Zanieczyszczenie środowiska – stan, prognozy i wyzwania do 2030 roku (w świetle Laudato si' 43-61)
Abstrakt
Przeglądowy artykuł kompleksowo przedstawia stan środowiska dla trzech jego elementów: wód, powietrza atmosferycznego i gleb, w odniesieniu do istniejących aktów prawnych, planów dotyczących środowiskowych zmian w Europie do 2030 roku, ale również naukowych wyzwań stawianych w europejskiej przestrzeni badawczej. Odnosi informacje o stanie środowiska jak i planu stawiane globalnie społeczeństwu, naukowcom i zarządzającym do encykliki Laudato si’ Ojca Świętego Franciszka poświęconej „Trosce o wspólny dom”. Każdy z elementów środowiska omówiony został w trzech kontekstach: akty prawne regulujące i określające stopień zanieczyszczenia, zanieczyszczenie w Europie i Polsce oraz odniesienie do Encykliki Papieża Franciszka i wyzwania na przyszłość.
Słowa kluczowe
zanieczyszczenie środowiska; gleba; woda; powietrze atmosferyczne; plany; przyszłość; encyklika Laudato si'
Bibliografia
th Environment Action Programme UE, DECISION No 1386/2013/EU OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 20 November 2013 on a General Union Environment Action Programme to 2020 Living well, within the limits of our planet. http://eurlex.europa.eu/legalcontent/EN/TXT/?uri=CELEX:32013D1386, [dostęp: 06.05.2021].
Bouma J., Reaching out from the soil-box in pursuit of soil security, „Soil Science and Plant Nutrition”, t. 61 (2015), s. 556-565, doi: 10.1080/00380768.2015.1045403.
Bouma J., How to Realize Multifunctional Land Use as a Contribution to Sustainable Development, „Frontiers in Environmental Science”, (2021), s. 1-5, doi:10.3389/fenvs.2021.620285.
Briffa J., Sinagra E., & Blundell R., Heavy metal pollution in the environment and their toxicological effects on humans, „Heliyon”, t. 6 (2020) e04691.
Bury M., Rusinowski S., Sitko K., Krzyżak J., Kitczak T., Mozdżer E., Siwek H., Włodarczyk M., Zieleźnik-Rusinowska P., Szada-Borzyszkowska A., Pogrzeba M., Physiological status and biomass yield of Sida hermaphrodita (L.) Rusby cultivated on two distinct marginal lands in Southern and Northern Poland, „Industrial Crops and Products”, t. 167 (2021), 113502.
Dahl, M., Bergman, S., Björk, M., Diaz-Almela, E., Granberg, M., Gullström, M., ... & Mateo, M. Á., A temporal record of microplastic pollution in Mediterranean seagrass soils, „Environmental Pollution”, t. 273 (2021), 116451.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=uriserv:OJ.L_.2008.164.01.0019.01.POL [dostęp: 6.05.2021].
EEA, 2015. Progress in management of contaminated sites. http://www.eea.europa.eu/downloads/3317ce15ea77ed41a9753f4781b1dcca/1441389594/progress-in-management-of-contaminated-1.pdf?direct=1, [dostęp:6.05.2021]
EEA, 2020. The European environment –state and outlook 2020, Knowledge for transition to a sustainable Europe, European Environment Agency, 2019, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2019, ISBN 978-92-9480-090-9, doi:10.2800/96749, TH-04-19-541-EN-N, [dostęp: 06.05.2021].
EEA, 2020a. Air quality in Europe – 2020 report (EEA Report No 09/2020), European Environment Agency, (2020), Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2020, ISBN 978-92-9480-292-7, ISSN 1977-8449, doi:10.2800/786656
EU Biodiversity Strategy for 2030 - Bringing nature back into our lives, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and Committee of the Regions, COM(2020), 380 final, https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/actions-being-taken-eu/EU-biodiversity-strategy-2030_en#the-business-case-for-biodiversity [dostęp: 10.05.2021].
EU A Farm to Fork Strategy for a fair, healthy and environmentally friendly food system, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and Committee of the Regions, Brussels, COM(2020) 381 final, https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/f2f_action-plan_2020_strategy-info_en.pdf [dostęp: 10.05.2021].
EU Strategy to harness the potential of offshore renewable energy for a climate neutral future, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Brussels, COM(2020) 741 final.
European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions European Climate Pact, Brussels, COM(2020) 788 final.
European Commission, Sprawozdanie Komisji Dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego I Komitetu Regionów, Druga Prognoza W Sprawie Czystego Powietrza, Brussels, 2021, COM(2021) 3 final, Directorate-General for Environment (European Commission), Publication Office of the EU.
