Wokół relacji. Kilka refleksji o psychoanalitycznych inspiracjach w metodyce polonistycznej
Abstrakt
Jan Zdunik discusses psychoanalytic theories of development put forth by D. W. Winnicott and W. R. Bion and enquires whether it is possible to use psychoanalytic insights in the development of the methodology of Polish, and in particular in redefining the methods of teaching Polish literature. For this purpose, Zdunik introduces four concepts: holding, reverie, potential space, and mirroring. When critically examining the most important approaches to the methodology of Polish, he suggests broadening its scope by including the insights of British psychoanalysts. Next, he puts forth some practical guidelines for teachers and points to methods that could be useful in Polish literature lessons. In the conclusions, Zdunik considers the possibilities of making changes in the existing methodology and the scope of their implementation.
Słowa kluczowe
psychoanalysis; child development; methodology of teaching Polish literature
Bibliografia
Bałus W., 2008, Do granic możliwości. O portretach zdwojonych Stanisława Wyspiańskiego, „Przestrzenie Teorii”, nr 9, s. 19–28, https://doi.org/10.14746/pt.2008.9.2.
Bielik-Robson A., 2000, Wolność: spełniona zależność. Psychoanalityczna wykładnia pojęcia uwarunkowania, „Przegląd Filozoficzny”, nr 3 (35), s. 93–107.
Bion W.R., 2011, Uczenie się na podstawie doświadczenia, przeł. D. Golec, ze wstępem M. Łapińskiego, Oficyna Ingenium, Warszawa.
Bowbly J., 2016, Przywiązanie, przeł. M. Polaszewska-Nicke, wyd. 1., 1. dodr., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Chrobak M., 2011, Między baśnią a mitem. „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza z perspektywy krytyki tematycznej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, z. 11, s. 139–151.
Cichoń A., 2004, W kręgu zagadnień literatury kolonialnej – „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza „ER(R)GO. Teoria – Literatura – Kultura”, z. 8, s. 91–108, pobrano z: https://www.journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/2329 [26.11.2023].
Dziaczkowska L., 2020, Autentyczność i pasja nauczyciela jako uwarunkowania rozwoju ucznia. Pedeutologiczne inspiracje płynące z biografii Anny Nagórskiej (1882–1963), „Roczniki Pedagogiczne”, nr 2, s. 35–49, https://doi.org/10.18290/rped20122-4.
Furmaniak K., Olkowska A., 2019, Popkultura i media społecznościowe w nauczaniu języka, „Języki Obce w Szkole”, nr 4, s. 67–71.
Galli J., 2017, Terapeuta, pacjentka i milczenie. Zjawisko milczenia z perspektywy psychoanalitycznej „Psychoterapia”, nr 4, s. 17–28.
Hymans S., 2012, The School as Holding Environment, „Journal of Infant, Child, and Adolescent Psychotherapy”, vol. 11, s. 205–216, https://doi.org/10.1080/15289168.2012.700793.
Jacobs M., 2007, Donald W. Winnicott, przeł. A. Czownicka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Janus-Sitarz A., 2009, Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze. O praktykach czytania literatury w szkole. Konstatacje, oceny, propozycje, Universitas, Kraków.
Jeziorański M., 2022, Milcząca obecność ciszy w refleksji pedagogicznej, „Ateneum Kapłańskie”, z. 2, s. 262–273.
Kostrzewa N., 2021, W gabinecie luster, WunderBlock. Psychoanaliza i filozofia, 10.05.2021, https://wunderblock.pl/blog/w-gabinecie-luster/ [dostęp: 26.11.2023].
Kościerzyńska J. i in., 2017, Nowe „Słowa na start”. Podręcznik do języka polskiego dla klasy 7 szkoły podstawowej, Nowa Era, Warszawa.
Kulig A., 2016, Z sieci do zeszytu. Media społecznościowe w pracy ze szkolną lekturą, w: Edukacja polonistyczna jako zobowiązanie. Powszechność i elitarność polonistyki, red. E. Jaskółowa i in., T. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 297–310.
Kulig-Kozłowska A., 2017, Facebook w ławce szkolnej. Media społecznościowe a edukacja polonistyczna, Universitas, Kraków.
Levy E., Campbell K.J., 2000, D.W. Winnicott in the Literature Classroom, „Teaching English in the Two Year College”, vol. 27, issue 3, s. 320–328.
Łodej-Sobańska W., 2013, Grupa – obiekt pomieszczany i pomieszczający, w: Myślenie grupowo-analityczne w praktyce klinicznej. Materiały wybrane z konferencji Instytutu Analizy Grupowej „Rasztów” z lat 2004–2012, przekł. P. Wieczorek i in., red. M. Sosnowska, A. Jastrzębska, E. Fira-Kremba, Oficyna Ingenium, Warszawa, s. 125–140.
McCabe M., 2011, Jung and Winnicott in the Classroom: Holding, Mirroring, Potential Space and the Self, w: Teaching Jung, AAR Teaching Religious Studies Series, eds. K. Bulkeley, W. Clodagh, online ed., Oxford Academic, 22 Sept., https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199735426.003.0015.
Miłosz C., 2015, Wiersze wszystkie, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Myrdzik B., 2006, Zrozumieć siebie i świat. Szkice i studia o edukacji polonistycznej, Wydawnictwo UCMS, Lublin.
Myrdzik B., 2017, O niektórych konsekwencjach zwrotu afektywnego w badaniach kulturowych, „Educatio Nova”, vol. 2, s. 115–128.
