Park parków, plac zabaw i okolica Doświadczenie przestrzeni górskiej w Wędrówkach alpejskich Wawrzyńca Żuławskiego
Abstrakt
The work presents an interpretation of Wawrzyniec Żuławski’s Wędrówki alpejskie [Wandering in the Alps], a book which is regarded as an example of classic mountain literature, republished several times. The author focuses her reflections on the description of the Alps, noticing in it three key ways of presenting this mountain range: as “a park of parks”, a playground and a neighbourhood. The analysis of Wawrzyniec Żuławski’s exceptional style unravels the author’s attempts to capture in words “the beauty of mountain experiences.” However, while reading Wędrówki alpejskie, what comes to the foreground is the book’s factual dimension. In his accounts of the expeditions from the 1930s and 1940s, a passionate mountaineer and an artist (a writer and a composer) reports on the changes in civilisation which took place in the area of the most important (in cultural terms) European mountain range as a result of the process of park creation. Moreover, Żuławski depicts in his notes significant cultural transformations in the consciousness of people coming to mountain national parks and in their attitude to the mountainous landscape. On the one hand, what seems to be striking in the accounts which are the subject of our interpretation are the tensions between the ideals of protecting “wild” nature and the development of mass tourism. On the other hand, what is particularly thought-provoking is the sense of melancholy, caused by the awareness of the old “romantic” alpinism being displaced by a sport model, aimed not at “metaphysics of the mountain”, but at achievements and records.
Słowa kluczowe
park; Wawrzyniec Żuławski; Wędrówki alpejskie; the Alps; alpinism
Bibliografia
Beattie Andrew, 2006: The Alps. A Cultural History. Oxford: Signal Books.
Buczyńska-Garewicz Hanna, 2006: Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni. Kraków: Universitas.
Długołęcka Lidia, Pinkwart Maciej, 1992: Muzyka i Tatry. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”.
Długosz Jan, 2008: Kto woła pomocy. W: Idem: Komin Pokutników. Wyd. 3. pełne. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
Dubos René, 1986: Pochwała różnorodności. Tłum. Ewa Krasińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Frydryczak Beata, 2013: Krajobraz. Od estetyki the picturesque do doświadczenia topograficznego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Heidegger Martin, 2008: Bycie i czas. Przeł., przedmową i przypisami opatrzył Bogdan Baran. Wyd. 2, dodr. 3. Warszawa: Wydawnictwo aukowe PWN.
Hornby Albert Sydney, 1995: Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English. Ed. Jonathan Crowther. 5th ed. Oxford: Oxford University Press.
Hugo-Bader Jacek, 2014: Długi film o miłości. Powrót na Broad Peak. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak.
Ildos Angela S., Bardelli Giorgio G., 2001: Najwspanialsze parki narodowe świata. [Przeł. Roman Gołędowski]. Warszawa: WARBUD.
Jepson Tim, 2005: Turyn i Piemont. [Tłum. Piotr Amsterdamski]. Warszawa: Wydawnictwo G+J RBA.
Karwacka Helena, 1985: Żuławski Jerzy. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kiełkowski Jan, 2013: Żuławski (Jerzy) Wawrzyniec. W: Wielka encyklopedia gór i alpinizmu. Red. Małgorzata i Jan Kiełkowscy. T. 6: Ludzie gór. Katowice: Wydawnictwo Stapis.
Kolbuszewski Jacek, 1976: Przedmowa. W: Czarny szczyt. Proza taternicka lat 1904–1939. Wybór, oprac. i przedm. Jacek Kolbuszewski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kolbuszewski Jacek, 2016a: Taternickie bujdałki. Z dziejów literatury dwudziestolecia międzywojennego: W: Idem: Literatura i Tatry. Studia i szkice. Zakopane: Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Kolbuszewski Jacek, 2016b: Tatrzański Park Narodowy jako tekst kultury. W: Idem: Literatura i Tatry. Studia i szkice. Zakopane: Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Kosińska Małgorzata, 2006: Wawrzyniec Jerzy Żuławski. [Grudzień 2006]. www.culture.pl/tworca/wawrzyniec
-jerzy-zulawski [dostęp: 3.03.2017].