FAO and ITPS. 2015. Status of the World’s Soil Resources (SWSR) – Main Report. „Food and Agriculture Organization of the United Nations and Intergovernmental Technical Panel on Soils”, Rome, Italy (also available at http://www.fao.org/3/a-i5199e.pdf).
Franciszek, Laudato si’ (2015).
Geissen V., Mol H., Klumpp E., Umlauf G., Nadal M., Van der Ploeg M., Sjoerd E.A.T.M. van de Zeea, Coen J. Ritsemaa, Emerging pollutants in the environment:
a challenge for water resource management, „International soil and water conservation research”, t. 3(1) (2015), s. 57-65.
GIOŚ, 2015. Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2016—2020. Warszawa 2015.
GIOŚ, 2018. Stan środowiska w Polsce. Raport 2018 rok. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2018.
GUS, 2019, Ochrona środowiska – Raport, 2019, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Przestrzennych i Środowiska, ISSN 0867-3217, www.stat.gov.pl [dostęp: 6.05.2021].
He D., Luo Y., Lu S., Liu M., Song Y., Lei L., Microplastics in soils: analytical methods, pollution characteristics and ecological risks, „TrAC Trends in Analytical Chemistry”, t. 109 (2018), s. 163-172.
Horta A., Malone B., Stockmann U., Minasny B., Bishop T.F.A., McBratney A.B., Pallasser R., Pozza L., Potential of integrated field spectroscopy and spatial analysis for enhanced assessment of soil contamination: A prospective review, „Geoderma”, t. 241-242 (2015), s. 180-209.
https://czystepowietrze.gov.pl [dostęp:26.05.2021]
https://mojprad.gov.pl/ [dostęp:26.05.2021]
https://www.eea.europa.eu/pl/themes/water/intro [dostęp:26.05.2021]
https://ec.europa.eu/environment/air/cleaner_air/ [dostęp: 06.05.2021]
https://www.eea.europa.eu/pl/highlights/stan-srodowiska-w-europie-w [dostęp: 06.05.2021]
https://www.eea.europa.eu/pl/sygna142y/sygnaly-2019/infografika[dostęp: 06.05.2021]
https://www.gov.pl/web/klimat/ochrona-wod [dostęp: 06.05.2021]
https://www.gov.pl/web/klimat/prognozy-jakosci-powietrza [dostęp: 06.05.2021]
www.norman-network.net [dostęp:26.05.2021]
https://ungc.org.pl/info/zasoby-wodne-polsce [dostęp;26.05.2021]
Hvězdová M., Kosubová P., Košíková M., Scherr K.E., Šimek Z., Brodský L., ... & Hofman J., Currently and recently used pesticides in Central European arable soils, „Science of the Total Environment”, t. 613 (2018), s. 361-370.
Iwańska B., Ochrona powietrza w systemie prawa ochrony środowiska, „Europejski Przegląd Sądowy”, t.7 (142) (2017), s. 4-14.
Jeleński T., Dendys M., Tomaszewska B., Pająk L., The potential of RES in the reduction of air pollution: The SWOT analysis of smart energy management solutions for Krakow Functional Area (KrOF), „ Energies”, t. 13 (7) (2020), 17-54.
JRC, 2016 Soil threats in Europe: status, methods, drivers and effects on ecosystem services. A review report, red. Jannes Stolte, Mehreteab Tesfai, Lillian Øygarden Sigrun Kværnø, Jacob Keizer, Frank Verheijen, Panos Panagos, Cristiano Ballabio, Rudi Hessel. EUR 27607 EN; DOI: 10.2788/828742 [dostęp: 6.05.2021].
JRC, 2018. Pérez A. P., Eugenio N. R. (2018). Status of local soil contamination in Europe, Technical Reports, European Commission.
KE, 2002, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Towards a thematic strategy for soil protection. COM (2002), 179 final.
Keesstra S. D., Bouma J., Wallinga J., Tittonell P., Smith P., Cerda A., Montanarella L., Quinton J.N., Pachepsky Y., van der Putten W.H., Bardgett R.D., Moolenaar S., Mol G., Jansen B., Fresco L.O., The significance of soils and soil science towards realization of the United Nations Sustainable Development Goals, „Soil”, t.2 (2016), s.111–128. doi:10.5194/soil-2-111-2016 [dostęp: 6.05.2021].
Konwencja wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej, Wiedeń, 22.03.1985, Dz.U. 1992, nr 98, art. 2, ust. 1.
Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, Genewa, 13.11.1979, Dz.U. 1985, nr 60.
Konwencja z Minamaty w sprawie rtęci, Kumamoto, 10.10.2013.
Lamy P., Citores A., Deidun A., Evans L., Galgani F., Heffernan P., Karageorgis A., Kauppi L., Manakovski D., Meissner G., Moldoveanu V., Ramm K., Pedicchio, M.C., Pitta e Cunha T., Slat B., Pons G, Mission Starfish 2030: Restore our ocean and waters. Report of the Mission Board Healthy Oceans, Seas, Coastal and Inland Waters, (2020), European Commission Directorate-General for Research and Innovation.
