Post‑monumentalne miejsca pamięci jako aktywne narzędzia doświadczenia (post)holocaustowego i (post)pamięci
Abstrakt
Artykuł jest próbą znalezienia odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób upamiętnić Holokaust w erze postpamięci. Jedną z możliwych odpowiedzi jest tworzenie tymczasowych, wymagających zaangażowania od chcących i potrzebujących tego odbiorców post-pomników. Post-pomnik odwołuje się do kulturowej i społecznej, ale również indywidualnej pamięci. Upamiętnia miejsca zapomniane, doświadczenia jednostkowe, zaprasza odbiorców do dialogu. Uaktywnienie oglądających, zaproszenie ich do wspólnego odtwarzania historii pokazuje, w jaki sposób traumę minionych pokoleń mogą przepracowywać i upamiętniać współczesne pokolenia. Aby historia była wciąż żywa, aby jej przesłanie posiadało funkcję performatywną, musi być podtrzymywana przez współczesne pokolenia. Tymczasowość post-pomnika zaś powoduje, że nie tylko upamiętnia, ale i tematyzuje proces umykania pamięci wraz z czasem jej zacierania. W artykule powyższe spostrzeżenia są przedstawiane w kontekście teorii pamięci, filozofii postmodernizmu, idei homo holocaustusa, w porównaniu post-pomnika do pomnika oraz na wybranych przykładach post-pomników.
Słowa kluczowe
post-pomnik; postmodernizm; pamięć; post-pamięć; post-Holokaust
Bibliografia
Arendt H.: Kondycja ludzka. Przeł. A. Łagodzka. Warszawa 2000.
Arendt H.: The Human Condition. Chicago 1998.
Bauman Z.: Świat nawiedzony. W: Zagłada. Współczesne problemy. Red. P. Czapliński, E. Domańska. Poznań 2009, s. 48–58.
Benjamin W.: On the Concept of History. https://www.marxists.org/reference/archive/benjamin/1940/history.htm [dostęp: 7.06.2019].
Benjamin W.: The Work of Art in the Age of Its Technological Reproducibility. In: Walter Benjamin: Selected Writings. Vol. 3: 1935–1938. Eds. H. Eiland, M.W. Jennings. Cambridge–London 2002, s. 19–55.
Bennett J.: Empathic Vision. Affect, Trauma, and Contemporary Art. Stanford 2005.
Berger J.: After the End. Representations of Post‑Apocalypse. Minneapolis 1999.
Czapliński P.: Zagłada – niedokończona narracja polskiej nowoczesności. W: Ślady obecności. Red. S. Buryła, A. Molisak. Kraków 2010, s. 337–382.
Dąbrowski B.: Postpamięć, zależność, trama. W: Kultura po przejściach, osoby z przeszłości. Polski dyskurs post zależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze. Red. R. Nycz. Kraków 2011, s. 257–270.
Dekoven E.S.: Representating Auschwit z. „History and Memory. Studies in Representation of the Past”, vol. 7, no 2, s. 121–154. https://www.jstor.org/stable/25618691?seq=1#page_scan_tab_contents [dostęp: 19.04.2019].
Domańska E.: „Niechaj umarli grzebią żywych”. Monumentalna przeciw‑Historia Daniela Libeskinda. „Teksty Drugie” 2004, nr 1–2, s. 78–102.
Eco U.: The Open Work. Transl. A. Cancogni. Cambridge 1989.
Fenz W.: The Monument Is Invisible, the Sign Visible. „October” 1989, vol. 48, s. 173–182.
Funkenstein A.: Perceptions of Jewish History. Berkerley 1993.
Gerz J.: [Esej bez tytułu]. W: Wielogłos o Zagładzie. Red. M.A. Potocka. Kraków 2018, s. 66–67.
Grudzińska‑Gross I.: [Esej bez tytułu]. W: Wielogłos o Zagładzie. Red. M.A. Potocka. Kraków 2018, s. 80–81.
Hansen O.: Forma otwarta w architekturze. Sztuka wielkiej liczby. W: Wobec formy otwartej Oskara Hansena: idea – utopia – reinterpretacje. Red. M. Lachowski, M. Linkowska, Z. Sobczuk. Lublin 2009, s. 15–31.
