Kolizja aksjologiczna prawa karnego z prawem upadłościowym jako skutek zmiany tytułu rozdziału XXXVI Kodeksu karnego
Abstrakt
Wskazane w tytule rozdziału części szczególnej Kodeksu karnego rodzajowe dobro prawne implikuje wykładnię przepisów w nim zawartych. Od 25 maja 2019 roku ustawodawca, poprzez zmianę tytułu rozdziału XXXVI tego kodeksu na „Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym”, dokonał poszerzenia rodzajowego przedmiotu ochrony, skutkiem którego przestało mieć znaczenie, czy dane zachowanie będzie mieć miejsce w obrocie gospodarczym (jak uprzednio), czy też w obrocie cywilnoprawnym, w którym po obu stronach występować będą nieprofesjonaliści. Sąd Najwyższy zauważył, że spowoduje to nieuniknioną „rewolucję” w wykładni przepisów tego rozdziału. Między innymi dotyczy to czynów stypizowanych w art. 301 Kodeksu karnego, sankcjonujących doprowadzenie dłużnika do swojej upadłości lub niewypłacalności, zatem penalizacją, jako podmiot przestępstwa, zostanie objęty również „konsument”. Jednocześnie ustawodawca w prawie insolwencyjnym, a konkretnie w ustawie Prawo upadłościowe, otworzył dostęp do oddłużenia także i tym dłużnikom „konsumentom”, którzy doprowadzili do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyli jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Przewidziano możliwość oddłużenia nawet wówczas, gdy taki dłużnik działał w sposób celowy. Autor wykazał, że doszło skutkiem tego do rozdźwięku pomiędzy prawem karnym, a prawem upadłościowym i kolizji aksjologicznej w systemie prawa, która ma miejsce wówczas, kiedy ustawodawca w jednej normie wyżej ceni daną wartość niż w innej, a w drugiej normie czyni odwrotnie. Zdaniem autora nie dojdzie do derogacji części norm przez ustawodawcę, a reguły kolizyjne nie będą mieć tu zastosowania. Konieczna będzie wykładnia przepisów karnych oparta na paradygmacie domniemania racjonalności ustawodawcy oraz subsydiarności prawa karnego.
Słowa kluczowe
business trading; civil law transaction; bankruptcy; insolvency; debt removal; penalty; axiology collision; subsidiarity of criminal law
Bibliografia
Literatura
Adamus R.: Oddłużenie w upadłości konsumenckiej i układzie konsumenckim. Warszawa 2020.
Currit M.: Pokrzywdzenie wierzycieli przez dłużnika. Przestępstwa z art. 300 i 301 § 1 k.k. Warszawa 2021.
Gardocki L.: Prawo karne. Wyd. 20. Warszawa 2017.
Gardocki L.: Zagadnienia teorii kryminalizacji. Warszawa 1990.
Geronim M.: Moralność płatnicza dłużnika. W: Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. Red. A. Machowska. Wyd. 2. Warszawa 2021.
Górniok O.: Koncepcja przestępstw gospodarczych w doktrynie niemieckiej a polityka kryminalna. „Państwo i Prawo” 1993, nr 1.
Górniok O.: Przestępczość gospodarcza i jej zwalczanie. Warszawa 1994.
Górniok O.: Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (rozdz. XXXVI KK art. 296–309). W: Prawo karne gospodarcze. Red. O. Górniok. Warszawa 2003.
Hałas R.G.: Dobro chronione (przedmiot przestępstwa). W: Prawo karne. Red. A. Grześkowiak, K. Wiak. Wyd. 7. Warszawa 2020.
Hrycaj A.: Pokrzywdzenie wierzycieli jako przesłanka odmowy otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. „Doradca Restrukturyzacyjny” 2016, nr 1.
Hrycaj A.: Prawo i postępowanie upadłościowe osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Warszawa 2020.
Kulik M.: Art. 301 [Pokrzywdzenie wierzycieli]. W: Kodeks karny. Komentarz. Red. M. Mozgawa. Wyd. 8. Warszawa 2017.