Kowalczyk Janusz R., 2015: Ród Żuławskich. [17.12.2015]. www.culture.pl/pl/artykul/rod-zulawskich [dostęp: 3.03.2017].
Makowski Stanisław, 1976: W szwajcarskich górach. Alpejskie krajobrazySłowackiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Nyka Józef, red., 1958: Burza nad Alpami. Warszawa: Iskry.
Pacukiewicz Marek, 2010: „Inaccessible Background”. Prolegomena to the Studies of Polish Mountaineering Literature. In: Metamorphoses of Travel Writing. Across Theories, Genres, Centuries and Literary Tradition. Eds. Grzegorz Moroz, Jolanta Sztachelska. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.
Pacukiewicz Marek, 2012: Grań kultury. Transgresje alpinizmu. Kraków–Katowice: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas–Uniwersytet Śląski.
Polska Bibliografia Literacka. www.pbl.ibl.poznan.pl/dostep.index.php alfabet=Ż&s=d_biezacy&f=nazwisko&szukaj=&literatura=0 [dostęp: 3.03.2017].
Radwańska-Paryska Zofia, Paryski Witold Henryk, 1995: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie.
Radziejowski Janusz, 2011: Obszary chronionej przyrody. Historia, stan obecny, wyzwania przyszłości. Warszawa: Wszechnica Polska – Szkoła Wyższa Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
Rybicka Elżbieta, 2014: Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Sebesta Antonina, 2014: Etyka i ethos „ludzi gór”. Zakopane: Fundacjaim. Zofii i Witolda Paryskich.
Stępień Tomasz, 2012: Przestrzeń w literaturze „górskiej”. W: Od poetyki przestrzeni do geopoetyki. Red. Elżbieta Konończuk, Elżbieta Sidoruk. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Urbas Halina, 1985: Żuławski Juliusz. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woźniakowski Jacek, 2011: Góry niewzruszone. W: Idem: Pisma wybrane. T. 2: Góry niewzruszone i pisma rozmaite o Tatrach. Wybór, wstęp i oprac. Nawojka Cieślińska-Lobkowicz. Kraków: Universitas.
Wroński P. et al., 2015: Alpy. Przewodnik ilustrowany. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal.
Ziemilski Andrzej, 1976: Człowiek i gory. W: Idem: Człowiek w krajobrazie. Szkice z pogranicza socjologii. Warszawa: Sport i Turystyka.
Żuławski Wawrzyniec, 1956: Wędrówki alpejskie. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Żuławski Wawrzyniec, 1958: Sygnały ze skalnych ścian. Tragedie tatrzańskie. Wędrówki alpejskie. Skalne lato. [Wyd. 1. w tej edycji]. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Żuławski Wawrzyniec, 1967: Sygnały ze skalnych ścian. Tragedie tatrzańskie. Wędrówki alpejskie. Skalne lato. [Wyd. 2. w tej edycji]. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Żuławski Wawrzyniec, 1980: Sygnały ze skalnych ścian. Tragedie tatrzańskie. Wędrówki alpejskie. Skalne lato. [Wyd. 3. w tej edycji]. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Żuławski Wawrzyniec, 1985: Sygnały ze skalnych ścian. Tragedie tatrzańskie. Wędrówki alpejskie. Skalne lato. [Wyd. 4. w tej edycji]. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Żuławski Wawrzyniec, 1993: Wędrówki alpejskie. Skalne lato. Gdańsk: „Granit”.
Żuławski Wawrzyniec, 2012: Wędrówki alpejskie. Warszawa: Wydawnictwo Sklepu Podróżnika.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
