistyczny 12: 9-60.
Hall Jhon Barrie. 1983. „Notes on the „Entheticus” of John of Salisbury”. Traditio 39.
Hathaway Neil. 1989. Compilatio: From Plagiarism to Compiling. „Viator” 20.
John of Salisbury. 1987. Entheticus Maior and Minor, red. Jan van Laarhoven. Vol. 1-3. Leiden.
Kałuża Zenon. 2006. „Kadłubka historia mówiona i historia pisana („Kronika” I 1-2, I 9 i II 1–2)”. Przegląd Tomistyczny 12.
Kałuża Zenon. 2007. Greckie interludia w trzeciej księdze „Kroniki” Kadłubka. W Z dziejów filozoficznej refleksji nad człowiekiem. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jana Czerkawskiego (1939-2007), red. Piotr Gutowski, Przemysław Gut. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Keen Paul. 2012. Literature, Commerce and the Spectacle of Modernity, 1750-1800. Cambridge University Press.
Kollinger Karol, red. Vincentiana. Materiały do bibliografii. W Onus Athlanteum. Studia nad „Kroniką” biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, 476-527. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Korolec Jerzy. 1989. Ideał władcy w „Kronice” mistrza Wincentego. Rola cnót moralnych w legitymizacji władzy. W Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza, red. Teresa Michałowska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kürbis Brygida. 1972. „Motywy makrobiańskie w „Kronice” mistrza Wincentego a szkoła w Chartres”. Studia Źródłoznawcze 17.
Laarhoven Jan van. 1987. John of Salisbury: Entheticus Maior and Minor. Vol. 1-3. Leiden: Brill.
Laub Philip Anton, Wilhelmus Schwartz. 1696. Dissertatio moralis de peccatis eruditorum. Helmestadii.
Lewandowski Ignacy. 1976. „Mistrz Wincenty a Justyn – epitomator Pompejusza Troga”. Studia Źródłoznawcze 20.
Lilienthal Michaelis. 1713. De machiavellismo literario, sive De perversis quorundam in Republica Literaria inclarescendi artibus dissertatio historico-moralis. Regiomonti et Lipsiae.
Lis Artur. 2013. Spory wokół biografii mistrza Wincentego Kadłubka. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Łoś Jan. 1907. Jakóba syna Parkoszowego traktat o ortografii polskiej. „Materiały i Prace Komisji Językowej AU” 2.
Madan Martin. 1822. A Literal Translation of those Satires of Juvenal and Persius. Dublin: A. Watson.
Mańkowski Jerzy. 2012. „Caecitas” i „illustratio”, „bellum bonum” i chrzest Mieszka. W Glosy filologiczno-historyczne na marginesie prac Profesora Juliusza Domańskiego w osiemdziesiątą piątą rocznicę Jego urodzin, red. Jan Kwapisz, Włodzimierz Olszaniec, 81-117. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Markiewicz Henryk, Andrzej Romanowski. 1990. Skrzydlate słowa. Warszawa: PIW.
Markiewicz Henryk. 2004. O użyciach i nadużyciach cytatów. W O cytatach i przypisach, 8-9. Kraków: Universitas.
Mencke Johann Burkhard. 1715. De charlataneria eruditorum declamationes duae. Amstelodami.
Parkes Malcolm B. 1976. The Influence of the Concepts of „Ordinatio” and „Compilatio” on the Development of the Book. W Medieval Learning and Literature. Essays presented to Richard William Hunt, red. Jonathan James Graham Alexander, Margaret T. Gibson. Oxford: University of Texas Press.
Pawalak Wiesław. 2012. Wielość ksiąg jako problem erudycji humanistycznej. W De eruditione comparanda in humanioribus. Studia z dziejów erudycji humanistycznej w XVII wieku, 143-235. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Pepin Ronald E. 1975. „The „Entheticus” of John Salisbury. A Critical Text”. Traditio 31: 127-195.
Petersen Ch. 1843. Commentarii. W Johannes Saresberiensis: Entheticus, Entheticus de dogmate philosophorum, red. Ch. Petersen. Hamburg.
Petrarca Francesco. 1988. De scriptorum fama. W Heilmittel gegen Glück und Unglück. De remediis utriusque fortunae. Lateinisch-deutsche Ausgabe in Auswahl übersetzt und kommentiert von R. Schottlaender. Hrsg. E. Kessler, 96-105. München.
Prinz Otto. 1971-1972. „Miszellen aus der Arbeit des Mittellateinischen Wörterbuches”. Archivum Latinitatis Medii Aevi 38.
Przesmycki Zenon. 1967. Walka ze sztuką. W Wybór pism krytycznych T. 2, red. Ewa Korzeniowska. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Sinko Zofia. 1956. „Monitor” wobec angielskiego „Spectatora”. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Skibiński Edward. 2004. „Źródła erudycji Kadłubka”. Roczniki Historyczne 60.
Sławiński Janusz. 2000. Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sokolski Jacek. 1997. Rzecz zmyślona i z innych uczonych zebrana”. O średniowiecznych źródłach techniki pisarskiej Mikołaja Reja („compilatio” i „ordinatio”). W Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. Jacek Sokolski, Marcin Cieński, Anna Kochan, 80. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Sulowski Jan. 1976. Elementy filozofii XII wieku w „Kronice” mistrza Wincentego. „Studia Źródłoznawcze” 20.
Walther Hans. 1966. Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Sprichwörter und Sentenzen des Mittelalters in alphabetischer Anordnung. T. 4. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Webb C.C.I. 1909. Prolegomena. W Ioannes Saresberiensis: Policraticus sive de nugis curialium et vestigiis philosophorum libri VIII. T. 1, 21-157. Oxonii.
Werle Dirk. 2007. Copia librorum. Problemgeschichte imaginierter Bibliotheken 1580-1630. Tübingen: Walter de Gruyter .
Willis James, red. 1997. Iunius Decimus Iuvenalis: Saturae sedecim. Stutgardiae-Lipsiae: B. G. Teubner.
Wojtowicz Witold. 2004. Niektóre aspekty retoryczne prologu „Kroniki” Mistrza Wincentego. W Teatr wymowy. Formy i przemiany retoryki użytkowej, red. Jolanta Sztachelska, Janusz Maciejewski, Elżbieta Dąbrowicz. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
