Trauma czy raj utracony? Reminiscencje okresu PRL w powieści <i>Ono</i> Doroty Terakowskiej
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę opisania sposobów funkcjonowania przeszłości w pamięci bohaterów powieści Ono Doroty Terakowskiej, zwłaszcza postrzegania przez nich czasów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Wydarzenia z tego okresu pozostały głęboko zakorzenione w ich świadomości, jednak Teresa, Jan oraz Irena diametralnie różnią się sposobem zarówno postrzegania ówczesnej rzeczywistości, jak i przekazywania swych wspomnień innym. Po scharakteryzowaniu właściwych tym postaciom typów pamięci PRL oraz omówieniu ich przy użyciu kategorii traumy uwaga zostaje przeniesiona na Ewę – główną bohaterkę książki, która musi mierzyć się ze swoją własną traumą, jaką stanowi gwałt. Interpretacja tego wątku pozwala m.in. pokazać, że fikcyjne wydarzenia pisarka wykorzystała, by wypowiedzieć ważne prawdy dotyczące przemocy o charakterze seksualnym, a szczególnie jej społecznego postrzegania. Rozważania dotyczące (traumatycznej) przeszłości zostają uzupełnione o wątek autobiograficzny, co umożliwia paralelna lektura Ono oraz quasi‑politycznego, autobiograficznego utworu Terakowskiej, zatytułowanego
Guma do żucia.
Słowa kluczowe
Dorota Terakowska; Ono; Guma do żucia; trauma; Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL); gwałt
Bibliografia
Antologia studiów nad traumą. Red. T. Łysak. Przeł. T. Bilczewski, K. Bojarska, J. Burzyński, A. Kowalcze‑Pawlik, A. Rejniak‑Majewska. Kraków 2015.
Artwińska A.: Pamięć negatywna. Komunizm i/a sprawcy. „Teksty Drugie” 2013, nr 3, s. 135–149.
Baluch A.: Tajemniczy świat wyobraźni Doroty Terakowskiej. „Guliwer” 2005, nr 1, s. 6–10.
Batora K.: Dorota Terakowska. W: Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku. http://nplp.pl/artykul/dorota‑terakowska/ [dostęp: 31.01.2019].
Bojda W.: Kłopot z Terakowską. „Guliwer” 2004, nr 2, s. 15–19.
Bolińska M.: Zdarzenia niepunktualne. Biograficzny i antropologiczno‑kulturowy kontekst opowieści o biegu ludzkiego życia w prozie Doroty Terakowskiej. Kielce 2013.
Cieślikowski J.: Literatura czwarta. O naturze i sposobach istnienia literatury dla dzieci. „Literatura Ludowa” 1976, nr 1, s. 3–16.
Cieślikowski J.: Literatura osobna. Wybór R. Waksmund. Warszawa 1985.
Czabanowska‑Wróbel A.: [Ta dziwna] instytucja zwana literaturą dla dzieci. Historia literatury dla dzieci w perspektywie kulturowej. „Teksty Drugie” 2013, nr 5, s. 13–24.
Długosz P.: Trauma wielkiej zmiany na Podkarpaciu. Kraków 2008.
Heska‑Kwaśniewicz K.: „Świat w gorzkiej pigułce” – o samotności dziecka w pisarstwie Doroty Terakowskiej. „Guliwer” 2004, nr 2, s. 6–11.
Hodalska M.: Trauma dziennikarzy. Dziennikarstwo traumy. Kraków 2017.
Klich‑Kluczewska B.: Rodzina, tabu i komunizm w Polsce (1956–1989). Kraków 2015.
LaCapra D.: Historia w okresie przejściowym: doświadczenie, tożsamość, teoria krytyczna. Tłum. K. Bojarska. Kraków 2009.
Leszczyński G.: Ścieżkami myśli. „Gazeta Wyborcza”, 15.09.1998, s. 21.
Leszkowicz T.: Matki Niepodległości – 8 kobiet, o których warto pamiętać. histmag.org, 11.11.2017. https://histmag.org/Matki‑Niepodleglosci‑8‑kobiet‑o‑ktorychwarto‑pamietac‑15969/2 [dostęp: 7.05.2019].
Ligęza W.: Pamięć PRL‑u w prozie polskiej po 1989 roku. W: Literatura polska po przełomie 1989 roku. Red. S. Gawliński, D. Siwor. Kraków 2007, s. 29–46.
Łysak T.: Trauma – od genealogii pojęcia do studiów nad traumą. W: Antologia studiów nad traumą. Red. T. Łysak. Przeł. T. Bilczewski, K. Bojarska, J. Burzyński, A. Kowalcze‑Pawlik, A. Rejniak‑Majewska. Kraków 2015, s. 5–30.
Nowak K.T.: Moja mama czarownica. Opowieść o Dorocie Terakowskiej. Kraków 2005.
Radłowska R.: Matka, córka i ONO. Wywiad z Dorotą Terakowską i Małgorzatą Szumowską. „Wysokie Obcasy” [dodatek do:] „Gazeta Wyborcza”, 23.02.2004.
Słownik języka polskiego PWN. https://sjp.pwn.pl/szukaj/trauma.html [dostęp: 28.01.2019].
Sobolewski T.: Dziecko Peerelu. Esej – dziennik. Warszawa 2000.
Szybowicz E.: Trauma. „Czas Kultury”, 6.03.2015. http://czaskultury.pl/felietony/ trauma/ [dostęp: 25.01.2019].
Świda‑Ziemba H.: Młodzi w nowym świecie. Kraków 2005.
Świda‑Ziemba H.: Młodzież PRL. Kraków 2010.
Terakowska D.: Guma do żucia. Warszawa 1986.
Terakowska D.: Kto naprawdę mnie zna. Rozmawiała J. Papuzińska. „Guliwer” 1993, nr 3, s. 20–25.
Terakowska D.: Ono. Kraków 2003.
Tumas I.: Dlaczego Terakowska niezwykłą pisarką była. „Guliwer” 2005, nr 2, s. 11–14.
Tuszyńska K.: „Dojrzałam do niekomunistycznych butów”. Mityzacja dzieciństwa jako sposób radzenia sobie z traumą. „Napis” 2013, nr 19, s. 347–363.
Vigarello G.: Historia gwałtu od XVI do XX wieku. Tłum. A. Leyk. Warszawa 2010.
Walas T.: Historia literatury w perspektywie kulturowej – dawniej i dziś. W: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy. Red. M.P. Markowski, R. Nycz. Kraków 2012, s. 93–135.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).