Pejzaże dźwiękowe w literaturze dziecięcej i młodzieżowej – komunikat z badań
Abstrakt
Artykuł stanowi prezentację projektu „Dawne i współczesne pejzaże dźwiękowe w literaturze dziecięcej i młodzieżowej – ekokrytyczne analizy i interpretacje w świetle ekologii akustycznej i edukacji ekologicznej”, finansowanego w ramach działania „Zielony Uniwersytet Warszawski – II edycja” (IV.3.1) ze środków programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza (2020–2026)”. W tekście zostaje przedstawiona podstawa metodologiczna projektu – wraz z kluczowymi pojęciami: ekokrytyki, ekologii akustycznej, literackiego pejzażu dźwiękowego i studiów nad dźwiękiem – oraz jego założenia, cele, poszczególne elementy, planowane działania, a także wstępne efekty przeprowadzonych dotychczas badań.
Słowa kluczowe
ekokrytyka; ekologia akustyczna; literatura dziecięca i młodzieżowa; pejzaż dźwiękowy; studia nad dźwiękiem
Bibliografia
Barcz A., 2012, Przyroda – bliska czy daleka? Ekokrytyka i nowe sposoby poetyki odpowiedzialności za przyrodę w literaturze, „Anthropos?”, nr 18–19, s. 59–79.
Barcz A., 2016, Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
Bernat S., 2015, Wokół pojęcia soundscape. Dyskusja terminologiczna, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 30, s. 45–57.
Brzostek D., 2015, Tyrania oka, pokora ucha? O potrzebie „sound studies”, „Teksty Drugie”, nr 5 (155), s. 13–27.
Bull M., ed., 2018, The Routledge Companion to Sound Studies, Routledge, New York, NY–London.
Cox C., Warner D., eds., 2004, Audio Culture: Readings in Modern Music, Continuum, London–New York, NY.
Cuddy-Keane M., 2005, Modernist Soundscapes and the Intelligent Ear: An Approach to Narrative Through Auditory Perception, w: A Companion to Narrative Theory, eds. P. James, P.J. Rabinowitz, Blackwell, Malden, MA–Oxford–Victoria, s. 382–398.
Domańska E., 2010, Jakiej metodologii potrzebuje współczesna humanistyka?, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 45–55.
Dymiter M., 2021, Notatki z terenu, Wydawnictwo Części Proste, Gdańsk.
Fiedroczuk J., 2015, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Figura M., 2021, Literatura dziecięca i młodzieżowa w obliczu katastrofy klimatycznej. Nadzieje i możliwości szerzenia postawy proekologicznej za pomocą tekstów literackich, „Paidia i Literatura”, nr 3, s. 1–19, https://doi.org/10.31261/PiL.2021.03.02.
Figura M., 2022, Dziecko w katastrofie klimatycznej – świadek, ofiara, aktywista, „Paidia i Literatura”, nr 4, s. 1–16, https://doi.org/10.31261/PiL.2022.04.04.
Furlonge N.B., 2018, Race Sounds: The Art of Listening in African American Literature, University of Iowa Press, Iowa City, IA.
Halliday S., 2013, Sonic Modernity: Representing Sound in Literature, Culture and the Arts, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Kane B., 2014, Sound Unseen: Acousmatic Sound in Theory and Practice, Oxford University Press, Oxford.
Kapelański M., 1999, Koncepcja „pejzażu dźwiękowego” (soundscape) w pismach R. Murray’a [!] Schafera, Uniwersytet Warszawski, Instytut Muzykologii, praca magisterska, maszynopis.
Kapelański M., 2005a, Narodziny i rozwój ekologii akustycznej pod banderą szkoły pejzażu dźwiękowego, „Muzyka”, T. 50, nr 2 (197), s. 107–119.
Kapelański M., 2005b, R. Murray’a [!] Schafera historia w formie sonatowej, „Kultura i Historia”, nr 9, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/pl/archives/58 [dostęp: 27.03.2024].
Klichowska A., 2022, Breaking the Silence: Therapeutic Uses of Music and the Wellbeing of Adolescents, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, T. 4, nr 1, s. 169–180, https://doi.org/10.32798/dlk.949.
Klichowska A., Marciniak K., 2021, Przeuszone w tłumaczeniu, „Znak”, nr 792, s. 98–105.
Kocyba P., Łukianow M., Piotrowski G., 2020, Młodzieżowe strajki klimatyczne w Polsce. Kto protestuje i dlaczego?, „Miscellanea Anthropologica et Sociologica”, T. 21, nr 4, s. 77–95.
