Nowatorstwo i eksperyment w poezji późnego baroku
Abstrakt
Religious poetry of the Saxon times has often in the past prompted quite radical, and at the same time emotional, valuations coming from scholars. Its distinctness from the literature of the preceding periods was also frequently underscored. The present article attempts to expand upon the issue of novelty and unique features of the works by late Baroque religious poets (Stanisław Brzeżański, Franciszek Gniewisz, Karol Mikołaj Juniewicz, Hieronin Falęcki, and Józef Baka). What is assumed to have been characteristic of the said literature is the endeavour at maximal persuasive efficacy and presence of deep internal tensions between christianitas and humanitas.
Słowa kluczowe
late Baroque period; religious poetry; humanism vs. Christianity
Bibliografia
Baka Józef, 1986: Poezje. Oprac. i wyd. Antoni Czyż, Aleksander Nawarecki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Baranowicz Łazarz, 1671: Lutnia Apollinowa każdej sprawie gotowa. Kijów: z Typografijej Kijowo-Pieczarskiej. Biblioteka Uniwersytec- ka w Warszawie. Sygn. 28.20.3.939.
Brzeżański Stanisław, 1717: Owczarnia w dzikim polu […]. Lwów: w drukarni Kolegium Lwowskiego Societatis Jesu. Biblioteka Jagiellońska. Sygn. 38807 II.
Buchwald-Pelcowa Paulina, 1969: Satyra czasów saskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Chrzanowski Ignacy, 1971: Historia literatury niepodległej Polski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Czyż Antoni, 1981: Groteska w poezji księdza Baki. „Przegląd Humanistyczny”, nr 3.
Czyż Antoni, 1988: Ja i Bóg. Poezja metafizyczna późnego baroku. Wroc- ław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Czyż Antoni, 2003: Księdza Baki pareneza negatywna. Erazm z Rotterdamu jako źródło „Uwag”. W: Człowiek w literaturze polskiego baroku. Red. Andrzej Borkowski, Marcin Pliszka, Artur Ziontek. Siedlce: Instytut Filologii Polskiej Akademii Podlaskiej.
Dłuska Maria, 1956: Pięciozgłoskowiec. W: Sylabizm. Red. Zdzisława Kopczyńska, Maria Renata Mayenowa. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Estreicher Stanisław, 1936: Nieznane wiersze księdza Baki. „Pamiętnik Literacki”.
Falęcka Barbara, 1983: Sztuka tworzenia. Podmiot autorski w poezji kunsztownej polskiego baroku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Os- solińskich.
Falęcki Hieronim, 1746: Wojsko serdecznych nowo rekrutowanych na większą chwałę Boską afektów […]. Poznań: w drukarni akademickiej kosztem Wojciecha Wolnskiego introligatora. Biblioteka Jagiellońska. Sygn. 391218 II.
Goliński Janusz K., 1996: Franciszka Gniewisza „Smutek codziennego życia ludzkiego” (1722). Problemy z autorem i poetyka tekstu. „Pamiętnik Literacki”, nr 3.
Hermogenes, 1614: De formis oratoriis. In: Ars oratoria absolutissima et libri omnes. Cum nova versione Latina e regione contextus Graeci et commentariis Gasparis Laurentii. Coloniae Allobrogum: apud Petrum Avbertum.Biblioteka Narodowa. Sygn. XVII.3.26295 (mikrofilm BN 76078).
Hernas Czesław, 1965: W kalinowym lesie. T. 1: U źródeł folklorystyki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Hernas Czesław, 1970: Poezja a malarstwo późnego baroku. Wokół warunków konfrontacji. W: Rokoko. Studia nad sztuką 1. połowy XVIII wieku. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki zorganizowanej wspólnie z Muzeum Śląskim we Wrocławiu, Wrocław, październik 1968. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hernas Czesław, 1998: Barok. Wyd. 5 zm. i rozsz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hieronim św., 1952: Listy. Tłum. Jan Czuj. T. 1. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Horatius Flaccus Quintus, 2000: De arte poetica. Sztuka poetycka. Tekst oryg. oraz tłum. Jan Sękowski. W: Dzieła wszystkie. T. 2: Gawędy. Listy. Sztuka poetycka. Tekst łac. do dr. przygotował, wyboru przekł. dokonał, przedm., życiorysem poety, wersyfikacją i komentarzem opatrzył Oktawiusz Jurewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Juniewicz Karol Mikołaj, 2009: Refleksyje duchowne. Wyd. Maciej Pieczyński. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnic- two.
