Literatura dziecięca i młodzieżowa w obliczu katastrofy klimatycznej. Nadzieje i możliwości szerzenia postawy proekologicznej za pomocą tekstów literackich
Abstrakt
The article is an attempt to indicate a turn towards Mother Earth in children’s and young adult literature and to capture the possibilities offered by this turn in terms of spreading pro-ecological attitudes among the indicated audience. The extensive introduction is intended to introduce the reader to the issues related to the climate catastrophe and to familiarize them with the assumptions of ecological humanities. The main part of the article is devoted to identifying and classifying examples of texts for children and adolescents in the field of both Polish and foreign ecoliterature. The analysis of selected books aims to emphasize the educational value of children’s and young adult literature for climate action and to show that it is, among others, thanks to literary texts that young people take / will take up the fight for a better tomorrow for the planet.
Słowa kluczowe
children’s literature; young; adult literature; ecoliterature; climate catastrophe; hope; ecological humanities; pro-ecological attitude
Bibliografia
Literatura
Barcz A., 2016, Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Katowice.
Bińczyk E., 2017, Dyskursy antropogenu a marazm środowiskowy początków XXI wieku, „Organizacja i Zarządzanie”, z. 112, s. 47—59.
Bińczyk E., 2018, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Warszawa.
Bińczyk E., 2019, Planeta własnego wyrobu, rozm. przepr. Robiński A., „Tygodnik Powszechny”, nr 4, s. 16—18.
Czapliński P., Bednarek J.B., Gostyńskiego D., 2017, Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Poznań.
Domańska E., 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1—2.
Fiedorczuk J., 2015, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk.
French J., , 2019, Ratujmy zwierzęta, Gilleard J., il., Chojnacka S., przeł., Warszawa.
George P., 2019, Uratuj Ziemię! Jak możemy pomóc Ziemi?, Warszawa.
Hanackova P., 2019, Lasy świata. Pomóż zwierzakom wrócić do domów, Zarawska P., przeł., Poznań.
Harari Y.N., 2018, 21 lekcji na XXI wiek, Romanek M., przeł., Kraków.
Horst Ter M., 2020, Palmy na biegunie północnym. Wielka opowieść o zmianie klimatu, Oczko A., przeł., Warszawa.
Kamkawmba W., Mealer B., 2019, O chłopcu, który ujarzmił wiatr, Mitura W., przeł., Warszawa.
Kijowska R., 2019, Hela Foka. Historie na fali, Kraków.
Kim E.J., Lee J.W., 2019, Plastik fantastik? [Tychmanowicz M., przeł.], Warszawa.
Kolbert E., 2016, Szóste wymieranie. Historia nienaturalna, Grzegorzewska T., Grzegorzewski P., przeł., Warszawa.
Łoskot-Cichocka D., 2020, Smog w centrum miasta, Warszawa.
Majkowska-Szajer D., 2017, Skok na smog, Kaszuba-Dębska A., il., Kraków.
Mandle J., 2009, Sprawiedliwość globalna, Dera M., przeł., Warszawa.
Mikołajewski J., 2016, Wędrówka Nabu, Kraków.
Mikołuszko W., Rzezak J., 2020, Wielkie przygody w świecie przyrody, Warszawa.
Miłowska M., Rehakova K., 2019, W poszukiwaniu wody, w: Niesamowite przygody Toli, Poli i Urwisa. Nigdy nie jesteś za młody, żeby pomagać przyrodzie, Maszewska A., red., Wilno.
Miura T., 2016, Pojazdy CO2, Toruń.
Nussbaum M.C., 2016, Nie dla zysku. Dlaczego demokracja potrzebuje humanistów, Pawłowski Ł., przeł., Warszawa.
Nycz R., 2017, Nowa humanistyka w Polsce: kilka bardzo subiektywnych obserwacji, koniektur, refutacji, „Teksty Drugie”, nr 1.
Ochwat M., 2019, Klimat — konflikty — migracje. Scenariusze przyszłości, „Postscriptum Polonistyczne”, nr 2.
Piątkowska R., 2016, Hebanowe serce, Łódź.
Raidt G., 2019, Śmieci. Najbardziej uciążliwy problem na świecie, Łakomik K., przeł., Warszawa.
Ripple W.J., Wolf C., Newsome T.M., Galetti M., Alamgir M., Crist E., Mahmoud M.I., Laurance W.F., 2017, World Scientists’ Warning to Humanity: A Second Notice, „BioScience”, no. 67.
Robiński A., 2019, Zmierzch epoki człowieka, „Tygodnik Powszechny”, nr 4.
