O udręce młodości, resentymencie i wstręcie, a także o tym, czy Thomas Bernhard czytał Witolda Gombrowicza
Abstrakt
Artykuł jest interpretacją wybranych utworów Thomasa Bernharda w kontekście twórczości Witolda Gombrowicza. W moim przekonaniu zagadkowa aluzja do polskiego pisarza w powieści Zaburzenie jest nie tylko efektem lektury, ale i artystycznej inspiracji. Bernharda i Gombrowicza łączyłoby uwrażliwienie na międzyludzki aspekt egzystencji i jego kulturowe uwarunkowania. Rodzinę, szkołę postrzegali jako opresywne instytucje uwikłane w symboliczną i realną przemoc. Podstawową strategią obronną bohaterów jest afekt wstrętu.
Słowa kluczowe
Bernhard; Gombrowicz; rodzina; szkoła; wstręt
Bibliografia
Arno A.: Kot. Opowieść o Konstantym A. Jeleńskim. Iskry, Warszawa 2020.
Barełkowska A.: „Decydujące fragmenty »Mrozu« napisałem w Warszawie…”. Polskie wycieczki Thomasa Bernharda. „Kwartalnik Artystyczny” 2009, nr 3, s. 100–109.
Bernhard T.: Autobiografie. Przeł. S. Lisiecka. Czarne, Wołowiec 2011.
Bernhard T.: Beton. Przeł. E. Dyczek, M.F. Nowak. Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2001.
Bernhard T.: Bratanek Wittgensteina. Przyjaźń. Przeł. i posłowiem opatrzył M. Kędzierski. Czytelnik, Warszawa 2019.
Bernhard T.: Chodzenie. Amras. Przeł. S. Lisiecka. Wydawnictwo „Od Do”, Łódź 2017.
Bernhard T.: Dawni mistrzowie. Komedia. Przeł. M. Kędzierski. Czytelnik, Warszawa 2005.
Bernhard T.: Dramaty. T. 1. Przeł. J.S. Buras, M. Muskała, D. Żmij-Zielińska. Wybrał i posłowiem opatrzył K. Lupa. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001.
Bernhard T.: Dramaty. T. 1. Przeł. M. Muskała, D. Żmij-Zielińska. Wybór i posłowie A. Wittchen-Barełkowska. Czytelnik, Warszawa 2020.
Bernhard T.: Dramaty. T. 2. Przeł. J.S. Buras, G. Matysik. Wybrał K. Lupa. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004.
Bernhard T.: Korekta. Przeł. M. Kędzierski. Czytelnik, Warszawa 2015.
Bernhard T.: Moje nagrody. Przeł. M. Kędzierski. Czytelnik, Warszawa 2010.
Bernhard T.: Mróz. Przeł. S. Błaut. Posłowie M. Kędzierski. Czytelnik, Warszawa 2020.
Bernhard T.: Partyjka. Przeł. G. Mycielska. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980.
Bernhard T.: Przegrany. Przeł. i posłowiem opatrzył M. Kędzierski, Czytelnik, Warszawa 2019.
Bernhard T.: Spotkanie. Rozmowy z Kristą Fleishmann. Przeł. S. Lisiecka. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2010.
Bernhard T.: Śmierć i tymianek. Wybór i przekł. S. Lisiecka, Z. Jaskuła i R. Wojnakowski. Posłowie Z. Jaskuła. Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2015.
Bernhard T.: Tak. Wyjadacze. Przeł. M. Muskała. Czytelnik, Warszawa 2015.
Bernhard T.: Zaburzenie. Przeł. S. Lisiecka. Czytelnik, Warszawa 2013.
Bielecki M.: Dodatek krytyczny. W: W. Gombrowicz: Trans-Atlantyk. Oprac. M. Bielecki. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017, s. 119–268.
Bielecki M.: Gombrowicziady: reaktywacja. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2020.
Bielecki M.: Historia – dialog – literatura. Interakcyjna teoria procesu historycznoliterackiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010.
