Poeci i ich zwierzęta
Abstrakt
Studia Anity Jarzyny zebrane w książce Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich) lokują się w polu „przeżywających” obecnie rozkwit studiów nad zwierzętami i wypracowują spójną koncepcję czytania poezji z zastosowaniem najnowszych metodologii. Pomysł Jarzyny, która poddała mikrologicznej analizie wiersze kilkudziesięciu poetek i poetów, oparty jest na śledzeniu intencjonalnych rekonfiguracji utartych wyrażeń i dowartościowaniu tropów, ponieważ, jak przekonuje Donna Haraway, to one powodują, że język „odchyla się od właściwego kursu i skręca”. Uwaga ta odnosi się nie tylko do twórczości Joanny Mueller i Justyny Bargielskiej, które przechwytują i unieważniają inwektywy łowieckie (pomiot, pokot), lecz również poetów dekonstruujących funkcjonujące w polszczyźnie oksymorony (casus Ryszarda Krynickiego), a także aluzyjnie nawiązujących do kanonicznych formuł (np. Adorna), których znaczenie ulega rozszerzeniu (casus wiersza Życie ptaków i ssaków po Kronholda). Nie jest to jedyna strategia, na jaką decyduje się Jarzyna. Zarysowuje też komplementarną narrację o zwierzęcych biografiach (np. Łajki), których nagłaśnianie wpisuje się w projekt poszerzania ludzkiej historii o nieludzkich aktorów, autorstwa Érica Barataya. Francuski historyk postuluje, że zwierzę nie może być nadal białą plamą historii, dlatego należy wypracować koncepcję czytania dokumentów i świadectw, która pozwoliłaby na zrekonstruowanie losu zwierząt. Ich sprawczość jest w świetle nowych badań niepodważalna, co podkreśla również Jarzyna. Jej projekt poddaje krytyce wiele stereotypów i zapowiada wypracowywanie nowego sposobu mówienia i myślenia o zwierzętach. Pierwszym etapem rewizji starego porządku ma być rewolucja języka i oczyszczenie go z inwektyw o podłożu animalnym i porównań, które zawsze pozostają krzywdzące dla zwierząt. W ocenie autora tekstu monografia Jarzyny wyróżnia się na tle innych publikacji sposobem prowadzenia wywodu i narracją, która wykracza poza kostyczny styl książek akademickich.
Słowa kluczowe
polska poezja współczesna; studia nad zwierzętami; ekoaktywizm; naturocentryzm; przemoc wobec zwierząt
Bibliografia
Agamben G.: Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek. Przeł. S. Królak. Warszawa 2008.
Baratay É.: Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii. Przeł. P. Tarasewicz. Gdańsk 2014.
Baratay É.: Zwierzęta w okopach. Zapomniane historie. Przeł. B. Brzezicka. Gdańsk 2017.
Barcz A.: Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice 2016.
Bargielska J.: Szybko przez wszystko. Wrocław 2013.
Bielska M.: Torfowy ogród z mostem i tygrysem. Poznań 2019.
Braidotti R.: Po człowieku. Przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk. Warszawa 2014.
Czapliński P.: Literatura i życie. Perspektywy biopoetyki. W: Teoria – literatura – życie. Praktykowanie teorii w humanistyce współczesnej. Red. R. Nycz, A. Legeżyńska. Warszawa 2012, s. 63–93.
Dalej niż gender. Ludzie i inne zwierzęta. https://www.gosc.pl/doc/1874121.Dalejniz-gender-Ludzie-i-inne-zwierzeta [dostęp: 26.07.2020].
Domańska E.: Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa 2017.
Fiedorczuk J.: Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk 2015.
Fiedorczuk J., Beltrán G.: Ekopoetyka. Ekologiczna obrona poezji. Warszawa 2015.
Filipowicz A.: (Prze)zwierzęcenia. Poetyckie drogi do postantropocentryzmu. Gdańsk 2017.
Foltz C.R.: Czy przyroda jest sprawcza w znaczeniu historycznym? Historia świata, historia środowiska oraz to, w jaki sposób historycy mogą pomóc ocalić Ziemię. Przeł. A. Czarnacka. W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia. Red. E. Domańska. Poznań 2010, s. 631–659.
Galant A.: Polowania i linienia. Śmierć zwierząt w wybranej prozie kobiet. W: Twórczość niepozorna. Szkice o literaturze. Red. J. Grądziel‑Wójcik, A. Kwiatkowska, L. Marzec. Kraków 2015, s. 249–258.
Gzyra D.: Dziękuję za świńskie oczy. Jak krzywdzimy zwierzęta. Warszawa 2018.
Gzyra D.: Zwierzęta i ich studia. https://krytykapolityczna.pl/kraj/gzyra-zwierzeta-i-ich-studia/ [dostęp: 26.07.2020].
Haraway D.: Manifest gatunków stowarzyszonych. Przeł. J. Bednarek. W: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów. Red. A. Gajewska. Poznań 2012, s. 241–260.
Hilberg R.: Sprawcy – ofiary – świadkowie. Zagłada Żydów 1933–1945. Przeł. J. Giebułtowski. Warszawa 2007.
Jarzyna A.: Imaginauci. Pismo wyobraźni w poezji Bolesława Leśmiana, Józefa Czechowicza, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Nowaka. Łódź–Kraków 2017.
Jarzyna A.: Post‑koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich). Łódź 2019.
Jarzyna A.: Pójście za Norwidem (w polskiej poezji współczesnej). Lublin 2013.
Kott J.: Powiastki dla wnuczek. Warszawa 2002.
Kramkowska‑Dąbrowska A.: Krasiński. Świadectwo. Łódź 2020.
Krupiński P.: Dlaczego gęsi krzyczały? Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Warszawa 2016.
Leociak J.: „jak owce na rzeź” – figura Zagłady. W: Literatura polska wobec Zagłady (1939–1968). Red. S. Buryła, D. Krawczyńska, J. Leociak. Warszawa 2012, s. 159–165.
Łubieński S.: Książka o śmieciach. Warszawa 2020.
Łukasiewicz J.: Poeta Grochowiak. Wrocław 2019.
Mytych‑Forajter B.: Czułe punkty Grochowiaka. Szkice i interpretacje. Katowice 2010.
Poetyki ekocydu. Historia – natura – konflikt. Red. A. Ubertowska, D. Korczyńska‑Partyka, E. Kuliś. Warszawa 2019.
Sontag S.: Widok cudzego cierpienia. Przeł. S. Magala. Kraków 2010.
Spowiedź wyobraźni (szkice i rozmowy). Wybór, wstęp A. Jarzyna. Kraków 2014.
Taborska A.: Spiskowcy wyobraźni. Gdańsk 2013.
Ubertowska A.: Historie biotyczne. Pomiędzy estetyką a geotraumą. Warszawa 2020.
Ubertowska A.: „Kamienie niepokoją się i stają się agresywne”. Holokaust w świetle ekokrytyki. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2015, nr 25, s. 93–111.
Ubertowska A.: Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie. „Teksty Drugie” 2013, nr 1–2, s. 33–44.
Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Red. A. Barcz, D. Łagodzka. Warszawa 2015.
Zwierzęta i ludzie. Red. J. Kurek, K. Maliszewski. Chorzów 2011.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).