Oczekiwanie na dziecko w rodzinie królewskiej w Polsce w XV i XVI wieku
Abstrakt
Koniecznym dopełnieniem obrazu dzieciństwa w Polsce średniowiecznej i nowożytnej jest dzieciństwo dzieci królewskich. Oczekiwanie na dziecko królewskie miało dwa wymiary — lepiej widoczną perspektywę publiczną i trudniej uchwytny wymiar prywatny. Przeznaczenie królowej do macierzyństwa podkreślane było w rozpisanym na etapy procesie stawania się królową. W macierzyńskiej historii jagiellońskich żon — z jedenastu matkami zostało sześć — liczne były szczęśliwe rozwiązania, ale zdarzały się także poronienia. W badaniach nad kwestią oczekiwania na dziecko ważne są zagadnienia zachowania królowych w czasie ciąży, relacji z małżonkiem, przestrzegania zaleceń medycznych, opieki lekarskiej i akuszerskiej, podejmowania różnych aktywności, zabezpieczania potrzeb mającego się urodzić dziecka czy w końcu wykorzystanie tego czasu na budowanie pozycji królowej i jej queenship.
Słowa kluczowe
Jagiellonowie; królowa; ciąża; macierzyństwo; ojcostwo; dwór królewski; queenship
Bibliografia
Acta Tomiciana, t. 3: Epistolarum, legationum, responsorium, actionum et rerum gestarum Serenissimi Principis Sigismundi Primi, Regis Poloniae et Magni Ducis Lithuaniae per Stanislaum Gorski, can[onicum] Cracovien[sem] et Plocensem. A.D. MDXIV—MDXV, ed. T. Działyński, Poznań 1853.
Bielski M., Kronika polska. Nowo przez Ioach.[ima] Bielskiego syna iego wydana, Kraków 1597.
Borkowska U., Polskie pielgrzymki Jagiellonów, w: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 1995, s. 185—203.
Borkowska U., Jadwiga Jagiellonka, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, red. J. Duchniewski, Lublin 1997, kol. 662—663.
Borkowska U., Królewskie modlitewniki. Studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i początek XVI wieku), Lublin 1999.
Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.
Crawford K., Catherine de Medicis and the Performance of Political Motherhood, „The Sixteenth Century Journal” 2000, 31, no. 3, s. 643—673.
Crespo Hellín M., Maria Gravida: la iconografia del dogma de la Jesucristo en Maria, „Ars Longa. Cuadernas de Arte” 1992, 3, s. 39—45.
Croft P., Hearn K., „Only matrimony maketh children to be certain…”. Two Elizabethan Pregnancy Portraits, „The British Art Journal” 2002, 3, no. 3, s. 19—24.
Cynarski S., Zygmunt August, wyd. 3, Wrocław 2004.
Czwojdrak B., Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa 2012.
Danysz A., O wychowaniu Zygmunta Augusta, „Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności w Krakowie” 1915, 58, s. 249—341.
Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2006.
Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, red. S. Gawęda et al., tłum. J. Mrukówna, ks. 10—12, Warszawa 1982—2004.
Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1996.
Edwards Z., The Medieval Pregnancy Test: Diagnosing Pregnancy and Predicting the Child’s Sex in Later Medieval Europe, London 2019 [unpiblished PhD Thesis, Royal Holloway, University of London].
Elston T.G., Catherine of Aragon (1485—1536), w: Encyclopedia of Women in the Renaissance: Italy, France and England, eds. D. Robin, A.R. Larsen, C. Levin, Santa Barbara—Denver—Oxford 2007, s. 66—68.
Głombiowska Z., Zygmunt i Barbara. O listach nieco zapomnianej pary królewskiej, w: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. 8: Literatura, historia, język, [Biblioteka Tradycji, t. 164], red. P. Borek, M. Olma, M. Piątek, Kraków 2019, s. 197—233.
Greś K., Madonna Brzemienna z Torunia — geneza typu kompozycyjnego i funkcjonowanie statuetki, „Rocznik Toruński” 2021, 48, s. 119—162.
Grzymalska K., Dzieci i dzieciństwo królów polskich epoki nowożytnej, Kraków 2015.
Haur J.K., Skład albo skarbiec znakomity sekretów oekonomiej ziemiańskiej, Kraków 1693.
Januszek-Sieradzka A., Zdrowie i choroba w korespondencji Zygmunta Augusta i jego sióstr z drugiej połowy XVI wieku, „Roczniki Humanistyczne” 2009, 57, z. 2, s. 36—67.
Januszek-Sieradzka A., Oprawa liturgiczna koronacji królowych w Polsce w pierwszej połowie XVI stulecia w świetle „ordines coronandi” Barbary Zápolyi (1512) i Barbary Radziwiłłówny (1550), „Tabularium Historiae” 2017, 2, s. 121—142.
Januszek-Sieradzka A., Trzy żony króla Zygmunta Augusta. Bezdzietność ostatniego Jagiellona a unia polsko-litewska w Lublinie w 1569 roku, w: Unia lubelska i jej dziedzictwo, red. S. Nabywaniec, B. Lorens, S. Zabraniak, Rzeszów 2021, s. 28—44.
Januszek-Sieradzka A., Queen Bona Sforza as Part of the Blended Family Not Obvious Relationships at the Royal Court in Cracow, „Opera Historica” 2022, 23, nr 1, s. 7—28.
Justyniarska-Chojak K., Troska o zdrowie kobiet w polskich zielnikach z XVI wieku, w: „Per mulierem”… Kobieta w dawnej Polsce — w średniowieczu i w dobie staropolskiej, red. K. Justyniarska-Chojak, S. Konarska-Zimnicka, Warszawa 2012, s. 407—420.
