Ekshortacje w Gofredzie abo Jeruzalem wyzwolonej Tassa–Kochanowskiego – tradycja, forma i recepcja (zagadnienia wiodące)
Abstrakt
The present study’s main focus is the analysis of three exhortations’ structure along with the topic featured therein, which appear in Piotr Kochanowski’s translation Gofred abo Jeruzalem wyzwolona published in 1618. Those speeches are delivered by Soliman and Emiren, who represent the Saracen side, and the eponymous Goffredo, who represents Christians. The author of the article indicates some arguments (understood as rhetorical devices) referring to the knightly community, which may either be praised (“our” side) or chastised (the opponents), or referencing the leader/warlord, who may deliver a self-praise or berate the enemies’ leader. In addition, a classification of speeches is offered; and so, the following types were distinguished: the call-to-arms type speech to defend a territory, values, and family; the speech calling for outstanding bravery and manly prowess in the face of expected defeat; calling for dedication when faced with an equal opponent; and finally, calling for devotion in the course of attaining a military aim.
Słowa kluczowe
wake-up call; invigorating speech; The Goffredo, or Jerusalem Delivered; Piotr Kochanowski; heroic narrative poetry
Bibliografia
Buchwald-Pelcowa Paulina, 1998: XVII-wieczne i XVIII-wieczne edy- cje polskiego „Goffreda”. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Cieszyńska Beata, 1998: Okna duszy „Gofred abo Jeruzalem wyzwolona” Tassa–Kochanowskiego w kręgu zmysłów. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Curtius Ernst Robert, 1997: Literatura europejska i łacińskie średnio- wiecze. Przekł. Andrzej Borowski. Kraków: Universitas.
Francisciades Jan, 1618: Pobudka na ekspedycyją wojenną Jaśnie Wiel- możnego Pana, P[ana] Stanisława hrabie na Wiśniczu Lubomirskiego sendomirskiego, spiskiego, dobczyckiego etc. starosty, którą czynił z szlachetnym żołnierstwem swoim przeciw pogranicznym nieprzyjaciołom Turkom, Tatarom etc. z Pilzna. Kraków: w drukarni Macieja Jędrzejowczyka. [Online:] https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=350118 [15.09.2018].
Goliński Janusz K., 1998: Między niebem a piekłem. „Wojna pobożna” bohaterów Tassa–Kochanowskiego. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Graciotti Sante, 1970: Piotr Kochanowski w polskim Oświeceniu oraz przekłady Ariosta i Tassa pióra Krasickiego i Trembeckiego. W: W kręgu „Gofreda” i „Orlanda”. Księga pamiątkowa sesji naukowej Piotra Kochanowskiego (w Krakowie, dnia 4–6 kwietnia 1967 r. Red. Tadeusz Ulewicz. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnic- two.
Grzeszczuk Stanisław, 1968: Piotra Kochanowskiego poemat o „wojnie pobożnej”. W: Piotr Kochanowski, Torquato Tasso: Gofred abo Jeruzalem wyzwolona. Oprac. Stanisław Grzeszczuk. Przypisy Roman Pollak. [Biblioteka Poezji i Prozy]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Grzeszczuk Stanisław, 1981: W stronę Kochanowskiego: studia, charakterystyki, interpretacja. Katowice: „Śląsk”.
Grzeszczuk Stanisław, 1995: Piotr Kochanowski – „Gofred abo Jeruza- lem wyzwolona”. W: Lektury polonistyczne. Średniowiecze, renesans, barok. Red. Andrzej Borowski, Janusz S. Gruchała. T. 1. Kraków: Universitas.
Homer, 1986: Iliada. Przekł. Kazimiera Jeżewska. Wstęp i przypisy Jerzy Łanowski. Wyd. 14 (1. nowe zupełne). [BN II 17]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Jan z Wiślicy, 1985: Z wojny pruskiej. W: Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470–1543. Wstęp i oprac. Antonina Jelicz. Szczecin: Wydawnictwo „Glob”.
Jarczykowa Mariola, 1998: Czytanie Tassa–Kochanowskiego w kręgu poetów radziwiłłowskich w XVII wieku. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kalewska Anna, 1998: „Gofred” Tassa–Kochanowskiego – epos o rycerzu pobożnym. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kochanowski Jan, 2018: Jezda do Moskwy i posługi z młodych lat […] Krysztofa Radziwiłła. W: Idem: Poematy okolicznościowe. Oprac. Roman Krzywy. [Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej. T. 37]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Kochanowski Piotr, Tasso Torquato, 1968: Gofred abo Jeruzalem wyzwolona. Oprac. Stanisław Grzeszczuk. Przypisy Roman Pollak. [Biblioteka Poezji i Prozy]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Krzywy Roman, 2001: „Sposób zawołanych hetmanów...”. Mowa Chodkie- wicza z IV księgi „Wojny chocimskiej” Wacława Potockiego – konstrukcja, zaplecze inwencyjne, wymowa ideowa. „Roczniki Humanistyczne”, T. 49, z. 1.
