Pragnienie pamięci i „białogłowski koncept”. Kilka uwag o świadomości warsztatowej pierwszych polskich pamiętnikarek (Anna Zbąska, Regina Salomea Pilsztynowa)
Abstrakt
The article touches upon the problem of the workshop awareness of two Old- Polish female memoirists, broadening the so far existing knowledge on a rhymed autobiography by Anna Zbąska and a prose memoir by Regina Salomea Pilsztynowa. Having no rhetorical education or familiarization with the literary canon the male youth used to get to know at schools at that time, both writers intuitively looked for artistic means that would be most adequate to their aims, and imitated the convention that they could learn while reading. The imitation concerns compositional and genre principles (an epigram, autobiography, journey description, romance), but also various inventive means and, elocutionary, in the case of Zbąska. The very means were used by female memoirists fairly unskilfully, which, in consequence, led to the development of memoirs different from those written by men at that time.
Bibliografia
Awianowicz Bartosz. 2009. „Urbes laudandiratio. Antyczna teoria pochwały miast i jej recepcja w „De inventione et amplificatione oratoria” Gerarda Bucoldianusa oraz w „Essercitii di Aftonio Sofista” Orazia Toscanelli”. Terminus 1/2: 15-31.
Borek Piotr. 2002. Uwagi o stylu staropolskich relacji pamiętnikarskich. W Szlakami dawnej Ukrainy. Studia staropolskie, 233-257.Kraków: Collegium Columbinum.
Borek Piotr. 2006. „Sylwiczność jako kategoria strukturalna barokowych pamiętników”. Barok”2: 31-55.
Borek Piotr. 2011. Funkcje listów w barokowych diariuszach i pamiętnikach. W Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej. T. 1: Stulecia XV–XVII, red. Piotr Borek, Marceli Olma. Kraków: Collegium Columbinum.
Brogi Bercoff Giovanna. 1995. Miraż Europy. Jan Chryzostom Pasek między Polską rzeczywistością a pokusą europejskości. W Od „Lamentu świętokrzyskiego” do „Adona”. Włoskie studia o literaturze staropolskiej, red. Giovanna Brogi Bercoff, Teresa Michałowska,. Warszawa: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza.
Cieński Andrzej. 2002. Z dziejów pamiętników w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Cytowska Maria. 2004. „Poeta Jan Dantyszek o swoim życiu”. Przegląd Humanistyczny 4.
Czermińska Małgorzata. 2005. Gotyk i pisarze. Topika opisu katedry. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Czubek Jan. 1898. Jan Chryzostom z Gosławic Pasek w oświetleniu archiwalnym (1667-1701). Kraków: Akademia Umiejętności.
Dziechcińska Hanna. 1991. O staropolskich dziennikach podróży. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Dziechcińska Hanna. 1999. Pamiętniki czasów saskich. Od sentymentalizmu do sensualizmu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Guriewicz Aron. 2002. Jednostka w dziejach Europy (średniowiecze), pł. Zdzisław Dobrzyniecki. Gdańsk: Marabut.
Halbwachs Maurice. 1969. Społeczne ramy pamięci, pł. Marcin Król. Warszawa: PWN.
Kaczmarek Marian. 2006. „Memoria” staropolska. „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska jako dawna forma prozy pamięci. W Różnorodność form narracji w literaturze dawnej, red. Maria Rowińska-Szczepaniak, Joanna Zagożdżon. Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kiersnowski Ryszard. 1990. Niedźwiedzie i ludzie w dawnych i nowszych czasach. Fakty i mity. Warszawa: PIW.
Kijowski Andrzej. 1986. Dopiski do „Wyznań” św. Augustyna. W Tropy. Poznań: W drodze.
Kotowa Ida. 1934. „Anna Stanisławska – pierwsza autorka polska”. Pamiętnik Literacki: 282–283.
Kroczak Jerzy. 2006. „Zdziczenie człowieka (zwłaszcza za sprawą niedźwiedzia) w twórczości Wacława Potockiego”. Barok 1: 117-132.
