Państwowa szkoła ponadpodstawowa jako miejsce kształtowania tożsamości narodowej młodych Polaków i Chorwatów na przełomie XIX i XX wieku
Abstrakt
Celem artykułu jest pokazanie, w jaki sposób w Królestwie Galicji i Lodomerii oraz w Trójjedynym Królestwie Chorwacji, Slawonii i Dalmacji politycy starali się wpływać na oświatę na poziomie średnim, by kształtować odpowiednie postawy wśród uczniów. Opierając swoje wywody na materiałach archiwalnych z Polski i Chorwacji, a także na literaturze przedmiotu, autor pokazuje, że polityka prowadzona przez Zagrzeb i Lwów – mimo pewnych różnic – była bardzo podobna, gdyż miała ten sam cel – wychowanie dobrego, wiernego monarchii obywatela.
Słowa kluczowe
oświata narodowa; szkolnictwo ponadpodstawowe; Trójjedyne Królestwo Chorwacji, Slawonii i Dalmacji; Królestwo Galicji i Lodomerii; metoda porównawcza
Bibliografia
Aichner Ch., Die Universität Innsbruck in der ära der Thun-Hohenstein’schen reformen 1848–1850. Aufbruch in eine neue Zeit, Wien–Köln 2018.
Anderson B., Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, przeł. S. Amsterdamski, Kraków 1997.
Anton Gindely, w: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950, Bd. 1, Lfg. 5, Wien 1957, s. 441.
Bućin R., Odjel za Bogoštovlje i Nastavu Zemaljske Vlade za Hrvatsku i Slavoniju (1869–1918/1921): djelokrug, uredsko poslovanje i „pismara”, „Arhivski vjesnik” 2014, vol. 57, no. 1, s. 39–69.
Dziedzic S., Uroczystości grunwaldzkie w Krakowie (1910–2010), „Niepodległość i Pamięć” 2011, z. 18, nr 1, s. 131–144.
Felczak W., Ugoda węgiersko-chorwacka 1868 roku, Kraków 1968.
Galek C., Kary w szkołach galicyjskich przełomu XIX i XX wieku, „Studia i Prace Pedagogiczne” 2014, nr 1, s. 303–312.
Gindely A., Povjesnica staroga vijeka za više razrede srednjih učilišta, Zagreb 1898.
Górszczyk A.S., O miłości Ojczyzny nie deklamowaliśmy… Wspomnienia Antoniego Sejmeja Górszczyka, Kraków 2019.
Hannak E., Povijest staroga veka za niže razrede srednjih učilišta, Zagreb 1877.
Hannak E., Historya i statystyka Monarchii Austryo-Węgierskiej dla klas wyższych szkół średnich, Tarnopol 1892.
Heka L., Hrvatsko-ugarska nagodba. Pravni odnos bana i hrvatskog ministra, Zagreb 2019.
Hofender P., Surman J., Przetłumaczyć wiedzę – podręczniki szkolne w monarchii habsburskiej jako przedmiot badań przekładoznawczych, w: Szkolne podręczniki do nauki historii w Galicji, red. B. Dybaś, I. Kąkolewski, Wiedeń 2018, s. 119–138.
Izvješće kralj. Velike realne gimnazije u Rakovu za školsku godinu 1897/8, Zagreb 1898.
Izvještaj kr. Velike gimnazije u Varaždinu za školsku godinu 1905–6, Varaždin 1906.
Juśko E., Rada Szkolna Krajowa i jej działalność na rzecz szkoły ludowej w Galicji, Lublin 2013.
Kiliński T., Dzieje narodu polskiego z tablicą chronologiczną aż do naszych czasów: dla użytku młodzieży z dodatkiem jeografii i mapy dawnej Polski, Poznań 1859.
Kopia H., Ustawy i rozporządzenia obowiązujące w galicyjskich szkołach średnich, Lwów 1900.
Kořinek F., Povjestnica novog vijeka za više razrede srednjih učilišta, Zagreb 1889.
Kramarz H., Nauczyciele gimnazjalni Galicji 1867–1918: studium historyczno-socjologiczne, Kraków 1987.
Kršnjavi I., Zapisci iza kulisa hrvatske politike, t. 1, Zagreb 1986.
L. D. [L. Delaveaux], Górale beskidowi zachodniego pasma Karpat. Rys etnograficzny zwyczajów i obyczajów włościan okolic Żywca, Kraków 1851.
Łazuga W., Uwikłani w przeszłość, Poznań 2023, s. 41.
Łuczewski M., Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej, Toruń 2012.
Maj E.A., Administracyjno-prawne instrumenty ochrony socjalnej w Galicji doby autonomicznej, Kraków 2022.
Miklaszewski J., W sprawie podręcznika do historyi kraju rodzinnego, „Muzeum” 1889, R. 5, nr 6–7, s. 506.
Modrić-Blivajs D., Kakvi su bili povijesni srednjoškolski udžbenici u banskoj Hrvatskoj u razdoblju Khuenova banovanja?, „Časopis za Suvremenu Povijest” 2007, vol. 39, no. 3, s. 777–805.
Naučne osnove više i niže pučke škole u Kraljevinah Hrvatskoj i Slavoniji, Zagreb 1890.
Ogris W., Die Universitätsreform des Ministers Leo Graf Thun-Hohenstein, Wien 2000.
Parylak P., O potrzebie i środkach kształcenia poczucia narodowego u młodzieży naszej, „Muzeum” 1888, R. 4, nr 10, s. 577.
Pomnik króla Jagiełły: pamiątka uroczystości grunwaldzkich w Krakowie w dniach 15-go, 16-go i 17-go lipca 1910 r., Kraków 1910.
Šarinić J., Nagodba Hrvatska. Postanak i osnove ustavne organizacije, Zagreb 1972.
Sempołowska S., Niedola młodzieży w szkole galicyjskiej, Kraków 1906.
Sierżęga P., W trosce o pamięć wieszcza. Lwów w obchodach sprowadzenia zwłok Adama Mickiewicza do Krakowa – 4 lipca 1890, „Galicja. Studia i materiały” 2021, nr 7, s. 300–315.
Službeni Glasnik, Odjela za Bogoštovlje i Nastave. Godina 1898, Zagreb 1898.
Stinia M., Państwowe szkolnictwo gimnazjalne w Krakowie w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 2004.
Stinia M., Podręczniki w gimnazjach galicyjskich w latach 1860–1918, „Prace Komisji Nauki PAU” 2004, t. 6, s. 5–39.
Stinia M., Pojęcia, wartości, bohaterowie w podręcznikach do „Historii kraju rodzinnego” dla szkół średnich Galicji w okresie autonomicznym. Czasy porozbiorowe, w: Szkolne podręczniki do nauki historii w Galicji, red. B. Dybaś, I. Kąkolewski, Wiedeń 2018, s. 59–74.
Thiesse A.-M., Powstawanie tożsamości narodowych. Europa w wiekach XVIII–XX, przeł. B. Losson, Warszawa 2019.
W sprawie nauki dziejów ojczystych, „Muzeum” 1888, R. 4/6, s. 313.
Wysocki A., Sprzed pół wieku, Kraków 1958
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Polska
https://orcid.org/0000-0003-0188-5755
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
