Weryfikacja członków Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie katowickim w latach 1957–1958 (na tle ogólnopolskiej kampanii)
Abstrakt
W 1957 roku w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) zakończono wewnętrzne dyskusje, a jej kierownictwo skupiło się na integracji organizacji wokół ustalonej w październiku 1956 roku doktryny. Władze centralne partii przystąpiły do walki z działaczami kwestionującymi nową linię partii – zarówno z dogmatykami atakującymi ją jako odchodzącą od komunizmu, jak i z rewizjonistami, oczekującymi dalej idących reform. Kierownictwo PZPR jesienią 1957 roku zdecydowało także o przeprowadzeniu kampanii przeciwko działaczom skonfliktowanym z prawem, skorumpowanym i zdemoralizowanym. Rozpoczęto generalną weryfikację członków wedle kryteriów ideologicznych i moralnych. Akcja weryfikacyjna trwała do pierwszych miesięcy 1958 roku i skończyła się usunięciem z PZPR niespełna 20% członków. W województwie katowickim czystka trwała najdłużej, a w jej rezultacie partię opuściło ponad 30 tys. osób, czyli ponad 20% członków. Dane wskazują, że działaczy pozbawionych legitymacji z przyczyn ideowych było niespełna 10%, skonfliktowanych z prawem zaś niewiele ponad 3%. Największy odsetek usuniętych z szeregów partii – prawie 72% – stanowili członkowie bierni lub skreśleni na własną prośbę.
Słowa kluczowe
weryfikacja; rewizjoniści; dogmatycy; Polska Zjednoczona Partia Robotnicza; lata 1957–1958; województwo katowickie
Bibliografia
Dziuba A., Trudny rok. Komitet Wojewódzki PZPR w Katowicach wobec kryzysu organizacyjnego i ideologicznego partii po Październiku 1956 roku, w: Więcej niż partia. PZPR a polityka, gospodarka i społeczeństwo, red. A. Dziuba, B. Tracz, Katowice–Warszawa 2017.
Dziuba A., Czas przełomu. Destalinizacja, rok 1956 i koniec odwilży w województwie katowickim/ stalinogrodzkim (1953–1961), t. 3: „Nowa linia” na czasy po odwilży (1957–1961), Katowice–Warszawa 2023.
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.
Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna 1944–1989, Warszawa 2018.
Fitzpatrick S., Zespół Stalina. Niebezpieczne lata radzieckiej polityki, przeł. K. Iwaszkiewicz, Wołowiec 2017.
Furet F., Przeszłość pewnego złudzenia. Esej o idei komunistycznej w XX w., przeł. J. Górnicka-Kalinowska, M. Ochab, Warszawa 1996.
Gasztold P., Maoizm nad Wisłą? Działalność Komunistycznej Partii Polski Kazimierza Mijala, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 32, s. 290–318.
Goban-Klas T., Niepokorna orkiestra medialna. Dyrygenci i wykonawcy polityki informacyjnej w Polsce po 1944 roku, Warszawa 2004.
Kochanowski J., Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Warszawa 2015.
Kolář P., Poststalinizm. Ideologia i utopia epoki, przeł. J. Górny, Warszawa 2022.
Madej K., Bezradność lub represja. Władze wobec przestępczości gospodarczej w PRL (1956–1970), Warszawa 2010.
Mazur M., Komunizm czy socjalizm? Kontrowersje definicyjne i terminologiczne, w: PRL czyli Polska w drugiej połowie XX wieku. Studia i szkice naukowe oraz studia źródłowe. Praca zbiorowa, red. E. Maj et al., Lublin 2013.
Mikołajczyk M., Rewizjoniści. Obecność w dyskursach okresu PRL, Kraków 2013.
Persak K., Sprawa Henryka Hollanda, Warszawa 2006.
Prażmowska A., Władysław Gomułka, Warszawa 2016.
Przytulski F., „Satelici” czy kontestatorzy? Działalność i znaczenie rewizjonistów marksistowskich w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 1956–1968 a opinie działaczy partyjnych, badaczy i świadków, w: „Satelici”. „Satelickie” partie polityczne i organizacje społeczno-polityczne w Polsce 1944/1945–1989, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Warszawa 2021.
Rokicki K., Literaci. Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970, Warszawa 2011.
Rokicki K., Nierozerwalne więzi. Dyskusje w organizacji partyjnej Departamentu III MSW w okresie rozliczeń po stalinizmie i czasie „wydarzeń marcowych”, „Komunizm: system – ludzie – dokumentacja” 2024, nr 13 [w przygotowaniu].
Sasanka P., Władza, prasa i dziennikarze między XX Zjazdem KPZR a październikiem 1956 r., w: Nie tylko „Po Prostu”. Prasa w dobie odwilży 1955–1958, red. M. Przeperski, P. Sasanka, Warszawa 2019.
Siemiątkowski Z., Między złudzeniem a rzeczywistością. Oblicze ideowe PZPR pod rządami Władysława Gomułki, Toruń 2018.
Skrzypek A., Mechanizmy autonomii. Stosunki polsko-radzieckie 1956–1965, Pułtusk–Warszawa 2005.
Spałek R., Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych (1943–1970), Warszawa 2020.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909–1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
Szumiło M., Gierek. Droga do władzy, Łódź 2023.
Tismăneanu V., Diabeł w historii. Komunizm, faszyzm i inne lekcje wieku dwudziestego, przeł. K. Michałowicz, Warszawa 2012.
Torańska T., Oni, Warszawa 1989.
Trembicka K., Wrogowie w myśli politycznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Lublin 2013.
Wolton T., Historia komunizmu na świecie. Próba dochodzenia historycznego, t. 1: Kaci, przeł. M. Romanek, Kraków 2022.
Instytut Pamięci Narodowej Polska
https://orcid.org/0000-0001-6083-8970
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
