Konceptualizacja relacji między mową i pismem w zapiskach małych dzieci
Abstrakt
Zapiski małych dzieci, które poznały już polskie litery, ale jeszcze nie rozpoczęły instytucjonalnej nauki bądź znajdują się na początku szkolnej edukacji, mają niestandardową postać graficzną. Celem artykułu jest wykazanie pozytywnych konsekwencji spojrzenia na takie zapisy jako na efekt intencjonalnego zastosowania pisma, znajdującego się między reprezentacją ortograficzną a transkrypcją fonetyczną. Ta zmiana perspektywy pozwala zrekonstruować sposoby dziecięcych konceptualizacji dotyczących pisma i jego relacji z mową. Dziecięce zapiski stanowią odbicie sposobów kategoryzacji dźwięków mowy oraz rekonstruowania systemu grafemicznego języka ojczystego, a także obrazują proces narastania świadomości językowej. Postrzeganie spotykanych w zapiskach dzieci odstępstw od standardowej ortografii w kategoriach prób odzwierciedlania wymowy, a nie błędów ortograficznych, stwarza szansę na efektywniejszą pomoc dzieciom w nabywaniu umiejętności czytania i pisania.
Słowa kluczowe
zapiski małych dzieci; zapis półfonetyczny; konceptualizacja mowy w piśmie; analiza pisma; nauka pisania
Bibliografia
Albuquerque A., Martins M., 2019, Enhancing Children’s Literacy Learning: From Invented Spelling to Effective Reading and Writing, „L1-Educational Studies in Language and Literature”, vol. 19 (1), s. 1–24, https://doi.org/10.17239/L1ESLL-2019.19.01.02.
Awramiuk E., 2013, „Invented spelling” jako obiekt badań, „Edukacja”, nr 3 (123), s. 5–16.
Awramiuk E., 2021, Zapisać mowę. Wybrane zagadnienia graficznej reprezentacji tekstów polskich, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Awramiuk E. i in., 2014, Letter-name Spelling in Polish and English: Different Languages, the Same Strategy (?), „Proceedings of the Tallinn University Institute of Estonian Language and Culture”, vol. 16, s. 119–141.
Defior S., Martos F., Cary L., 2002, Differences in Reading Acquisition Development in Two Shallow Orthographies: Portuguese and Spanish, „Applied Psycholinguistics”, vol. 23 (1), s. 135–148, https://doi.org/10.1017/S0142716402000073.
Dunaj B., 2006, Zasady poprawnej wymowy polskiej, „Język Polski”, nr 3, s. 161–172.
Guzy A., Niesporek-Szamburska B., 2013, Uczniowskie zmagania ze słowem. O pisaniu dłuższej formy wypowiedzi na różnych poziomach nauczania, „Studia ad Didacticam Litterarum Polonarum et Linguae Polonae Pertinentia”, T. 4, nr 140, s. 45–63, pobrane z: https://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/8574/AF140--04--Uczniowskie-zmagania-ze-slowem--Guzy--Niesporek-Szamburska.pdf?sequence=1&isAllowed=y [13.07.2023].
Jodłowski S., 1979, Losy polskiej ortografii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Klus-Stańska D., Nowicka M., 2005, Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Krasowicz-Kupis G., Awramiuk E., 2017, Psycholingwistyczny model nabywania czytania i pisania w języku polskim – perspektywa rozwojowa i kliniczna, w: Zaburzenia komunikacji pisemnej, red. A. Domagała, U. Mirecka, Harmonia Universalis, Gdańsk, s. 110–132.
Levin I., Aram D., 2013, Promoting Early Literacy via Practicing Invented Spelling: A Comparison of Different Mediation Routines, „Reading Research Quarterly”, vol. 48 (3), s. 221–236, https://doi.org/10.1002/rrq.48.
Łataś, [b.r.], Wymowa nazw whisky – alfabet whisky, Szkocka Krata, https://www.szkockakrata.pl/alfabet-whisky/wymowa-nazw-whisky/ [dostęp: 13.07.2023].
Miodunka W., 1977, Pisownia fonetyczna w „Słowniku wymowy polskiej”, w: Słownik wymowy polskiej, red. M. Karaś, M. Madejowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Kraków, s. xxiv–xxvi.
Naskręt M., [b.r.], Jak wymawiać nazwy obcych marek? Czy robisz to poprawnie?, Polszczyzna.pl, https://polszczyzna.pl/jak-wymawiac-nazwy-obcych-marek/ [dostęp: 13.07.2023].
Niesporek-Szamburska B., 2010, Język pierwszy dziecka – od nabywania do kształcenia kompetencji językowej i komunikacyjnej, „Lingwistyka Stosowana”, nr 3, s. 99–112.
Niesporek-Szamburska B., 2013, Stereotyp czarownicy i jego modyfikowanie. Na przykładzie tekstów dla dzieci i wypowiedzi dziecięcych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Ostaszewska D., Tambor J., 2000, Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ouellette G., Sénéchal M., 2017, Invented Spelling in Kindergarten as a Predictor of Reading and Spelling in Grade 1: A New Pathway to Literacy, or Just the Same Road, Less Known?, „Developmental Psychology”, vol. 53 (1), s. 77–88, https://doi.org/10.1037/dev0000179.
Polański E., 2004, Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językowego”, nr 60, s. 29–46.
PP, 2017, Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej, Dz.U., poz. 356 z późn. zm.
Saloni Z., 2005, O kodyfikacji polskiej ortografii – historia i współczesność, „Nauka”, nr 4, s. 71–96, https://nauka-pan.pl/index.php/nauka/article/view/573/572 [dostęp: 13.07.2023].
Seymour P.H.K. i in., 2003, Foundation Literacy Acquisition in European Orthographies, „British Journal of Psychology”, vol. 94, s. 143–174, https://doi.org/10.1348/000712603321661859.
Urbańczyk S., Lubaś W., 1990, Podręczny słownik poprawnej wymowy polskiej, Spółka Wydawniczo-Księgarska i Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Warszawa–Kraków.
Viise N.M., Richards H.C., Pandis M., 2011, Orthographic Depth and Spelling Acquisition in Estonian and English: A Comparison of Two Diverse Alphabetic Languages, „Scandinavian Journal of Educational Research”, vol. 55 (4), s. 425–453, https://doi.org/10.1080/00313831.2011.587327.
Wiśniewski M., 1998, Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego. Skrypt dla studentów filologii polskiej, wyd. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Zawadka J.E., 2019, Świadomość grafotaktyczna uczniów szkoły podstawowej w kontekście nauki pisania, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa.
Żytko M., 2013, Ogólnopolskie Badanie Umiejętności Trzecioklasistów (OBUT) – pedagogiczny eksperyment z „politycznymi konsekwencjami”, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, nr 4 (64), s. 101–116.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