Krzywy Roman. 2006. Renesansowe poematy autobiograficzne Klemensa Janicjusza i Macieja Stryjkowskiego wobec wzorca owidiańskiego (Tristia IV 10). W Owidiusz. Twórczość – recepcja – legenda, red Barbara Milewska-Waźbińska, Juliusz Domański, 229-239. Uniwersytet Warszawski.
Krzywy Roman. 2010. Wstęp. W Poselstwo i krótkie spisanie rozprawy z Moskwą. Poselstwo do Zygmunta Trzeciego, W E. Pielgrzymowski. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Krzywy Roman. 2012. Funkcje komunikacyjne staropolskiego pamiętnika. Na przykładzie zapisków moskiewskich Stanisława Niemojewskiego. W Z dziejów staropolskiego pamiętnikarstwa. Przekroje i zbliżenia, red. Piotr Borek, 125-140. Kraków: Collegium Columbinum.
Kuchowicz Zbigniew. 1972. Wizerunki niepospolitych niewiast staropolskich XVI–XVIII wieku. Wydawnictwo Łódzkie.
Maciejewska Iwona. 2008. Kobiecym piórem o miłości, małżeństwie i erotyce (Regina Salomea z Rusieckich Pilsztynowa, Elżbieta Drużbacka, Franciszka Urszula Radziwiłłowa). W Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie, red. Iwona Maciejewska, Krystyna Stasiewicz. Olsztyn: Wydawnictwo Littera.
Maciejewska Iwona. Specyfika relacji pamiętnikarskiej „Procederu podróży i życia mego awantur” Reginy Salomei z Rusieckich Pilsztynowej. W Pisarki polskie epok dawnych, red. Krystyna Stasiewicz. Olsztyn: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Michałowska Teresa. 1974. Staropolska teoria genologiczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pollak Roman. 1957. Wstęp. W Proceder podróży i życia mego awantur, R.S. Pilsztynowa. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Popławska Halina. 1983. „U początków autobiografii staropolskiej. Kryteria i konteksty”. Gdańskie Zeszyty Humanistyczne: 107–126.
Popławska Halina. 1998. „O refleksji egzystencjalnej w autobiografii staropolskiej”. Napis 7–18
Popławska Halina. 1998. „Żałosne treny” Anny Stanisławskiej. W Pisarki polskie epok dawnych, red. Krystyna Stasiewicz. Olsztyn: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Popławska Halina. 1999. „«Ethica abo Zwierciadło żywota Krzysztofa Pieniążka» – autobiografia parenetyczna z początku XVII w”. Napis: 29-44.
Reychman Jan. 1959. Życie polskie w Stambule w XVIII wieku. Warszawa: PIW.
Rostworowski Emanuel, red. 1981. Polski słownik biograficzny. T. 26. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rott Dariusz. 2004. Kobieta z przemalowanego portretu. Opowieść o Annie Zbąskiej ze Stanisławskich i jej „Transakcyji albo Opisaniu całego życia jednej sieroty […]”. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Rytlówna Jadwiga. 1960. „Dwa pamiętniki – w czasach króla Jana i później”. Przegląd Humanistyczny 1: 163.
Sajkowski Alojzy. 1964. Nad staropolskimi pamiętnikami. Poznań: UAM.
Sasin. Peregrynacje miłosne trzech awanturnic (Anna Stanisławska, Regina Salomea z Rusieckich Pilsztynowa, Wirydianna Fiszerowa). W Z dziejów staropolskiego pamiętnikarstwa. Przekroje i zbliżenia, red. Piotr Borek. Kraków: Collegium Columbinum.
Skimina Stanisław. 1948. Twórczość poetycka Jana Dantyszka. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Sokolski Jacek. 1996. Bogini. Pojęcie. Demon. Fortuna w dziełach autorów staropolskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Targosz Karolina. 1997. Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich. Warszawa: Retro-Art.
Targosz Karolina. 2002. Piórem zakonnicy. Kronikarki w Polsce XVII w. o swoich zakonach i swoich czasach. Kraków.
Uniwersytet Warszawski Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