Lizurek M.: Upadłość konsumencka byłego przedsiębiorcy od 1 stycznia 2016 roku. „Fenix.pl” 2016, nr 1.
Machowska A.: Geneza reformy postępowań, założenia nowelizacji i jej główne cele. W: Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. Red. A. Machowska. Wyd. 2. Warszawa 2021.
Majewski J.: Art. 300. W: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do art. 278–363 Kodeksu karnego. Red. A. Zoll. Kraków 1999.
Mucha A.: Struktura przestępstwa gospodarczego oraz okoliczności wyłączające bezprawność czynu w prawie karnym gospodarczym. Analiza teoretyczna i dogmatyczna. Warszawa 2013.
Patora K.: Prawnokarna ochrona wierzycieli. Zagadnienia teorii i praktyki. Łódź 2020.
Skorupka J.: Prawo karne gospodarcze. Zarys wykładu. Warszawa 2005.
Wolter W.: Funkcja błędu w prawie karnym. Warszawa 1965.
Zawłocki R.: Podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa gospodarcze. Warszawa 2004.
Zawłocki R.: Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu. Zagadnienia ogólne. W: System prawa karnego. T. 9: Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze. Red. R. Zawłocki. Wyd. 2. Warszawa 2015.
Zawłocki R.: Przestępstwa przeciwko wierzycielom w polskim prawie karnym. Sopot 2007.
Akty prawne
Ustawa z dnia 12 października 1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego. Dz.U. 1994, nr 126, poz. 615.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. Dz.U. 1997, nr 88, poz. 553 ze zm.
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe. T.j. Dz.U. 2020, poz. 1228 ze zm.
Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Dz.U. 2008, nr 234, poz. 1572.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Dz.U. 2014, poz. 306.
Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. T.j. Dz.U. 2020, poz. 814 ze zm.
Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców. Dz.U. 2018, poz. 646.
Ustawa z dnia 6 grudnia 2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych. T.j. Dz.U. 2019, poz. 55 ze zm.
Ustawa z dnia 15 marca 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz ustawy – Kodeks karny. Dz.U. 2019, poz. 870.
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. 2019, poz. 1802.
Orzecznictwo
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2002 r. II KKN 220/00. LEX nr 55524.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2000 r. I KZP 31/00, OSNKW 2001, nr 1–2, poz. 5. LEX nr 44029.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2003 r. I KZP 32/03. Legalis nr 59874.
Źródła internetowe
Uwagi Sądu Najwyższego do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Prawo o ruchu drogowym. 24.01.2018. Źródło: https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12307059/12484417/12484420/dokument328113.pdf [dostęp: 19.09.2021].
Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, 5.11.2013. Źródło: https://arch-bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/komisje-kodyfikacyjne/komisja-kodyfikacyjna-prawakarnego/komisja-kodyfikacyjna-prawa-karnego-2009-2013 [dostęp: 19.09. 2021].
Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz ustawy – Kodeks karny. Druk nr 2878. Sejm VIII kadencji, 24.09.2018. Źródło: https://orka.sejm.gov.pl/druki8ka.nsf/0/B0B303E8640376EBC125831A003532BF/%24File/2878.pdf [dostęp: 19.09.2021].
Członek Krajowej Izby Doradców Restrukturyzacyjnych Polska
https://orcid.org/0000-0002-6069-4804
Doradca restrukturyzacyjny, licencja Ministra Sprawiedliwości nr 763 z 2013 roku, członek Krajowej Izby Doradców Restrukturyzacyjnych. Syndyk, Zarządca, Nadzorca Sądowy. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na kierunku prawo (studia ukończone z wynikiem bardzo dobrym). Absolwent Seminarium Doktoranckiego Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Rzeszowie, w której Katedrze Prawa Karnego i Postępowania Karnego przygotowuje pod kierunkiem Prof. dr hab. Zbigniewa Ćwiąkalskiego rozprawę doktorską o karnoprawnej problematyce przestępstw insolwencyjnych.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