Bielecki M.: Literatura i lektura. O metaliterackich i metakrytycznych poglądach Witolda Gombrowicza. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2004.
Bielecki M.: Od poetyki wstrętu do metaliterackich afirmacji, czyli o tym, co Bernhard wyczytał u Gombrowicza. „Forum Poetyki” 2022 [w druku].
Bielecki M.: Widma nowoczesności. „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2014.
Borges J.L.: Dwugłos. W: Tango Gombrowicz. Zebrał, przeł. i wstępem opatrzył R. Kalicki. Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław 1984, s. 132–135.
Bourdieu P.: Homo Academicus. Transl. by P. Collier. Stanford University Press, Stanford 1988.
Bourdieu P.: Medytacje pascaliańskie. Przeł. K. Wakar. Oficyna Naukowa, Warszawa 2006.
Bozzi P.: Homeland, Death, and Otherness in Thomas Bernhard’s Early Lyrical Works. In: A Companion to the Works of Thomas Bernhard. Ed. M. Konzett. Camden House, Rochester, NY, Woodbridge, Suffolk 2002, s. 71–87.
Bronżewska A.M.: Fenomen lęku w prozie Thomasa Bernharda. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1989.
Dostojewski T: Wspomnienia człowieka z lochu. Przeł. M. Grabowska. W: Idem: Opowieści. Rój, Warszawa 1929, s. 5–128.
Dowden S.D.: A Testament Betrayed: Bernhard and His Legacy. In: A Companion to the Works of Thomas Bernhard. Ed. M. Konzett. Camden House, Rochester, NY, Woodbridge, Suffolk 2002, s. 51–67.
Dowden S.D.: Understanding Thomas Bernhard. University of South Carolina Press, Columbia 1991.
Foucault M.: Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Przeł. i posłowiem opatrzył T. Komendant. Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 1998.
Franczak K.: Kalający własne gniazdo. Artyści i obrachunek z przeszłością. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2013.
Freud S.: Niesamowite. W: Idem: Pisma psychologiczne. Przeł. R. Reszke. KR, Warszawa 1997, s. 233–262.
Gombrowicz W.: Ferdydurke. Oprac. W. Bolecki. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007.
Gombrowicz W.: Rozmowy z Dominikiem de Roux. Testament. Oprac. J. Margański. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018.
Honegger G.: Thomas Bernhard. The Making of an Austrian. Yale University Press, New Haven–London 2001.
Jarzębski J.: Gombrowicz: ucieczka z rodzinnego domu. W: Idem: W Polsce, czyli wszędzie. Szkice o polskiej prozie współczesnej. PEN, Warszawa 1992, s. 19–37.
Jasnowski P.: Świat jako kloaka i udawanie sensu. Paliatywy w świecie prozy Thomasa Bernharda. „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 375–398.
„Każdy dzień był dla niego inscenizacją…”. Peter Fabjan w rozmowie z Markiem Kędzierskim. „Kwartalnik Artystyczny” 2009, nr 2, s. 35–63.
Kędzierski M.: Dawni mistrzowie: Witold Gombrowicz i Thomas Bernhard. „Kwartalnik Artystyczny” 2007, nr 4, s. 89–100.
Kędzierski M.: Posłowie. W: T. Bernhard: Bratanek Wittgensteina. Przyjaźń. Przeł. i posłowiem opatrzył M. Kędzierski. Czytelnik, Warszawa 2019, s. 145–172.
Kępiński T.: Witold Gombrowicz i świat jego młodości. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974.
Kobyłecka-Piwońska E.: Spojrzenia z zewnątrz. Witold Gombrowicz w literaturze argentyńskiej (1970–2017). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Univesitas”, Łódź–Kraków 2017.
Konzett M.: Introduction. National Iconoclasm: Thomas Bernhard and the Austrian Avant-garde. Cambridge University Press, Cambrigde 2017.
Long J.: „Ungleichzeitigkeiten”: Class Relationships in Bernhard’s Fiction. In: A Companion to the Works of Thomas Bernhard. Ed. M. Konzett. Camden House, Rochester, NY, Woodbridge, Suffolk 2002, s. 187–208.
