Rana dekapitacyjna (Śląska). Między diagnozami Jana Nikodema Jaronia i Szczepana Twardocha
Abstrakt
Autor, odwołując się do utrwalonego w literaturze europejskiej (Platon, Thomas Hobbes, Giorgio Agamben) wyobrażenia grupy społecznej jako organizmu, w którym głowa symbolizuje ośrodek przywódczy, poddaje
antropologicznej analizie grupę „śląskiej ludności rodzimej” (Marian Gerlich). Mocno utrwalone w jej obrębie tendencje odrębnościowe, czy wręcz separatystyczne, dają się opisać poprzez metaforę ciała pozbawionego głowy. To wyobrażenie wyrasta z tragicznych doświadczeń historycznych: śmierci księcia Henryka Pobożnego w czasie bitwy pod Legnicą (1241), egzekucji dokonanej na przywódcy śląskiej szlachty protestanckiej – Andrzeju Kochcickim (1634) i tajemniczej śmierci dyktatora III powstania śląskiego Wojciech Korfantego
(1939). Osią rozważań jest analiza fragmentów młodopolskiego dramatu Jana Nikodema Jaronia Wojsko św. Jadwigi (1920), którego bohaterami są najbliżsi krewni księcia Henryka oraz ich późniejsze wcielenia (najważniejsze z nich to ostatnie – członków rodziny biorącej udział w powstaniu śląskim). Wyobrażenie
Górnego Śląska jako Zdekapitowanego Ciała, które, mimo iż pozbawione przywódcy, chce żyć osobno lub wyobrażenie tej samej grupy jako monstrum (smok w powieści Szczepana Twardocha zatytułowanej Drach) można traktować jako odzwierciedlenie tendencji autonomicznych w tym regionie. Taka wizja Śląska – jeśli nie autonomicznego, to przynajmniej się od reszty Polski różniącego, chociażby pamięcią kulturową (Jan Assmannn) – wyłania się także z rezultatów badań współczesnych socjologów (Marian Gerlich, Maria Szmeja).
Słowa kluczowe
Śląsk; głowa; rana; pamięć; odrębność
Bibliografia
Agamben G.: Homo sacer. Suwerenna władza i życie. Tłum. M. Salwa. Warszawa 2008.
Assmann J.: Pamięć kulturowa. Tłum. A. Kryczyńska. Warszawa 2008.
Bourdieu P.: Męska dominacja. Tłum. L. Kopciewicz. Warszawa 2004.
Brach‑Czaina J.: Szczeliny istnienia. Warszawa 2018.
Foucault M.: Narodziny biopolityki. Tłum. M. Herer. Warszawa 2011.
Gerlich M.: Śląski witraż. Katowice 2016.
Jaroń J.N.: Wojsko św. Jadwigi. Pięć obrazków scenicznych z dziejów śląskich. Katowice 1931.
Jarosz A.: Walenty Roździeński. Poeta i hutnik ze Śląska. Kielce 2000.
Kaczmarek R.: Górny Śląsk na skrzyżowaniu historii polskiej, niemieckiej i czeskiej tradycji historycznej. „Zaranie Śląskie” 2015, nr 1, s. 9–25.
Kadłubek Z.: Dzieci Woltera. „Fabryka Silesia” 2014, nr 2, s. 3–7.
Kadłubek Z.: Mowa sejmowa (9 października 2014 roku). W: Idem: Myśli bezbronne. Katowice 2016, s. 285–290.
Kopeć E.: „My i oni” na polskim Śląsku (1918–1939). Katowice 1986.
Korfanty. Hotel Brześć i inne piosenki. Teatr Śląski w Katowicach. Premiera 27.10.2017 roku, reż. P. Wojcieszek. Zapis fragmentów spektaklu: https://www.youtube.com/watch?v=rNvPLRo0olI [dostęp: 11.01.2021].
Korfanty W.: Naród, Państwo, Kościół. Katowice 1992.
Koziołek R.: Dobrze się myśli literaturą. Wołowiec 2016.
Kutz K.: Piąta strona świata. Karków 2010.
Kutz K.: Ustawa o mniejszościach czyli rżniecie głupa. W: Idem: 85 felietonów na 85. urodziny. [b.m.w.] 2014, s. 33–35.
Labuda G.: Zaginiona „Kronika z pierwszej połowy XIII wieku” w „Rocznikach Królestwa Polskiego” Jana Długosza. Próba rekonstrukcji. Poznań 1983.
Leder A.: Prześniona rewolucja. Warszawa 2013.
Maroń J.: Legnica 1241. Warszawa 2017.
Oślislo J., Senderowicz G.: Heimat Potwora. W: Metafizyczna podróż w głąb Śląska. Red. I. Kaczmarzyk, A. Regiewicz. Zabrze 2002, s. 7–12.
Pawłowiczowa M.: Andrzej Kochcicki – pan na Kochcicach, Lublińcu, Koszęcinie, Turawie i Koźlu. W: Nowe roździeńsciana. Studia o Walentym Roździeńskim i jego dziele „Officina ferraria” z roku 1612. Red. A. Jarosz. Wrocław 1985, s. 29–37.
Pollak R.: Wstęp wydawców. W: W. Roździeński: Officina ferraria abo Huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego. Wrocław 1962, s. VII–XVIII.
Rudnicki J.: Chodźcie, idziemy. Warszawa 2007.
Rymkiewicz J.M.: „Samuel Zborowski”. Warszawa 2010.
Słowacki J.: Genezis z Ducha. W: Idem: Wiersze i poematy. Wybrali i przedmową opatrzyli M. Bizan, P. Herz. Warszawa 1983, s. 559–582.
Smolorz M.: Śląsk wymyślony. Katowice 2012.
Sowa J.: Fantomowe ciało króla. Kraków 2011.
Sówka E.: Święty Transformator. W: S.A. Wisłocki: Mit, magia, manipulacja i orbis interior. Śląska sztuka nieelitarna. Katowice 2008, s. 119.
Stendhal: Czerwone i czarne. Tłum. T. Żeleński‑Boy. T. 2. Warszawa 1973.
Stomma L.: Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku. Łódź 2002.
Szewczyk W.: Pogrzeb Korfantego. W: Idem: Kochaj śląską ziemię. Czerwionka‑Leszczyny 2016, s. 18.
Szmeja M.: Śląsk bez zmian. Kraków 2017.
Tomasik T.: Uwagi do wciąż nienapisanej historii męskości w Polsce. W: Formy męskości. T. 1. Red. A. Dziadek, F. Mazurkiewicz. Warszawa 2018, s. 38–55.
Twardoch S.: Drach. Kraków 2014.
Twardoch S.: Gerd. W: Idem: Tak jest dobrze. Warszawa 2011, s. 7–42.
Twardoch S.: Królestwo. Kraków 2018.
Twardoch S.: Morfina. Kraków 2012.
Twardoch S.: Obłęd rotmistrza von Egern. Lublin 2005.
Twardoch S.: Sternberg. Warszawa 2007.
Urbas A.P.: Czarne wzgórza. Zabrze 2012.
Veblen T.: Teoria klasy próżniaczej. Tłum. J. Frentzel‑Zagórska. Warszawa 1998.
Wiszewski P.: Henryk II Pobożny. Legnica 2011.
Witkiewicz S.I.: Nienasycenie. Warszawa 1996.
Žižek S.: Lacan. Przewodnik Krytyki politycznej. Tłum. J. Kutyła. Warszawa 2010.
Žižek S.: Metastazy rozkoszy. Tłum. M.J. Mosakowski. Warszawa 2013.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).