Samojlik T., Wajrak A., 2016, Umarły las, Warszawa.
Scharmacher-Schreiber K., Marian S., 2020, Ocieplenie klimatu. Na czym polegają zmiany klimatyczne na Ziemi?, Łakomik K., przeł., Warszawa.
Skorupka I., 2018, Gdzieś daleko… Bajka eko, Warszawa.
Socha P., 2015, Pszczoły, Warszawa.
Szopa K., 2018, Poetyckie archiwum roślinne. Casus Urszuli Zajączkowskiej, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, T. 61, z. 1.
Ślepowrońska O., Żurowska W., 2020, Klimatyczni, Lublin.
Tokarczuk O., 2019, Czuły narrator, „The Nobel Foundation”.
Tyburski W., 2013, Dyscypliny humanistyczne i ekologia, Toruń.
Witek R., 2016, Chłopiec z Lampedusy, Łódź.
Włodarczyk E., 2011, Klęska żywiołowa lub ekologiczna. Czyli o tym, że statystyka nie dotyka tego, co jest wewnątrz, w: Włodarczyk E., Cytlak I., Człowiek wobec krytycznych sytuacji życiowych. Z teorii i praktyki pracy socjalnej, Poznań.
Woldańska-Płocińska A., 2019, Śmieciogród, Poznań.
Woldańska-Płocińska O., 2018, Zwierzokracja, Poznań.
Zmiana klimatu w pigułce, 2020, Fundacja WWF Polska.
Źródła internetowe
Bartkiewicz A., 2019, Eksperci: Dżungla amazońska produkuje 20 proc. tlenu? Nie, „Rzeczpospolita” z 27.08.2019. https://www.rp.pl/Ekologia/190829397-Eksperci-Dzungla-amazonska-produkuje-20-proc-tlenu-Nie.html [data dostępu: 29.12.2020].
Dzień Ziemi. Zatruwamy morza i oceany 10 milionami ton plastiku i zużywamy bilion foliówek, Raczyńska I.,oprac. https://turystyka.wp.pl/dzien-ziemi-zatruwamy-morza-i-oceany-10-milionami-ton-plastiku-i-zuzywamy-bilion-foliowek-6243885944240257g/4 [data dostępu: 29.12.2020].
Grabarz E., 2017, Afryka wciąż przyjmuje śmieci. https://swiatoze.pl/afryka-wciaz-przyjmuje-smieci/ [data dostępu: 29.12.2020].
Hołdys A., Hipoteza Gai według Lovelocka, „Polityka” z 1.10.2019. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1926316,1,hipoteza-gai-wedlug-lovelocka.read [data dostępu: 2.01.2021].
https://www.culturelab.pl/o-nas/o-fundacji/) [data dostępu: 29.12.2020].
Kamenetz A., Most Teachers Don’t Teach Climate Change; 4 In 5 Parents Wish They Did.“NPR” z 22.04.2019. https://www.npr.org/2019/04/22/714262267/most-teachers-dont-teach-climate-change-4-in-5-parents-wish-they-did [data dostępu: 29.12.2020].
Koziołek R., Humanista sygnalista, wykład w ramach konferencji pt. Społeczeństwo obywatelskie: edukacja, wartości, style komunikacyjne, organizowanej w dniach 8—9.06.2018 roku na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. http://www.spoleczenstwoobywatelskie.edu.pl/#p=13 [data dostępu: 29.12.2020].
Opis książki „Klimatyczni” w portalu LubimyCzytać.pl, https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4939883/klimatyczni [data dostępu: 29.12.2020].
Postulaty Młodzieżowego Strajku Klimatycznego. https://www.msk.earth/postulaty [data dostępu: 29.12.2020].
Recenzja książki „Greta. Nigdy nie jesteś zbyt mały, by robić wielkie rzeczy” autorstwa Valentiny Camerini. http://ekoeksperymenty.blogspot.com/2019/11/recenzja-ksiazki-greta-nigdy-nie-jestes.html [data dostępu: 29.12.2020].
Skubała P., 2020, Primo przyroda. Rola nauki w walce z pandemią. https://us.edu.pl/prof-piotr-skubala-primo-przyroda-rola-nauki-w-walce-z-pandemia/ [data dostępu: 29.12.2020].
TVN24, 2019, Płonąca Amazonia to sygnał alarmowy dla nas wszystkich. https://tvnmeteo.tvn24.pl/informacje-pogoda/swiat,27/plonaca-amazonia-to-sygnal-alarmowy-dla-nas-wszystkich,297940,1,0.html [data dostępu: 20.04.2020].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