Lorenz D.: The Established Outsider: Thomas Bernhard. In: A Companion to the Works of Thomas Bernhard. Ed. M. Konzett. Camden House, Rochester, NY, Woodbridge, Suffolk 2002, s. 29–50.
Magris C.: Mit habsburski w literaturze austriackiej moderny. Przeł. E. Jogałła, J. Ugniewska. Austeria, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2019.
Margański J.: Gombrowicz. Wieczny debiutant. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001.
Menninghaus W.: Wstręt. Teoria i historia. Przeł. G. Sowiński. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2009.
Mosse G.L.: Nationalism and Sexuality. Respectability and Abnormal Sexuality in Modern Europe. Howard Fertig, New York 1997.
Mosse G.L.: The Image of Man. The Creation of Modern Masculinity. Oxford University Press, New York–Oxford 1998.
Musil R.: Człowiek bez właściwości. Przeł. K. Radziwiłł, K. Truchanowski, J. Zeltzer. T. 1. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971.
Nietzsche F.: Ecce homo. Jak się staje, czym się jest. Przeł. i przedmową opatrzył B. Baran. Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Kraków 1996.
Nietzsche F.: Nachlass. Pisma z lat 1884–1885. Przeł. G. Kowal. Posłowie G. Colli. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2011.
Nietzsche F.: Narodziny tragedii. Niewczesne rozważania. Przeł. P. Pieniążek, M. Łukasiewicz. Officyna, Łódź 2012.
Nietzsche F.: Notatki z lat 1882–1884. Przeł. G. Sowiński. Officyna, Łódź 2019.
Nietzsche F.: Notatki z lat 1885–1887. Przeł. M. Kopij, G. Sowiński. Officyna, Łódź 2012.
Nietzsche F.: Notatki z lat 1887–1889. Przeł. P. Pieniążek. Officyna, Łódź 2012.
Nietzsche F.: Poza dobrem i złem. Z genealogii moralności. Przeł. P. Pieniążek. Officyna, Łódź 2018.
Nietzsche F.: Radosna wiedza. („La gaya scienza”). Przeł. M. Łukasiewicz. Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2008.
Nietzsche F.: Tak mówił Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. I–IV. Przeł. G. Sowiński. Posłowie C. Wodziński. Zielona Sowa, Kraków 2005.
Polak M.: Trauma bezkresu. Nietzsche, Lacan, Bernhard i inni. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2016.
Porzuczek S.: Mapowanie bólu. Lektura – spojrzenie – afekt. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2020.
Safranski R.: Nietzsche. Biografia myśli. Przeł. D. Stroińska. Posłowie Z. Kuderowicz. Czytelnik, Warszawa 2003.
Schopenhauer A.: Świat jako wola i przedstawienie. Przeł., wstępem i komentarzem opatrzył J. Garewicz. T. 1. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2009.
Schopenhauer A.: W poszukiwaniu mądrości życia. Parerga i paralipomena. Przeł. i przypisami opatrzył J. Garewicz. Wstęp H. Buczyńska-Garewicz. T. 1. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2002.
Sebald W.G.: Gdzie ciemność zaciska stryczek. Uwagi o Thomasie Bernhardzie. W: Idem: Opis nieszczęścia. Eseje o literaturze. Przeł. M. Łukasiewicz. Posłowie A. Żychliński. Ossolineum, Wrocław 2019, s. 63–76.
Suchanow K.: Gombrowicz. Ja, geniusz. T. 1. Czarne, Wołowiec 2017.
Suchanow K.: Gombrowicz. Ja, geniusz. T. 2. Czarne, Wołowiec 2017.
Webber A.: Costume Drama; Performance and Identity in Bernhard’s Works. In: A Companion to the Works of Thomas Bernhard. Ed. M. Konzett. Camden House, Rochester, NY, Woodbridge, Suffolk 2002, s. 149–165.
Wittchen-Barełkowska A.: Kategoria teatralności w dziele Thomasa Bernharda. Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).