Komeński J.A., Pampaedia, tłum. K. Remerowa, wstęp B. Suchodolski, Wrocław 1973.
Konarska-Zimnicka S., „Przyszłość dziecka zapisana w gwiazdach” — czyli krakowskie horoskopy urodzeniowe do 1550 roku. Stan badań, w: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków,red. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Lublin 2016, s. 65—81.
Kosior K., Outlander, Baby Killer, Poisoner? Rethinking Bona Sforza’s Black legend, w: Virtuous or Villainess? The Image of the Royal Mother from Early Medieval to the Early Modern Era, eds. C. Fleiner, E. Woodacre, New York 2016, s. 199—224.
Kosior K., Becoming a Queen in Early Modern Europe. East and West, Basingstoke 2019.
Kuchowicz Z., Medycyna domowa w Polsce XVI wieku, „Rocznik Łódzki” 1973, 18, s. 51—82.
Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.
Lechner G.M., Maria Gravida. Zum Schwangerschaftsmotiv in der bildenden Kunst, [Münchener Kunsthistorische Abhandlungen, t. 9], München 1981.
Listy polskie XVI wieku, red. K. Rymut, t. 2: Listy z lat 1548—1550 ze zbiorów Władysława Pociechy,
Witolda Taszyckiego i Adama Turasiewicza, Kraków 2001.
Listy Zygmunta Augusta do Radziwiłłów, oprac., wstęp i koment. I. Kaniewska, Kraków 1998.
Michalewiczowa M., Pieczychowski Leonard, w: Polski słownik biograficzny, t. 26, red. E. Rostworowski, Wrocław 1981, s. 52—54.
Mickūnaitė G., United in Blood, Divided by Faith: Elena Ivanovna and Aleksander Jagiellończyk, w: Frictions and Failures. Cultural Encounters in Crisis, ed. A. Bues, Wiesbaden 2017, s. 181—200.
Możejko B., O okolicznościach narodzin królewskich dzieci w świetle itinerarium Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuskiej, „Studia z Dziejów Średniowiecza” 2020, 24, s. 126—158.
Nelson J.L., Medieval Queenship, w: Women in Medieval Western European Culture, ed. L.E. Mitchell, New York 1999, s. 179—207.
Pamiętniki o dawnej Polsce z czasów Zygmunta Augusta, obejmujące listy Jana Franciszka Commendone do Karola Boromeusza z Biblioteki Berberiańskiej zebrał Jan Albertrandi, biskup neapolitański, t. 2, tłum. J. Krzeczkowski, wyd. M. Malinowski, Wilno 1851.
Ragauskienė R., Śmierci nie udało się pokonać. Historia biologiczna książąt Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach (koniec XV wieku—XVII wiek), tłum. I. Masojć, R. Naruniec, Kraków 2020.
Royal Mothers and Their Ruling Children: Wielding Political Authority from Antiquity to the Early Modern Era, eds. E. Woodacre, C. Fleiner, New York 2015.
Rubin N., Isabella of Castile. The First Renaissance Queen, Lincoln 2004.
Stojek-Sawicka K., [rec.] Dorota Żołądź-Strzelczyk, Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2002, „Medycyna Nowożytna” 2003, 10, s. 247—254.
Śnieżyńska-Stolot E., Horoskopy dziecka królowej Jadwigi, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2003, 53, s. 5—32.
Teterycz-Puzio A., Dziecko i dzieciństwo w świetle wybranych źródeł narracyjnych (do XIV w.), „Studia Gdańskie” 2011, 28, s. 257—276.
Tyszkiewicz J., Dziecko w średniowiecznej Polsce: poczęcie, urodzenie, zdrowie niemowlęcia, w: Wkład starożytności, średniowiecza i renesansu w rozwój nauk medycznych. Wybór materiałów z sesji naukowej, Toruń, 12—13 września 1980 r., red. W. Wróblewski, Toruń 1983, s. 159—170.
Virtuous or Villainess? The Image of the Royal Mother from Early Medieval to the Early Modern Era, eds. C. Fleiner, E. Woodacre, New York 2016.
Waszyński E., Historia położnictwa i ginekologii w Polsce, Wrocław 2012.
Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów, Warszawa 1968.
Wojciechowska B., Porady dla kobiet ciężarnych i rodzących w wybranych przekazach od późnego antyku do wczesnej nowożytności, „Medycyna Nowożytna” 2014, 20, z. 1, s. 145—156.
Wróbel Ł., Dzieciństwo królów… [rec.] K. Grzymalska, Dzieci i dzieciństwo królów polskich epoki nowożytnej, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2015, ss. 1818, „Litteraria Copernicana” 2017, nr 23, s. 149—153.
Żołądź-Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2002 [wyd. 2, Poznań 2006].
Żołądź-Strzelczyk D., Dzieciobiorki, pęporzezki, baby — kto zajmował się „babieniem” w dawnej Polsce, w: Cognitioni gestorum. Studia z dziejów średniowiecza dedykowane Profesorowi Jerzemu Strzelczykowi, red. D.A. Sikorski, A.M. Wyrwa, Poznań—Warszawa 2006, s. 571—580.
Żołądź-Strzelczyk D., „Chwalebne wychowanie” dla „świetności dworu” — dzieciństwo i edukacja w kręgach władzy w świetle tzw. listu królowej Elżbiety, w: Ekskluzywne życie — dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, [Wolińskie Studia Mediewistyczne, t. 1], red. M. Rębkowski, Wolin 2011, s. 165—173.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Polska
https://orcid.org/0000-0002-3227-3797
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