Nalaskowski A., 2002, Przestrzenie i miejsca szkoły, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Nosek A., 2002, Macierzyństwo w twórczości Stanisława Wyspiańskiego, w: Wiek kobiet w literaturze, red. J. Zacharska, M. Kochanowski, Trans Humana, Białystok, s. 215–220.
Ogden T.H., 1992, Potential Space, w: Tenże, The Matrix of The Mind. Object Relations and The Psychoanalytic Dialogue, Karnac Books, London, s. 203–232.
Ogden T.H., 2011, O trzymaniu i pomieszczaniu, byciu i śnieniu, w: Tenże, Sztuka psychoanalizy. Śnienie niewyśnionych snów i urwanych krzyków, przekł. D. Golec, L. Kalita, Warszawa, s. 129–147.
Olearczyk T., 2014, Cisza w teorii i praktyce pedagogicznej. Obraz interdyscyplinarny, w: Cisza w teorii i praktyce. Obraz interdyscyplinarny, red. T. Olearczyk, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM–Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków, s. 24–50.
Olearczyk T., 2016, Cisza w edukacji szkolnej, Oficyna Wydawnicza AFM–Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków.
Pistiner de Cortiñas L., 2018, Uczenie się na podstawie doświadczenia – funkcja alfa i zamyślenie, w: Tenże, O rozwoju umysłu. Idee Biona i przekształcenia w psychoanalitycznej praktyce klinicznej, przeł. D. Golec, Oficyna Ingenium, Warszawa, s. 141–158.
Rusek M., 2019, „Archiwum” i „repertuar”. Kłopoty z klasyką w szkole podstawowej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Didacticam Litterarum Polonarum et Linguae Polonae Pertinentia”, vol. 10 (285), s. 134–143.
Strojnowski J., 1995, Interakcyjne koncepcje tworzenia się jaźni u dziecka, „Roczniki Filozoficzne”, z. 4, s. 61–74.
Szpak M., 2014, Rozwój symbolizacji. Wybrane perspektywy psychoanalityczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Śliwerski B., 2021, Krytyka systemu klasowo-lekcyjnego, w: B. Śliwerski, M. Paluch, Uwolnić szkołę od systemu klasowo-lekcyjnego, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 35–88.
Umerle T., 2011, „Dar” Czesława Miłosza w kontekście filozofii daru Jacques’a Derridy, „Przestrzenie Teorii”, nr 15, s. 95–110, https://doi.org/10.14746/pt.2011.15.5.
Węc K., 2007, Psychoanaliza w dyskursie edukacyjnym. Radykalność humanistyczna teorii i praktyki pedagogicznej. Konteksty nie tylko Lacanowskie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Winnicott D., 2011a, Lustrzana rola matki i rodziny w rozwoju dziecka, w: Tenże, Zabawa a rzeczywistość, przeł. A. Czownicka, Wydawnictwo Imago, Gdańsk, s. 153–161.
Winnicott D., 2011b, Miejsce doświadczeń związanych z kulturą, w: Tenże, Zabawa a rzeczywistość, przeł. A. Czownicka, Wydawnictwo Imago, Gdańsk, s. 133–144.
Winnicott D., 2011c, Miejsce, w którym żyjemy, w: Tenże, Zabawa a rzeczywistość, przeł. A. Czownicka, Wydawnictwo Imago, Gdańsk, s. 145–152.
Winnicott D., 2011d, Obiekty przejściowe i zjawiska przejściowe, w: Tenże, Zabawa a rzeczywistość, przeł. A. Czownicka, Wydawnictwo Imago, Gdańsk, s. 21–50.
Winnicott D., 2015, Pojęcie fałszywego self, w: Tenże, Dom jest punktem wyjścia. Eseje psychoanalityczne. Jednostka – rodzina – społeczeństwo, przeł. A. Czownicka, Wydawnictwo Imago, Gdańsk, s. 64–69.
Winnicott D., 2018, Teoria relacji dziecko – niemowlę, w: Tenże, Procesy dojrzewania i sprzyjające środowisko. Badania nad teorią rozwoju emocjonalnego, przekł. A. Czownicka, Wydawnictwo Imago, Gdańsk, s. 42–64.
Wnęk J., 2014, Problem ciszy w refleksji pedagogicznej, w: Cisza w teorii i praktyce. Obraz interdyscyplinarny, red. T. Olearczyk, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM–Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków, s. 153–178.
Wójcicka E., 2017, Rola mediów społecznościowych w kształtowaniu kultury czytelniczej nastolatków, „Folia Bibliologica”, vol. 59, s. 135–151.
Zając M., 2021, „Janko Muzykant”. Muzyka i pragnienie, „Konteksty Kultury”, T. 18, z. 4, s. 587–598.
Żółtowski D., 2019, Czytanie emocji i czytanie emocjami w procesie lektury szkolnej, w: Dlaczego szkoła nie ufa emocjom? Dążenia emocjonalne w szkole i na uczelni, red. W. Heller, M. Kaźmierska, M. Wieczorek, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Pedagogiczno-Artystyczny, Poznań–Kalisz, s. 85–94.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-2438-2405
Jan Zdunik – doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca i psycholog. Pracuje w Instytucie Polonistyki Stosowanej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się metodyką nauczania literatury polskiej, literaturą lat 1905–1939 oraz związkami między psychoterapią a literaturoznawstwem i metodyką nauczania literatury polskiej. Przez kilka lat uczył literatury polskiej w liceum z programem matury międzynarodowej. Kształci się w zorientowanej psychoanalitycznie psychoterapii, praktykuje jako psychoterapeuta indywidualny oraz grupowy.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