Krzywy Roman, 2008: Sztuka wyborów i dar inwencji. Studium o strukturze gatunkowej poematów Jana Kochanowskiego. [Studia Staropolskie Series Nova. T. 17 (73)]. Warszawa: Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”–Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
Kuran Michał, 2005: Z problematyki ceremoniału rycerskiego w epice historycznej i heroicznej XVII w. Zachęta do ofiarnej walki oraz hołd kapitulacyjny. W: Rytuał. Język – religia. Red. Rafał Zarębski. Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
Kuran Michał, 2007: Świat sarmackich wartości w pobudce Jana Karola Chodkiewicza z „Wojny chocimskiej” Wacława Potockiego. W: Problem wartości i wartościowania dzieła literackiego w szkole. Etyka, estetyka, język aksjologii. Red. Teresa Świętosławska. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Litwornia Andrzej, 1998: Na murach Segedu, w okopach Chocimia, na wałach Częstochowy. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Lukan Marek Aureliusz, 1994: Wojna domowa. Przeł. i oprac. Mieczysław Brożek. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności–Secesja.
Milewska-Waźbińska Barbara, 1998: W kręgu bohaterów spod Wiednia. Rzecz o dwóch łacińskich eposach staropolskich. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
Okoń Jan, 2019: Korespondencja rodzinna Jana Karola Chodkiewicza jako obraz codziennego życia obywatela, męża stanu i wodza Rzeczypospolitej. W: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej. T. 8: Literatura, historia, język. Red. Piotr Borek, Marceli Olma, Marcin Piątek. Kraków: Collegium Columbinum.
Orzechowski Stanisław, 1543: Książki o ruszeniu Ziemie Polskiej prze- ciwko Turkowi. Kraków: w drukarni Heleny Florianowej wdowy. [Online:] https://polona.pl/item/kxiaszki-stanislawa-orzechowskie- go-o-ruszeniu-ziemie-polskiej-przeciw-thurkowi-z,NTU1 NzA0/4/#index [15.09.2018].
Orzechowski Stanisław, 1590: Oksza na Turka. Przekł. Jan Januszow- ski. Kraków: w drukarni Łazarzowej. [Online:] https://polona.pl/item/oksza-stanislawa-orzechowskiego-na-turka-przekladania-iana-ianvszowskiego,NDE3OTI5NjM/0/#index [15.09.2018].
Picchio Riccardo, 1970: Struktura stylistyczna „Gofreda” na tle tradycji polskich. W: W kręgu „Gofreda” i „Orlanda”. Księga pamiątkowa sesji naukowej Piotra Kochanowskiego (w Krakowie, dnia 4–6 kwietnia 1967 r.). Red. Tadeusz Ulewicz. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo.
Pollak Roman, 1910: „Wojna chocimska” Potockiego a „Goffred” Tassa w przekładzie Kochanowskiego. „Biblioteka Warszawska”, T. 3.
Pollak Roman, 1970: Rex interpretum Polonorum. W: W kręgu „Gofreda” i „Orlanda”. Księga pamiątkowa sesji naukowej Piotra Kochanowskiego (w Krakowie, dnia 4–6 kwietnia 1967 r.). Red. Tadeusz Ulewicz. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo.
Pollak Roman, 1973: „Gofred” Tassa–Kochanowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo.
Ryba Renata, 1998: Epika rycerska Samuela Twardowskiego wobec przemyśleń i praktyki literackiej Torquata Tassa. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Sitkowa Anna, 1998: Śląskie wydania „Goffreda” Tassa–Kochanow- skiego. W: Z ducha Tassa. Red. Renarda Ocieczek, przy współudziale Bożeny Mazurkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Skorupa Dariusz, 2004: Stosunki polsko-tatarskie 1595–1623. Warszawa: Wydawnictwo Neriton–Instytut Historii PAN.
Szczerbicka-Ślęk Ludwika, 1973: W kręgu Klio i Kaliope. Staropolska epika historyczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Szmydtowa Zofia, 1964: Żółkiewski jako Lucjusz Emiliusz we „Włady- sławie IV” Samuela Twardowskiego. W: Eadem: Poeci i poetyka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tasso Torquato, 1628: La Gerusalemme liberata di Torquato Tasso. Con la vita di lui, con gli Argomenti a cascun Canto di Bartolomeo Barbato, con le annotationi di Scipio Gentile, di Giulio Guastauino, et con le notitie historiche di Lorenzo Pignoria. Padova: Pietro Pablo Tozzi.
Weintraub Wiktor, 1970: Recepcja „Jerozolimy wyzwolonej” w Polsce i na Zachodzie. W: W kręgu „Gofreda” i „Orlanda”. Księga pamiątkowa sesji naukowej Piotra Kochanowskiego (w Krakowie, dnia 4–6 kwietnia 1967 r.). Red. Tadeusz Ulewicz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Os- solińskich – Wydawnictwo.
Wergiliusz Publiusz Maro, 1981: Eneida. Przekł. Tadeusz Karyłowski. Oprac. Stanisław Stabryła. Wyd. 3. zm. [BN II 29]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Ziomek Jerzy, 1990: Retoryka opisowa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo.
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0002-0378-2453
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
