O inwencyjnym zapleczu Kazania przy przyjmowaniu świątości małżeństwa Józefa Wereszczyńskiego
Abstrakt
The article presents Stadło małżeńskie by Jan Płoczywłos Mrowiński (1514–1580) as one of the inspirational sources of Kazanie przy przyjmowaniu świątości małżeństwa by Józef Wereszczyński (b. after 1531, d. 1598). In the latter work, the quotations taken from the first work on marriage in the Polish language are intertwined with excepts from Żywot człowieka poczciwego [Life of an Honest Man] by Mikołaj Rej (1505–1569). As an author of the sermon in question prepared for the occasion of Stanisław Piotrowski’s betrothal, Wereszczyński rarely utilised the excerpts from Mrowiński’s treatise mechanically. He rather tends to abbreviate the fragments of Stadło małżeńskie, translocate them, develop on their pattern, and device substitution (e.g. by replacing biblical quotes with proverbs). It has to be emphasized that the Catholic preacher shared Mrowiński’s conviction regarding the voluntariness of entering into marriage, which ought to be based on mutual love.
Słowa kluczowe
Józef Wereszczyński; an Płoczywłos Mrowiński; Renaissance; imitation
Bibliografia
Bogucka Maria, 2006: Gorszapłeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Borecki Marian, 1974: Kształtowanie się normy językowej w drukach polskich XVI wieku. (Na przykładzie oboczności typu pirwszy//pierwszy). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Chemperek Dariusz, 2017: „Kalwińska święta”. Elżbiety z Szydłowieckich Radziwiłłowej ars bene vivendi w „Krótkim wypisaniu sprawy” Cypriana Bazylika. W: Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin. Red. Elwira Buszewicz, Lidia Grzybowska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Chlebowski Bronisław, 1975: Biskupice. W: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski. T. 1. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław, red., 1977. W: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Według planu Filipa Sulimierskiego. T. 10. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Cybulska-Bohuszewicz Ewa, 2011: „W jednym ciele dwie duszy”: argument w „Stadle małżeńskim” J. Płoczywłosa Mrowińskiego jako narzędzie budowania modelu związku. W: Proza staropolska. Red. Krystyna Płachcińska, Marcin Bauer. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Dobszewicz Tomasz, 1883: Wiadomość historyczna o biskupstwie kijowskim rzymskokatolickim od założenia jego aż do roku 1339 z dodaniem życiorysu biskupa kijowskiego. Gniezno. Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie. Sygn. 99446 II.
Hołowiński Ignacy, 1854: Przedmowa. W: Józef Wereszczyński: Kazania. Wyd. Ignacy Hołowiński. Petersburg–Mohilew: Bolesław Maurycy Wolff. Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 477762 II.
Klonowic Sebastian Fabian, 1597: [List dedykacyjny do Józefa Wereszczyńskiego]. W: Reguła błogosławionego i Bogu upodobanego ojca Benedykta świętego na polski język pilnie przełożona. [Przekł. Sebastian Fabian Klonowic]. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Jagiellońska w Krakowie. Sygn. cim. 6069.
Krzyżanowski Julian, red., 1969a: Nowa księga przysłów polskich i wyrażeń przysłowiowych polskich. T. 1: A–J. W oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. zespół redakcyjny pod kierunkiem Juliana Krzyżanowskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Krzyżanowski Julian, red., 1969b: Nowa księga przysłów polskich i wyrażeń przysłowiowych polskich. T. 3: R–Ż. W oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. zespół redakcyjny pod kierunkiem Juliana Krzyżanowskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Luto-Kamińska Anetta, 2014: (Nie)dosłownie o cudzołóstwie w polszczyźnie XVI wieku. „Polonica”, vol. 34.
Łoziński Władysław, 1958: Życie polskie w dawnych wiekach. Kraków: Wydawnictwo „Iskry”.
Łukaszewicz Lesław, 1860: Rys dziejów piśmiennictwa polskiego. Poznań: N. Kamieński i Spółka. Łukaszewicz Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 102645 II.
Maciejowski Wacław Aleksander, 1852: Piśmiennictwo polskie. T. 3. Warszawa: Stanisław Orgelbrand. Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 8666/3 II.
MecherzyńskiKarol, 1856: Historia wymowy w Polsce. T. 2. Kraków: nakładem autora. Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 8144/2 II.
Michalska Paulina, 2013: Status staropolskich oboczności wyrazowych w polszczyźnie doby średniopolskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Mrowiński Płoczywłos Jan, 1561: Stadło małżeńskie z gron a ziarenek Słowa Bożego i z autorów zacnych krótko zebrane a na polską mowę wyłożone. Kraków: Łazarz Andrysowic. Biblioteka PAN w Kórniku. Sygn. cim. Q. 205.
Mrowiński Płoczywłos Jan, 1890: Stadło małżeńskie. Wyd. Zygmunt Celichowski. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 16636 I.
Paprocki Bartosz, 1578: Gniazdo cnoty. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Sygn. XVI. F. 4333.
Paprocki Bartosz, 1584: Herby rycerstwa polskiego. Kraków: Maciej Garwolczyk. Biblioteka Zakładu Narodowego. Sygn. Ossol. XVI. F. 4127.
