Greckie i koptyjskie Męczeństwo św. Menasa. Wstęp i Przekład z komentarzem
Abstrakt
W okresie późnego antyku kult św. Menasa był szeroko rozpowszechniony w całym świecie rzymskim, a jego sanktuarium w Abu Mena przyciągało licznych pielgrzymów. Wokół postaci świętego narosło obszerne dossier hagiograficzne. Prezentujemy tutaj dwa podstawowe teksty, jakimi są pasje męczeńskie. Tekst grecki, powstały być może w V w., zawiera najszerzej rozpowszechnioną w greckim i w łacińskim świecie wersję męczeństwa świętego, tekst koptyjski natomiast, choć zachowany we fragmentach, pokazuje, w jaki sposób lokalny egipski koloryt oraz tradycja samego sanktuarium w Abu Mena wpływały na wzbogacanie legendy świętego.
Słowa kluczowe
św. Menas; Egipt; męczeństwo; hagiografia
Bibliografia
Źródła
Acta Sancti Menae Martyris Aegypti, oprac. G. van Hoof, AB 3 (1884), s. 258-270.
Acta ss. Tarachi, Probi et Andronici mm., w: Acta Sanctorum, Octobris tomus 5, Parisiis et Romae 1968, s. 566-584.
Athanase d’Alexandrie, Vie d’Antoine, oprac. G.J.M Bartelink, Paris 1994 (SC h 400).
Apa Mena. A Selection of Coptic Texts relating to St. Menas, oprac. J. Drescher, Le Caire 1946.
Die arabischen Quellen zum heiligen Menas, oprac. F. Jaritz, Heidelberg 1993.
Basil of Caesarea, A Homily on the Martyr Gordius, przeł. P. Allen, w: ‛Let us die that we may live’. Greek homilies on Christian martyrs from Asia Minor, Palestine and Syria (c. AD 350- AD 450), red. J. Leemans i in., London–New York 2003, s. 55-67.
Basilius Magnus, Homilia in Gordium Martyrem, PG 31, Lutetiae Parisiorum 1857, kol. 489-507.
Coptic Martyrdoms etc. in the Dialect of Upper Egypt, oprac. E.A.W. Budge, London 1914.
Fizjolog, przeł. K. Jażdżewska, Warszawa 2003.
Four Martyrdoms from the Pierpont Morgan Coptic Codices, oprac. E.A.E. Reymond, J.W.B. Barns, Oxford 1973.
Der heilige Georg in der griechischen Überlieferung, oprac. K. Krumbacher, München 1911.
Heiligen- und Martyrerlegenden, oprac. W. Till, t. 1, Roma 1935.
Manuscrits coptes du Musée d’Antiquités des Pays-Bas à Leide, oprac. W. Pleyte, P.A.A. Boeser, Leiden 1897.
Piotr z Aleksandrii, Kanony z rozprawy o pokucie, w: Kanony Ojców Greckich, Atanazego i Hipolita, tłum. S. Kalinkowski, oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2009 (Synody i Kolekcje Praw 3), s. 11-22.
Sancti Romani Melodii Cantica. Cantica dubia, oprac. P. Maas, C.A. Trypanis, Berlin 1970.
Septuaginta, czyli Biblia Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi i apokryfami, przeł. R. Popowski, Warszawa 2013.
Opracowania
Bagnall R., Egypt in the Byzantine World, 300-700, Cambridge 2007.
Baumeister T., Martyr invictus. Der Martyrer als Sinnbild der Erlösung in der Legende und im Kult der frühen koptischen Kirche. Zur Kontinuität des ägyptischen Denkens, Münster 1972.
Delehaye H., L’ invention des reliques de Saint Ménas à Constantinople, AB 29 (1910), s. 117-150.
Delehaye H., Les passions des martyrs et les genres littéraires, Bruxelles 1921.
Depuydt L., Catalogue of the Coptic Manuscripts in Pierpont Morgan Library, t. 1, Leuven 1993.
Detoraki M., Greek Passions of the Martyrs in Byzantium, w: The Ashgate Research Companion to Byzantine Hagiography, t. 2, red. S. Efthymiadis, Farnahm 2014, s. 61-101.
Förster W., Wörterbuch der griechischen Wörter in den koptischen dokumentarischen Texten, Berlin 2002 (TU 148).
Franchi de’Cavalieri P., Hagiographica, Roma 1908.
Ioannou Th., Mnēmeia agiologika, Venetia 1884.
Krumbacher K., Miscellen zu Romanos, München 1907.
Last R., Laniado A., Porath P., A Dedication to Galerius from Scythopolis: A Revised Reading, ZPE 98 (1993), s. 229-237.
Lemm O. von, Koptische Miscellen XVI-XXV, Bulletin de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg 1907, s. 495-510.
Miedema R., De heilige Menas, Rotterdam 1913.
O’Leary De L., The Saints of Egypt, London 1937.
Papaconstantinou A., Le culte des saints en Égypte des Byzantins aux Abbassides. L’apport des inscriptions et des papyrus grecs et coptes, Paris 2001.
Papaconstantinou A., Hagiography in Coptic, w: The Ashgate Research Companion to Byzantine Hagiography, red. S. Efthymiadis, Farnham 2011, s. 323-343.
Vergote J., Eculeus, Rad- und Pressefolter in den ägyptischen Märtyrerakten, „Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft” 37 (1938), s. 239-250.
Wipszycka E., Hagiografia powstała we wschodniej części Imperium Rzymskiego: cechy specyficzne, w: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. III , Źródłoznawstwo czasów późnego antyku, red. E. Wipszycka, Warszawa 1999, s. 244-248.
Wipszycka E., Drugi dar Nilu, czyli o mnichach i klasztorach w późnoantycznym Egipcie, Kraków 2014.
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Filologiczny Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
