Działania dyplomacji brandenburskiej w Polsce podczas elekcji 1674 roku
Abstrakt
Frederick William, Elector of Brandenburg, took advantage of the political crises in Poland to bargain his way to various kinds of profit. In 1648 he received for himself and his successors an exemption from the personal paying of tribute from the Prussian fief. Whereas in 1668 he took advantage of the chaos associated with the abdication of Jan Kazimierz to seize in a military manner the Drahim starosty, which since the Deluge was under dispute between Brandenburg -Prussian and the Polish Crown. When he gained independence in the Prussian Duchy in 1657 he also engaged himself in the political struggle associated with the appointment to the Polish throne. The Hohenzollern did not desire to see on the Polish throne neither a French prince nor a Habsburg protégé. His dream appointee was a weak ruler would have to constantly take into account the will and the demands of the Brandenburg electors. It was for these reasons that he supported the candidacy of Philip William, the Neuburg prince, during the interregnum of 1668/1669. After King Michał Korybut Wiśniowiecki’s death in 1673 the goals of the Brandenburg diplomacy reached a new level. For the two Morsztynowie — the great crown undertreasurer Jan Andrzej and the Lithuanian underequery Szczęsny — put forward a plan of appointing the eldest son of the Brandenburg elector, Karl Emil, to the Polish throne. He gained the support of the powerful senators, including the hierarchs of the Catholic Church — the crown deputy chancellor of the treasury, the bishop of Chełm, Andrzej Olszowski, and the bishop of Cracow, Andrzej Trzebicki. The perspective of the advancement of the house of Hohenzollern was so attractive that Frederick William was prompt to cede various lands and to grant to the Polish Republic considerable military support against Turkey. He gave up his dream of the royal crown being granted to his son only when the Polish party made his appointment dependent on the Hohenzollern’s acceptance of Catholicism. In this situation Frederick William decided on 20 March 1674 to support the candidacy of the Neuburg prince, John William. On the basis of a treaty contracted on 1 May 1674 he was supposed to receive from the Neuburg prince, after his possible ascension to the Polish throne, an extension of the succession in the Duchy of Prussia to include the side branch of the Hohenzollern family and the assurance of the rights and liberties for Evangelicals in Poland. The favourable turn of the election for Brandendburg -Prussia was to be conditioned by the intensifying rivalry of the leaders of the French and Austrian factions. However, the cunningly conducted diplomatic game of the electoral legate, Johann von Hoverbeck, was futile. The emperor’s ambassador manifested a complete lack of judgment and he did not support a compromise Neuburg candidacy by supporting Charles of Lorraine until the very end. Jan Sobieski’s election victory, the leader of the French faction, frustrated elector Frederick William’s plans; the latter emerged from the interregnum without gaining any profit.
Słowa kluczowe
dyplomacja brandenburska; elekcja 1674
Bibliografia
Czermak W.: Koniec Jerzego Lubomirskiego (r. 1667). W: Ostatnie lata Jana Kazimierza. Oprac. A. Kersten. Warszawa 1972, s. 231—251.
Forst de Battaglia O.: Jan Sobieski król Polski. Warszawa 1983.
Gollub H.: Der Große Kurfürst und Polen von 1660 bis 1668. Berlin 1914.
Hein M.: Johann von Hoverbeck. Ein Diplomatenleben aus der Zeit des Grossen Kurfürsten. Königsberg Pr. 1925.
Hein M.: Otto von Schwerin. Der Oberpräsident des Grossen Kurfürsten. Königsberg Pr. 1929.
Hirsch F.: Die Wahl Johann Sobieskis zum König von Polen 1674. „Historische Zeitschrift” 1901, Bd. 87, s. 224—269.
Hoszowski K.: Żywot Andrzeja Zawiszy Trzebickiego biskupa krakowskiego i księcia siewierskiego. Kraków 1861.
Jarochowski K.: Przyczynek do dziejów bezkrólewia po Michale Wiśniowieckim i pierwszych miesięcy panowania Jana Sobieskiego. W: K. Jarochowski: Opowiadania i studia historyczne. Warszawa 1877, s. 2—14. Kamieński A.: Polska a Brandenburgia ‑Prusy w drugiej połowie XVII wieku. Dzieje polityczne. Poznań 2002.
Kamińska A.: Polska a Brandenburgia. Poselstwo Szczęsnego Morsztyna do Królewca i Berlina w 1670 r. „Kwartalnik Historyczny” 1965, R. 72, s. 301—324.
Kamińska A.: Brandenburg ‑Prussia and Poland. A Study in Diplomatic History (1669—1672). Marburg/Lahn 1983.
Kłaczewski W.: Abdykacja Jana Kazimierza. Społeczeństwo szlacheckie wobec kryzysu politycznego lat 1667—1668. Lublin 1993.
Korzon T.: Dola i niedola Jana Sobieskiego 1629—1674. T. 3. Kraków 1898.
Lekus M.: Der Große Kurfürst und der polnische Thron. Berlin 1929.
Motsch Ch.: Grenzgesellschaft und frühmoderner Staat. Die Starostei Draheim zwischen Hinterpom‑ mern, der Neumark und Großpolen (1575—1805). Göttingen 2001.
Philippson M.: Der Große Kurfürst Friedrich Wilhelm von Brandenburg. Cz. 2. Berlin 1902.
Piwarski K.: Dzieje polityczne Prus Wschodnich (1621—1772). Gdynia 1938.
Przyboś A., Rożek M.: Biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Z dziejów kultury politycznej i artystycznej w XVII stuleciu. Warszawa—Kraków 1989.
Roszkowski J.M.: Utrata starostwa drahimskiego przez Polskę i próby jego odzyskania 1657—1773. „Koszalińskie Zeszyty Muzealne” 1984, t. 14, s. 61—80.
Wachowiak B., Kamieński A.: Dzieje Brandenburgii ‑Prus. Na progu czasów nowożytnych (1500— 1701). Poznań 2001.
Waddington A.: Le Grand Électeur Fréderic Guillaume de Brandenbourg. La politique extérieure 1640—1688. T. 2. Paris 1908.
Wijaczka J.: Albrecht von Brandenburg ‑Ansbach (1490—1568). Ostatni mistrz zakonu krzyżackiego i pierwszy książę „w Prusiech”. Olsztyn 2010.
Woliński J.: Poselstwo Krzysztofa Schaffgotscha na elekcję polską 1674 r. „Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1952, R. 7, s. 143—163.
Woliński J.: Zabiegi brandenburskie o koronę polską w bezkrólewiu 1673—1674. „Roczniki Historyczne” 1949, R. 18, s. 151—162.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