P[aprocki] Bartosz, 1585: Na klejnot starodawny Jastrzębiec. W: Józef Wereszczyński: Kazanie przy przyjmowaniu świątości małżeństwa. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Książąt Czartoryskich
w Krakowie. Sygn. 1549 I cim.
Partyka Joanna, 2004: „Żona wyćwiczona”. Kobieta pisząca w kulturze XVI i XVII wieku. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Pazera Wojciech, 1999: Kaznodziejstwo w Polsce od początku do końca epoki baroku. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Pelczar Józef Sebastian, 1917: Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce. Wyd. 2 przejrz. i uzup. Kraków: [s.n.].
Ptaszycki Stanisław, 1879: Mikołaj Rej z Nagłowic i ks. Józef Wereszczyński. Ustęp z większej całości. Wilno: Drukarnia Józefa Zawadzkiego. Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 103305 II.
Reczek Stefan, 1968: Podręczny słownik dawnej polszczyzny. Cz. 1: Staropolsko-nowopolska. Cz. 2: Nowopolsko-staropolska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Osssolińskich – Wydawnictwo.
Rej Mikołaj, 2006: Żywot człowieka poczciwego. W: Idem: Wybór pism. Oprac. Anna Kochan. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Sitkowa Anna, 2006: O pisarstwie Józefa Wereszczyńskiego. Wybrane problemy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Sitkowa Anna, 2011: Józef Wereszczyński i Marcin Bielski. Wstęp do „większej całości”. W: Liber amicorum Professoris Ioannis Malicki. Red. Dariusz Rott, Piotr Wilczek, współudział Beata Stuchlik-Surowiak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Sitkowa Anna, 2012: Ślady lektury Józefa Wereszczyńskiego w „Wizerunku”. W: Ślady lektury. Red. Jacek Lyszczyna. Katowice: Polska Akademia Nauk – Oddział w Katowicach – Wydawnictwo Gnome.
Sitkowa Anna, 2014: Wprowadzenie. W: Józef Wereszczyński: Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i rozmaitych autorów zebrany i wydany. Oprac. Anna Sitkowa. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Sitkowa Anna, 2015: Kaznodziejski „pojedynek” Józefa Wereszczyńskiego z Jakubem Wujkiem (na przykładzie marginaliów). „Śląskie Studia Polonistyczne”, nr 1 (6).
Stuchlik-Surowiak Beata, 2016: Obraz małżeństwa w „antyfeministycznych” utworach Bartosza Paprockiego na tle obyczajowych, religijnych oraz literackich zjawisk XVI i pierwszej połowy XVII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wereszczyński Józef, 1572: [List dedykacyjny do Barbary Drzewickiej]. W: Idem: Passio albo Kazanie o Męce Pańskiej. Kraków: Stanisław Scharffenberger. Biblioteka Narodowa w Warszawie. Sygn. BN XVI. Qu 1776.
Wereszczyński Józef, 1585a: Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Sygn. XVI. Qu 2290.
Wereszczyński Józef, 1585b: Instrukcyja albo Nauka o spowiedzi, jakim sposobem powinien ją każdy chrześcijański człowiek czynić Panu Bogu. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Sygn. XVI. Qu 2290.
Wereszczyński Józef, 1585c: Kazanie na dzień zaduszny, w którym się pokazuje, iż czyściec jest prawdziwie, z dowodem Pisma świętego, tak Starego jako i Nowego Zakonu. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Sygn. XVI. Qu 2290.
Wereszczyński Józef, 1585d: Kazanie przy przyjmowaniu świątości małżeństwa. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Sygn. XVI. Qu 2290.
Wereszczyński Józef, 1585e: Wizerunk na kształt kazania uczyniony o wzgardzie śmierci i świata tego nędznego, tudzież też o chwale onego wdzięcznego a wiecznego Królestwa Niebieskiego. Kraków: Andrzej Piotrkowczyk. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Sygn. XVI. Qu 2290.
Wereszczyński Józef, 1858: Pisma treści moralnej. Wyd. Kazimierz Józef Turowski. Kraków: Wydawnictwo Biblioteki Polskiej. Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 16680 I.
Wereszczyński Józef, 1860: Pisma polityczne. Wyd. Kazimierz Józef Turowski. Kraków: Wydawnictwo Biblioteki Polskiej. Biblioteka Śląska w Katowicach. Sygn. 292835 I.
Wolski Marian, oprac., 2007: Urzędnicy wołyńscy XIV–XVIII wieku. Spisy.Kórnik: Biblioteka Kórnicka.
Wujek Jakub, przekł., 1861: Biblia polsko-łacińska, czyli Pismo święte Starego i Nowego Testamentu. Podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego ks. Jakuba Wujka T. J.Wyd.Szymon Kozłowski. T. 1–2. Wilno: nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego. Zbiory własne.
Wujek, przekł., 1999: Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy ks. Janusz Frankowski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.
Wyrobisz Andrzej, 1992: Staropolskie wzorce rodziny i kobiety – żony i matki. „Przegląd Historyczny”, z. 3.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-9861-4606
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