Hirsch M.: Family Frames: Photography, Narrative, and Postmemory. Cambridge–Massachusetts–London 1997.
Hirsch M.: Family Pictures: Maus, Mourning and Post‑Memory. „Discourse”, Winter 1992/1993, s. 3–29.
Hirsch M.: Projected Memory: Holocaust Photographs in Personal and Public Fantasy. In: Acts of Memory. Cultural Recall in the Present. Eds. M. Bal, J. Crewe, L. Spitzer. London–Hanover 1999, s. 2–23.
Hirsch M.: Surviving Images: Holocaust Photographs and the Work of Postmemory. „The Yale Journal of Criticism” 2001, vol. 14, no 1, s. 5–37.
Hirsch M.: The Generation of Postmemory: Writing and Visual Culture After the Holocaust. New York 2012.
Hoffmam E.: After Such Knowledge. A Meditation on the Aftermath of the Holocaust. London 2005.
Hutton P.H.: History as an Art of Memory. Hanover–London 1993.
Huyssen A.: Monumental Seduction. „New German Critique” 1996, no 69, s. 181–200.
Huyssen A.: Monumental Seduction. In: Acts of Memory. Cultural Recall in the Present. Eds. M. Bal, J. Crewe, L. Spitzer. Dartmouth 1999, s. 191–207.
Jacobson E.: Das Kunstwerk und die Erinnerung. Dem Vergangenen im Bild eine Präsenz geben. Graz 2011.
Jałowik D.: Narracja o Zagładzie. W: Wielogłos o Zagładzie. Red. M.A. Potocka. Kraków 2018, s. 101–104.
Jedlińska E.: Sztuka po Holokauście. Łódź 2001.
Kalaga W.: Memory, Interpretation, Identity. Przeł. J. Pytalski. „Teksty Drugie” 2016, nr 1, s. 20–35.
Kitowska‑Łysiak M.: Jakich pomników potrzebują ocaleni? W: Wobec formy otwartej Oskara Hansena: idea – utopia – reinterpretacje. Red. M. Lichowski, M. Linkowska, Z. Sobczuk. Lublin 2009, s. 189–208.
Klein K.L.: O pojawieniu się pamięci w dyskursie historycznym. Przeł. M. Bańkowski. „Konteksty” 2003, nr 3/4, s. 42–56.
Klein K.L.: On the Emergence of Memory in Historical Discourse. „Representations” 2000, no 69, s. 127–150. http://marcuse.faculty.history.ucsb.edu/classes/201/articles/00KleinMemoryHistDiscourseRep.pdf [dostęp: 29.04.2019].
Köhler M.: Arranged, Constructed and Staged – From Talking to Making Pictures. In: Constructed Realities: The Art of Staged Pohotography. Ed. M. Köhler. Zürich 1989.
Krauss R.E.: Oryginalność awangardy i inne mity modernistyczne. Tłum. M. Szuba. Gdańsk 2011.
LaCapra D.: Historia w okresie przejściowym. Doświadczenie, tożsamość, teoria krytyczna. Przeł. K. Bojarska. Kraków 2009.
LaCapra D.: Trauma, Absence, Loss. „Critical Inquiry” 1999, vol. 25, no 4, s. 696–727. https://www.jstor.org/stable/pdf/1344100.pdf?seq=1#page_scan_tab_contents [dostęp: 05.05.2019].
LaCapra D.: Writing History, Writing Trauma. Baltimore 2001.
Mach A.: Polska kondycja posttraumatyczna. W: Kultura po przejściach, osoby z przeszłości. Polski dyskurs post zależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze. Red. R. Nycz. Kraków 2011, s. 217–238.
Musil R.: Die Denkmale. In: Idem: Nachlass zu Lebzeiten. Hamburg 1980.
Musil R.: Posthumous Papers of a Living Author. Transl. P. Wortsman. Colorado 1987.
Neumanm A.: On Experience, Memory, and Knowing: A Post‑Holocaust (Auto)Biography. „Curriculum Inquiry” 1998, no 28(4), s. 425–442.
Posłuszny Ł.: Miejsca pamięci: przestrzeń – pamiętanie – zapominanie. W: Miejsca pamięci w świadomości współczesnego człowieka. Red. K. Zieliński, J. Janikowska. Toruń 2015, s. 131–142.