Leighton A., 2018, Hearing Things: The Work of Sound in Literature, Harvard University Press, Cambridge, MA.
Lindskog A.J., 2017, Silent Modernism: Soundscapes and the Unsayable in Richardson, Joyce, and Woolf, Lund University, Lund.
Marciniak K.B., 2012, 30 lat ekologii akustycznej w Polsce, „Ruch Muzyczny”, T. 55, nr 18, s. 11–15.
Marciniak K., 2019, Instrukcja obsługi ciszy nocnej, „Znak”, nr 772, s. 96–103.
Marciniak K., 2021, Dźwiękopisarstwo, „Znak”, nr 791, s. 112–113.
Michnik A., 2018, Współczesne nurty sound studies – wprowadzenie. Prezentacja z Audioriver Lab 2018, „Glissando”, 24.04.2018, https://glissando.pl/aktualnosci/wspolczesne-nurty-sound-studies-wprowadzenie-prezentacja-z-audioriver-lab-2018/ [dostęp: 12.08.2024].
Mik A., Pokora P., Skowera M., red., 2016, Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, Wydawnictwo SBP, Warszawa.
Misiak T., 2014, W stronę kulturowych badań nad dźwiękiem. Przypadek sound studies, „Muzyka”, T. 59, nr 1 (232), s. 7–24.
Ochwat M., 2020, Edukacja polonistyczna wobec kryzysu klimatycznego – rozpoznania i rekomendacje dydaktyczne, „Annales Universtatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio N: Educatio Nova”, T. 5, s. 185–204, https://doi.org/10.17951/en.2020.5.185-204.
Oliveros P., 2005, Deep Listening: A Composer’s Sound Practice, Deep Listening Publications, New York, NY.
Pinch T., Bijsterveld K., 2004, Sound Studies: New Technologies and Music, „Social Studies of Science”, vol. 34, no. 5, s. 635–648, https://doi.org/10.1177/0306312704047615.
Pinch T., Bijsterveld K., eds., 2011, The Oxford Handbook of Sound Studies, Oxford University Press, Oxford.
Rath, R.C., 2003, How Early America Sounded, Cornell University Press, Ithaca, NY.
Rąbkowska E., 2017, Dzieci, zwierzęta i wielka zabawa. Przekształcenia wątków zwierzęcego folkloru w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży w perspektywie kulturowych studiów nad zwierzętami (cultural animal studies), „Polonistyka. Innowacje”, nr 5, s. 85–102, https://doi.org/10.14746/pi.2017.1.5.8.
Rąbkowska E., 2020, From Empathy to Ethical Reflection: Polish Children’s and Young Adult Literature (19th–21st Century) in a Cultural Animal Studies Perspective – Selected Problems, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura”, T. 2, nr 2, s. 12–36, https://doi.org/10.32798/dlk.627.
Sasin M., 2019a, Ekologia akustyczna – nieobecny dyskurs w pedagogice, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, T. 22, nr 1 (85), s. 31–48.
Sasin M., 2019b, Kształtowanie środowiska dźwiękowego jako przejaw kreatywności dzieci. Perspektywa ekologii akustycznej, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, T. 22, nr 3 (87), s. 71–83, http://dx.doi.org/10.34862/tce.2019.3.4.
Sasin M., 2021, Ekologia akustyczna jako istotny element nowoczesnej pedagogiki muzycznej, „Ars Inter Culturas”, nr 10, s. 109–119, https://doi.org/10.34858/AIC.10.2021.396.
Sasin M., 2022, Stosunek człowieka do doznań słuchowych a świadomość własnego ciała i cielesności. Perspektywa ekologii akustycznej, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, T. 14, nr 1, s. 58–72, https://doi.org/10.18778/2450-4491.14.05.
Sasin M., 2023, Obrazem – o dźwięku. Książki obrazkowe dla dzieci kształtujące aktywną postawę wobec audiosfery, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, T. 18, nr 4 (71), s. 145–189, https://doi.org/10.35765/eetp.2023.1871.11.
Schafer R.M., 1977, The Tuning of the World, A.A. Knopf, New York, NY.
Schulze H., ed., 2008, Sound Studies: Traditionen – Methoden – Desiderate. Eine Einführung, Transcript, Bielefeld.
Schweighauser P., 2006, The Noises of American Literature, 1890–1985: Toward a History of Literary Acoustics, University Press of Florida, Gainesville, FL.
