Sejm z 22 grudnia 1693 roku
Rzeczpospolita u schyłku rządów Jana III Sobieskiego
Abstrakt
The question of further financing the war or of making peace with the sultan prompted the king to call a parliament session in late 1693 in Warsaw. During the presession campaign the court managed to gain the support of many regional parliaments of the Crown (sejmiki koronne). However, in Lithuania the majority of the sessions of regional parliaments were conducted under the influence of the opposition directed by the representatives of the Sapieha family. Moreover, in the Grand Duchy a conflict broke out between Kazimierz Sapieha, the Wilno voivode and the great Lithuanian hetman, and the supporter of the court — Konstanty Brzostowski, a Wilno bishop. Because the vast majority of the Lithuanians supported Sapieha, whom the bishop intended to bring to trial before the parliamentary court, this situation spelt trouble for the future parliament. The latter’s inauguration was supposed to take place on 22 December but the king, who was staying in Żółkiew, fell seriously ill. Following the advice of a number of senators who were present at the court, he decided to issue a universal proclamation on the strength of which the parliament session would be postponed without the necessity of calling further sessions of regional parliaments. The universal proclamation was supposed to be issued on the first day of the session by primate Michał Radziejowski. The latter, however, angered by the king, failed to reach Warsaw under the pretext of an illness. The remaining senators made a declaration about the universal proclamation before the legates who were assembled in a church but the members of the parliament from Lithuania disallowed the delivery of the proclamation. They also prevented the inauguration of the session in the parliamentary room. The Lithuanians drew up a universal proclamation and an instruction during a separate session and chose the legates who were supposed to go to the sick king. They were obligated to protest against negotiations about the separatist peace and to side with hetman Sapieha in the latter’s contention with bishop Brzostowski. In early January many legates and senators were still present in Warsaw, hoping that the parliamentary session would start after all. The negotiations associated with this issue with the leader of the Lithuanian opposition, Benedykt Sapieha, a Lithuanian undertreasurer, were conducted by Stanisław Szczuka, who was the king’s trusted man. However, the expedition of the legates and the steadfast attitude of Benedykt Sapieha meant that the parliamentary session could not be saved. Although the king received the legates with utmost reserve, the Lithuanians did not hesitate to send further legates to him, this time from among the ones who participated in the February 1694 sessions of regional Candlemas parliaments. After the session of the parliament, the relational regional parliaments were not called. Instead, the king decided to notify the citizens of the Republic about the events in Warsaw by means of special universal proclamations issued to all districts. The parliamentary session of 22 December
1693 became the symbol of the internal decay of the country and of the decline of the ruler whose health continued to deteriorate.
Słowa kluczowe
Jan III Sobieski; sejm 1693 roku
Bibliografia
Akta sejmikowe województwa krakowskiego. T. 5. Oprac. A. Przyboś. Wrocław 1984.
de Battaglia O.T.: Jan Sobieski król polski. Warszawa 1983.
Kawecki R.: Kardynał Michał Stefan Radziejowski (1645—1705). Opole 2005.
Kaźmierczyk A.: Pomiędzy dwoma sejmami w 1693. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1992, 47.
Kaźmierczyk A.: Sejm grodzieński 31 grudnia 1692—11 lutego 1693 r. „Studia Historyczne” 1990, 33, z. 1, s. 21—36.
Kołodziej R.: Między sacrum i profanum. O politycznej roli biskupów w czasach Jana III Sobieskiego. W: Staropolski ogląd świata. Kultura staropolska — poszukiwanie sacrum odnajdywanie profanum. Red. B. Rok, F. Wolański. Toruń 2013.
Kołodziej R.: „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego. Poznań 2014.
Kołodziejczyk D.: Ejalet Kamieniecki. Podole pod panowaniem tureckim 1672—1699. Warszawa 1994.
Kriegseisen W.: Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku). Geneza i kryzys władzy ustawodawczej. Warszawa 1995.
Krupa J.: Rady senatu za Jana III Sobieskiego (1674—1696). „Studia Historyczne” 1992, 35.
Lengnich G.: Geschichte der preussischen Lande polnischen Anthails unter der Regierung der Koenige Michaels und Johann des dritten. T. 8. Danzig 1748.
Olszewski H.: Praktyka limitowania sejmików. „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1961, 13, s. 33—55.
Piwarski K.: Brzostowski Konstanty Kazimierz. W: Polski słownik biograficzny. T. 3, z. 1. Kraków 1937, s. 51.
Piwarski K.: Między Francją a Austrią. Z dziejów polityki Jana III Sobieskiego w latach 1687—1690. Kraków 1933.
Piwarski K.: Sprawa pośrednictwa tatarskiego w wojnie polsko‑tureckiej (1692—1693). W: Studia historica w 35‑lecie pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego. Warszawa 1958.
Rachuba A.: Litwa wobec projektu zwołania sejmu konnego w 1695 r. i walki Sapiehów z biskupem Brzostowskim. „Zapiski Historyczne” 1986, 51.
Sarnecki K.: Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego. Oprac. J. Woliński. Wrocław 1958.
Sliesoriūnas G.: Lietuvos Didžioji Kunigajkštystė vidaus karo išvakarėse: didikų grupuočių kova 1690—1697. Vilnius 2000.
Sliesoriūnas G.: Problem separatyzmu Wielkiego Księstwa Litewskiego w końcu XVII wieku. W: Rzeczpospolita wielu narodów i jej tradycje. Red. A.K. Link‑
Lenczowski, M. Markiewicz. Kraków 1999.
Smolarek P.: Kampania mołdawska Jana III w 1691 r. Oświęcim 2015.
Szczerbik Z.: Sejm koronacyjny Władysława IV w 1633 roku. Kluczbork—Praszka 2001.
Wójcik Z.: Jan Sobieski. Warszawa 1983.
Uniwersytet Wrocławski Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