Radstone S.: Reconceiving Binaries: The Limits of Memory. ,,History Workshop Journal” 2005, no 59, s. 134–150.
Radstone S.: Screening Trauma: Forrest Gump, Film and Memory. In: Memory and Methodology. Ed. S. Radstone. Oxford–New York 2000, s. 79–108.
Rothberg M.: Traumatic Realism. The Demands of Holocaust Representation. Minneapolis–London 2000.
Savage K.: Monument Wars: Washington, D.C. the National Mall, and the Transformation of the Memorial Landscape. London 2011.
Schudson M.: Watergate in American Memory: How We Remember, Forget, and Reoconstruct the Past. New York 1992.
Sontag S.: O fotografii. Przeł. S. Magala. Warszawa 1986.
Steinbach P.: Opór – sprzeciw – rezystencja. Postawy społeczności niemieckiej w Trzeciej Rzeszy a pamięć zbiorowa. Tłum. I. Ewertowska-Klaja. Poznań 2001.
Stevens Q., Franck K.A., Fazakerley R.: Counter‑Monuments: The Anti-monumental and the Dialogic. „The Journal of Architecture” 2014, vol. 17, no 6, s. 951–972.
Sturken M.: Tangled Memories: The Vietnam War, the AIDS Epidemic, and the Politics of Remembering. Berkley 1997.
Subotic J.: Why the Yougoslav Memorial Pavillon at Auschiwtz Stand Empty. https://balkaninsight.com/2020/01/24/why‑the‑yugoslav‑memorial‑pavilion‑at‑auschwitz‑stands‑empty/?fbclid=IwAR0ZJ6RdwMxyvXE1ozr1tVvTgyyiXy57AejLl6CDh‑V60pl‑qxkK0mV_wrE [dostęp: 22.01.2020].
Szahaj A.: Zniewalająca moc kultury. Artykuły i szkice z filozofii kultury, poznania i polityki. Toruń 2004.
Szczepan A.: Polski dyskurs posttraumatyczny. Literatura polska ostatnich lat wobec Hokokausu i tożsamości żydowskiej. W: Kultura po przejściach, osoby z przeszłości. Polski dyskurs post zależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze. Red. R. Nycz. Kraków 2011, s. 239–258.
Turowski A.: Pamięć Zagłady to monstrualny paradygmat. W: Wielogłos o Zagładzie. Red. M.A. Potocka. Kraków 2018, s. 311–313.
Ubertowska A.: Świadectwo, trauma, głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. Kraków 2007.
Vattimo G.: Postnowoczesność i kres historii. Przeł. B. Stelmaszczyk. W: Postmodernizm. Antologia przekładów. Wybrał, oprac. i przedmową opatrzył R. Nycz. Kraków 1998, s. 128–144.
Yates F.: The Art of Memory. London 1966.
Young J.E.: At Memory’s Edge. After‑Images of the Holocaust in Contemporary Art and Architecture. New Haven–London 2000.
Young J.E.: Memory/monument. In: Critical Terms for Art History. Eds. R.S. Nelson, R. Schiff. Chicago 2003, s. 234–247.
Young J.E.: Pamięć i kontr‑pamięć. W poszukiwaniu społecznej estetyki pomników Holokaustu. Tłum. G. Dąbrowski. „Literatura na Świecie” 2004, nr 1–2, s. 245–266.
Young J.E.: Pamięć i kontrpamięć. W poszukiwaniu społecznej estetyki pomników Holokaustu. Tłum. G. Dąbrowski. W: Reprezentacje Holokaustu. Red. W. Jarkiewicz, M. Szuster. Kraków–Warszawa 2014.
Young J.E.: The Counter‑Monument: Memory Against Itself in Germany Today. „Critical Inquiry” 1998, no 2, s. 267–296.
Young J.E.: The Stages of Memory: Reflections on Memorial Art, Loss, and the Spaces Between (Public History in Historical Perspective). Amherst 2016.
Zelizer B.: Introduction: On Visualizing the Holocaust. In: Visual Culture and the Holocaust. Ed. B. Zelizer. London 2001.
http://4.s32.scripts.mit.edu/fall2014/wp‑content/uploads/2014/10/Monumental‑Seduction.pdf [dostęp: 29.04.2019].
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).