Knapiusz Grzegorz, 1632: Thesauri polonolatinograeci […] thomus tertius continens adagia polonica selecta et sententias morales ac dicteria faceta, honesta, latine et graece reddita […]. Cracoviae: typis Francisci Caesarii. Biblioteka Narodowa. Sygn. XVII.3.1024.
Lubomirski Stanisław Herakliusz, 1995: Poezje zebrane. Wyd. Adam Karpiński. T. 1. Semper: Warszawa.
Łoski Piotr Franciszek Alojzy, 1727: Dźwięk na wdzięk Opatrzności Bo- skiej przez głosy. Warszawa: w drukarni J.K.M. Scholarum Piarum. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Sygn. 145458.
Michalski Maciej, 2011: Wokół definicji mediewalizmu. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, nr 3.
Nawarecki Aleksander, 1991: Czarny karnawał. „Uwagi śmierci niechybnej” księdza Baki – poetyka tekstu i paradoksy recepcji. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Nowicka-Jeżowa Alina, 1992a: Pieśni czasu śmierci. Studium z historii duchowości XVI–XVIII wieku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Nowicka-Jeżowa Alina, 1992b: Sarmaci i śmierć. O staropolskiej poezji żałobnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Paulinus Nolanus, 1894: Opera. Pars II: Carmina. Rec. Wilhelm de Hartel. Vindobonae: F. Tempsky. Bibliopola Academiae Litterarum Caesareae Vindobonensis.
Pieczyński Maciej, 2013: Kirke, Proteusz i „Lutnia rozstrojona”. O poezji eksperymentalnej późnego baroku w świetle wypowiedzi teoretycznych. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo.
Pieczyński Maciej, 2017: Poezja religijna późnego baroku: problemy aksjologii i formy. W: Wiek XVIII – między tradycją a oświeceniową współczesnością. Red. Bernadetta Kuczera-Chachulska, Tomasz Chachulski. Współpraca Jerzy Snopek. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Prejs Marek, 1980: Tradycje gotyckie w poezji późnego Baroku. W: Wśród zagadnień polskiej literatury barokowej. Cz. 2: Motywy, inspiracje, recepcja. Red. Zbigniew Jerzy Nowak. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Prejs Marek, 1981: Poezja emocji. „Przegląd Humanistyczny”, nr 3.
Prejs Marek, 1989: Poezja późnego baroku. Główne kierunki przemian. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Słowacki Euzebiusz, 1826: Rozbiory pisarzów. W: Dzieła z pozostałych rękopismów ogłoszone. T. 3. Wilno: Józef Zawadzki.
Sokolski Jacek, 1992: Polski pierwowzór „Pieśni o prolesti mira” Symeona Połockiego. „Slavica Wratislaviensia”, T. 69.
Sokolski Jacek, 1998: Juniewicz a Bernard z Morval. „Prace Literackie”, T. 36.
Spingarn Joel Elias, 1963: A History of Literary Criticism in the Renais- sance. New York–Burlingame: Harcourt, Brace & World.
Stawecka Krystyna, 1986: Inspiracje biblijne łacińskiej poezji wczesnego chrześcijaństwa a tradycja literacka nowołacińskich poetów religijnych renesansu. W: Biblia a literatura. Red. Stefan Sawicki, Jan Gotfryd. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.
Trembecki Jakub Teodor, 1911: Wirydarz poetycki. Wyd. Aleksander Brückner. T. 2. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.
Instytut Badań Literackich PAN Polska
https://orcid.org/0000-0003-3546-2670
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