Sheremet O., 2014, „Być może wcale nie jestem poetką” (Wywiad z Julią Fiedorczuk), Popmoderna, 13.01.2014, https://popmoderna.pl/byc-moze-wcale-nie-jestem-poetka-wywiad-z-julia-fiedorczuk/ [dostęp: 27.03.2024].
Skowera M., 2016, Literackie spotkania istot podporządkowanych. Studium przypadku: „Miasteczko Ostatnich Westchnień” Grzegorza Gortata, w: Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. A. Mik, P. Pokora, M. Skowera, Wydawnictwo SBP, Warszawa, s. 53–74.
Skowera M., 2019, W krainie odpadów. Wszystkie śmieci „LonNiedynu” Chiny Miéville’a, w: O czym mówią rzeczy? Świat przedmiotów w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. A. Mik i in., Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne SBP, Warszawa, s. 197–221.
Skowera M., 2021, Niezapomniana baśń o zapomnianych zwierzętach. Wybrane polskie lektury „Miejskich muzykantów z Bremy” braci Grimm, w: (Nie)zapomniane zwierzęta, red. E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, s. 193–214.
Snaith A., ed., 2020, Sound and Literature, Cambridge University Press, Cambridge.
Stasiowska J., 2015, Przeczyść uszy, przetrzyj oczy, przewietrz mózg – ekologia akustyczna, soundscape studies, sound studies, „Glissando”, nr 26, s. 52–55.
St. Clair J., 2013, Sound and Aural Media in Postmodern Literature: Novel Listening, Routledge, New York, NY–London.
Sterne J., 2003, The Audible Past: Cultural Origins of Sound Reproduction, Duke University Press, Durham, NC–London.
Szalewska K., 2022, Ekoliteratura w kontekście animal studies i zwrotu etycznego, „Porównania”, nr 1 (31), s. 95–113, https://doi.org/10.14746/por.2022.1.6.
Szałasek F., 2018, Nagrania terenowe, Wydawnictwo w Podwórku, Gdańsk.
Tabaszewska J., 2018, Ekokrytyczna (samo)świadomość, „Teksty Drugie”, nr 2, s. 7–16.
Thompson E., 2002, The Soundscape of Modernity, Massachusetts Institute of Technology Press, Cambridge, MA.
Truax B., 1978, Handbook for Acoustic Ecology, Aesthetic Research Centre of Canada, Vancouver.
Vaclavik K., 2020, Listening to the „Alice” Books, „Journal of Victorian Culture”, vol. 26, no. 1, s. 1–20, https://doi.org/10.1093/jvcult/vcaa022.
Voegelin S., 2014, Sonic Possible Worlds: Hearing the Continuum of Sound, Bloomsbury, New York, NY–London.
Westerkamp H., 2015, Spacery dźwiękowe, przeł. K. Kijowska, „Glissando”, nr 26, s. 24–29.
Zdunik J., 2023, Czy empatia jest odpowiedzią na antropocen? Kilka refleksji z perspektywy psychologii lektury i dydaktyki polonistycznej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica”, T. 11, s. 47–61, https://doi.org/10.24917/23534583.11.4.
Zielińska L., 1995a, O Schaferze. Dwie noty, „Monochord”, nr 8/9, s. 7–13.
Zielińska L., 1995b, Rozmowa z R. Murrayem Schaferem, „Monochord”, nr 8/9, s. 13–23.
Uniwersytet Warszawski, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego Polska
https://orcid.org/0000-0003-2409-9896
Agata Klichowska – mgr, przygotowuje rozprawę doktorską w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego na temat pejzaży dźwiękowych w amerykańskiej literaturze grozy dla dzieci. Pracuje w Muzeum Książki Dziecięcej (dziale specjalnym i czytelni naukowej Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego). Kontakt: agata.klichowska@uw.edu.pl lub agata.klichowska@koszykowa.pl.
Uniwersytet Warszawski, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-0299-3515
Maciej Skowera – dr, pracuje w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim oraz w Muzeum Książki Dziecięcej (dziale specjalnym i czytelni naukowej Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego). Jego zainteresowania naukowe obejmują historię i teorię fantastyki dziecięcej i młodzieżowej, przekształcenia klasyki dla młodej publiczności czytelniczej oraz kulturę popularną. Kontakt: mgskowera@uw.edu.pl lub maciej.skowera@koszykowa.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
