Małe i kruche: "Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy" Swietłany Aleksijewicz jako historia II wojny światowej z perspektywy dziecka
Abstrakt
Artykuł stanowi propozycję analizy reportażu Swietłany Aleksijewicz Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy jako zapisu historii II wojny światowej z perspektywy dziecka. Udzielenie głosu osobom, których dzieciństwo przypadło na czas wojny i okupacji, jest krokiem do odkrywania wojennych doświadczeń dzieci oraz gestem przeciwko ideologizacji i upolitycznieniu ich przeżyć. Wspomnienia bohaterów reportażu pozwalają odtworzyć dziecięcy punkt widzenia opisywanych wydarzeń, zwykle pomijany w oficjalnym dyskursie historycznym kształtowanym w ZSRR.
Słowa kluczowe
Swietłana Aleksijewicz; Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy; perspektywa dziecka; II wojna światowa; prywatne/publiczne
Bibliografia
Adamowicz A., Bryl J., Koleśnik W.: Ja ze spalonej wsi…: świadectwa ocalonych. Tłum. M.J. Kononowicz, J. Litwiniuk. Wstęp F. Sielicki. Pax, Warszawa 1978.
Aleksijewicz S.: Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy. Przeł. J. Czech. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.
Aleksijewicz S.: Wojna nie ma w sobie nic z kobiety. Przeł. J. Czech. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015.
Ariès Ph.: Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Przekł. M. Ochab. Marabut, Gdańsk 1995.
Benjamin W.: O pojęciu historii. Tłum. T. Krzemieniowa. W: W. Benjamin: Anioł historii: eseje, szkice, fragmenty. Wybór i oprac. H. Orłowski. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996, s. 413–425.
Brzóstowicz-Klajn M.: Dziecko w kleszczach propagandy (casus realizmu socjalistycznego). W: Zobaczyć dziecko. Literackie i filmowe portrety dziecka w Polsce w XX wieku. Red. A. Ossowska-Zwierzchowska. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2012, s. 49–71.
Chakrabarty D.: Historie mniejszości, przeszłości podrzędne. Tłum. E. Domańska. W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia. Red. E. Domańska. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010, s. 391–414.
Dostojewski F.: Bracia Karamazow. Tłum. A. Wat. T. 1. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1994.
Gittins D.: Historia konstruktów dzieciństwa. W: Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem. Oprac. M.J. Kehily. Przekł. M. Kościelniak. Wydawnictwo WAM, Kraków 2008, s. 43–60.
Gosk H.: Zamiast końca historii. Rozumienie oraz prezentacja procesu historycznego w polskiej prozie XX i XXI wieku podejmującej tematy współczesne. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2005.
Heller A.: Pamięć i zapominanie. O sensie i braku sensu. Tłum. A. Kopacki. „Przegląd Polityczny” 2001, nr 52/53, s. 21–27.
Jagodzińska M.: Rozwój pamięci w dzieciństwie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
Katajew W.: Syn pułku. Tłum. J. Dmochowska. Wydawnictwo Prasa Wojskowa, Warszawa 1950.
Kowalska-Leder J.: Czy dzieci kłamią? W: Eadem: Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 271–291.
Krupa B.: Opowiedzieć Zagładę. Polska proza i historiografia wobec Holocaustu (1987–2003). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2013.
Kurkowska-Budzan M.: Historia zwykłych ludzi. Współczesna angielska historiografia dziejów społecznych. Historia Iagiellonica, Kraków 2003.
Leociak J.: Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Wydawnictwo, Fundacja Akademia Humanistyczna, Warszawa 2009.
Leszczyński G.: Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i XX w. Wybrane problemy. Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006.
Mielhorski R.: Topos dzieciństwa w świetle historii (ogólny zarys problemu w poezji nowoczesnej 1939–1989). „Tematy i Konteksty” 2012, nr 2(7), s. 344–371.
Ricoeur P.: Maurice Halbachs: pamięć roztrzaskana przez historię. W: Idem: Pamięć, historia, zapomnienie. Tłum. J. Margański. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2012, s. 523–528.
Vice S.: The Holocaust „From Below”: Child’s-eye perspectives. “The Jewish Quarterly” 2001, vol. 48, issue 2, s. 38–42.
Witek-Malicka W.: Z Auschwitz do życia. Historie obozowych dzieci. W: Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci. Red. A. Bartuś, P. Trojański. Fundacja na rzecz MDSM, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2017, s. 183–206.
Wójcik-Dudek M.: W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016.
Wróblewski M.: Doświadczenie dzieciństwa. Studium z antropologii literatury. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2019.
Алексиевич C.: Последние свидетели. Книга недетских рассказов. Молодая гвардия, Москва 1985.
Никоноров А.В.: Маленькие герои большой войны. T. 1–3. Благотворительный фонд Оксаны Федоровой, Москва 2015–2016. https://detigeroi.ru/index2018.php#book [dostęp: 20.02.2021].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).