Między kanonem a zaangażowaniem – zwrot ku ziemi na lekcjach języka polskiego w szkole podstawowej
Abstrakt
The author of this article reflects on the need for an environmental discourse within the Polish language school education. She begins with outlining the main assumptions and problems of the Anthropocene, basing on the philosophical ideas of Ewa Domańska, Julia Fiedorczuk, and selected concepts from Rosi Braidotti. The starting point for considerations regarding a critical view of anthropocentrically-oriented pedagogy is the publication of Maksymilian Chutorański, Nie(tylko)-ludzkie wymiary edukacji: W stronę pedagogiki nieantropocentrycznej [(Non-(merely)human) Dimensions of Education: Towards Non-Anthropocentric Pedagogy)]. Also, the ideas for enriching Polish literature lessons with the poems of Urszula Zajączkowska are presented. These poems allow for the expansion of students’ interpretative skills to include a socio-nature-cultural perspective in a synchronous approach. The article argues that the main challenge for a Polish literature teacher in the 21st century is to implement methods that sensitize students to the phenomenon of human existence within a symbiotic and multi-species community. The primary objective of this work is to highlight the need to break away from the division into nature and culture rooted in collective
thinking as dichotomous and mutually opposing elements. The article aims to draw attention to the fact that these phenomena are inseparable and that humans, as conscious beings, act as a bridge between these two spheres.
Słowa kluczowe
ecocriticism; didactics of literature; Urszula Zajączkowska
Bibliografia
Bińczyk E., 2018, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Braidotti R., 2014, Po człowieku, przekł. J. Bednarek, A. Kowalczyk, przedm. do wyd. pol. J. Bednarek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Chutorański M., 2021, Nie(tylko)ludzkie wymiary edukacji. W stronę pedagogiki nieantropocentrycznej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Crutzen P.J., Stoermer E.F., 2000, The Anthropocene, „Global Change Newsletter”, vol. 41, s. 17–18.
Dąbrowska M., 2017, Biografie gatunków stowarzyszonych. Danuta Hryniewicz i polskie owczarki nizinne, „Kultura i Historia”, nr 31, s. 187–203, pobrano z: http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/wp-content/uploads/2017/09/16-KiH-31-2017-M-D%C4%85browska-Biografie-gatunkowe-stowarzyszonych.pdf [5.11.2023].
Domańska E., 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Durczak J., 2010, Rozmowy z ziemią. Tradycja przyrodopisarska w literaturze amerykańskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Fiedorczuk J., 2015, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Haraway D., 2012, Manifest gatunków stowarzyszonych, tłum. J. Bednarek, w: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. A. Gajewska, tłum. J. Bednarek i in., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 241–260.
Haraway D., Gane N., 2014, Co robić, gdy nigdy nie byliśmy ludźmi? Z Donną Haraway rozmawia Nicholas Gane, przeł. A. Jach, A. Kowalczyk, w: Ekologie, red. A. Jach, P. Juskowiak, A. Kowalczyk, Łódź, s. 103–135, pobrano z: https://msl.org.pl/media/user/pdf/ekologie-ebook-pdf.pdf [4.11.2023].
Kronenberg A., 2014, Geopoetyka jako przykład zielonego czytania i pisania, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 294–320.
Kundzewicz Z., Juda-Rezler K., 2010, Zagrożenia związane ze zmianami klimatu, „Nauka”, nr 4, s. 69–76, pobrano z: https://bibliotekanauki.pl/articles/704181.pdf [2.11.2023].
Leakey R., Lewin R., 1999, Szósta katastrofa. Historia życia a przyszłość ludzkości, przeł. J. Prószyński, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Lovelock J., 2003, Gaja. Nowe spojrzenie na życie na Ziemi, przeł. M. Ryszkiewicz, posł. J. Weiner, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Markiewicz M., 2015, Przekroczyć człowieka. Uwagi o postantropocentrycznym problemie umiejscowienia, „Anthropos? Miasto i Miejsce”, nr 24, s. 110–120.
Michalak A., 2022, Na świecie jest nas już 8 miliardów. Jak poradzi sobie z tym planeta?, Rzeczpospolita, 15.11.2022, https://klimat.rp.pl/klimat-i-ludzie/art37417361-na-swiecie-jest-nas-juz-8-miliardow-jak-poradzi-sobie-z-tym-planeta [dostęp: 21.01.2023].
Podstawa programowa, [2023], Podstawa programowa. Szkoła podstawowa IV–VIII. Język polski, https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-podstawowa-IV-VIII/Jezyk-polski [dostęp: 11.11.2023].
Siemiątkowski G., 2013, Emisja antropogenicznych gazów cieplarnianych i ich wpływ na efekt cieplarniany, „Prace Instytutu Ceramiki i Materiałów Budowlanych”, nr 15, s. 81–90.
Stasiak A., 2014, W obronie nowej historii kulturowej. W związku z próbami podważenia binarności w relacji kultura – natura, „Roczniki Humanistyczne”, T. 62, nr 2, s. 201–208.
Tokarczuk O., 2020, Czuły narrator, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Watson J. i in., 2017, Protect the Last of the Wild, „Nature”, vol. 563, s. 27–30, https://doi.org/10.1038/d41586-018-07183-6.
Wydrych J., 2014, Status zwierząt, w: K. Biernacka, J. Wydrych, Książka o prawach zwierząt, Fundacja Czarna Owca Pana Kota, Kraków, s. 38–79.
WWF, 2020, Living Planet Report – 2020: Ratunek dla różnorodności biologicznej, red. R.E.A. Almond, M. Grooten, T. Petersen, WWF, Gland, Szwajcaria.
Zajączkowska U., 2017, Minimum, Wrocławskie Wydawnictwo Warstwy, Wrocław.
Zajączkowska U., 2021, Piach, wyd. 2, Wrocławskie Wydawnictwo Warstwy, Wrocław.
Zajączkowska U., Rajkowska J., 2021, Z Urszulą Zajączkowską rozmawia Joanna Rajkowska, Zachęta, 29.01.2021, https://zacheta.art.pl/pl/mediateka-i-publikacje/z-urszula-zajaczkowska-rozmawia-joanna-rajkowska [dostęp: 26.01.2023].
brak afiliacji Polska
https://orcid.org/0000-0001-7025-3001
Alicja Wosik – studentka I roku filologii polskiej (studiów magisterskich uzupełniających) na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, nauczycielka języka polskiego w jednej z katowickich szkół. Jej zainteresowania naukowe dotyczą polskiej poezji współczesnej, ekokrytyki oraz dydaktyki polonistycznej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