Paleari S., Is the European Union protecting soil? A critical analysis of Community environmental policy and law, „Land use policy”, t. 64 (2017), s.163-173.
Panagos P., Van Liederke M., Yigini Y., Montanarella L., Contaminated sites in Europe: Review of the current situation based on data collected through a European network, „Journal of Environmental and Public Health”, 2013.
PE, 2000, Ramowa Dyrektywa Wodna - Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej.
PE, 2008a. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiegohttp://eurlex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/?uri=uriserv:OJ.L_.2008.164.01.0019.01.POL [dostęp: 6.05.2021].
PE, 2009, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. W sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE.
Pimentel D., Whitecraft M., Scott Z.R., Zhao L., Satkiewicz P., Scott T.J., Phillips J., Szimak D., Singh G., Gonzalez D.O., Moe T.L., Will limited land, water and energy control human population numbers in the future?, „Human Ecology”, t. 38 (2010), s. 599–611.
Pogrzeba M., Krzyżak J., Rusinowski S., McCalmont J.P., Jensen E., Energy Crop at Heavy Metal-Contaminated Arable Land as an Alternative for Food and Feed Production: Biomass Quantity and Quality. w: Plant Metallomics and Functional Omics, ed. Sablok G., Szwajcaria 2019, (Springer Chapter 1), s. 1-21.
Pogrzeba M., Rusinowski S., Sitko K., Krzyżak J., Skalska A., Małkowski E., Ciszek D., Werle S., McCalmont J.P., Mos M., Kalaji H.M., Relationships between soil parameters and physiological status of Miscanthus x giganteus cultivated on soil contaminated with trace elements under NPK fertilisation vs. microbial inoculation, „Environmental Pollution”, t. 225 (2017), s. 163–174, DOI: 10.1016/j.envpol.2017.03.058.
Porozumienie paryskie – ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, 22.04.2016.
Prawo wodne, Dz.U. 2017, poz. 1566.
Protokół do ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, Kioto, 11.12.1997, Dz.U. 2005, nr 203, poz. 1684.
Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, Montreal, 16.09.1987, Dz.U. 1992, nr 98, poz. 490.
Ramanathan V., Climate Change, Air Pollution, and Health: Common Sources, Similar Impacts, and Common Solutions, w: Health of People, Health of Planet and Our Responsibility, (Springer, Cham), (2020), s. 49-59, https://doi.org/10.1007/978-3-030-31125-4 [dostęp: 6.05.2021].
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi, Dz.U. 2016, poz. 1395.
Rusinowski S., Krzyżak J., Sitko K., Kalaji H.M., Jensen E., Pogrzeba M., Cultivation of C4 perennial energy grasses on heavy metal contaminated arable land: Impact on soil, biomass, and photosynthetic traits, „Environmental Pollution”, t. 250 (2019), s. 300-311. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2019.04.048 [dostęp: 6.05.2021].
Sala E., Mayorga J., Bradley D., Cabral R. B., Atwood T. B., Auber A., Cheung W., Costello C., Ferretti F., Friedlander A.M, Gaines S.D., Garilao C., Goodell W., Halpern B.S., Hinson A., Kaschner K., Kesner-Reyes K., Leprieur F., McGowan J., Morgan L.E., Mouillot D., Palacios-Abrantes J., Possingham H.P., Rechberger K.D., Worm B., Lubchenco J., Protecting the global ocean for biodiversity food and climate, „Nature”, t. 592 (2021), s. 397-402, https://doi.org/10.1038/s41586-021-03371-z [dostęp: 6.05.2021].
Sasakova N., Gregova G., Takacova D., Mojzisova J., Papajova I., Venglovsky J., Szaboova T., Kovacova S., Pollution of surface and ground water by sources related to agricultural activities, „Frontiers in Sustainable Food Systems”, t. 2 (2018), s. 42.
Scheurer M., Bigalke M., Microplastics in Swiss floodplain soils, „Environmental Science&Technology”, t. 52 (2018) 52, 6, s. 3591–3598, https://doi.org/10.1021/acs.est.7b06003 [dostęp: 6.05.2021].
Schröder J.J., Ten Berge H.F.M., Bampa F., Creamer R.E., Giraldez-Cervera J. V., Hendriksen C. B., Olesen J.E., Rutgers M., Sandén T., Spiegel H., Multifunctional land use is not self evident for European farmers: a critical review, „Front. Environ. Sci.”, (2020), doi:10.3389/fenvs. 2020.575466 [dostęp: 6.05.2021].
Silva V., Mol H. G., Zomer P., Tienstra M., Ritsema C. J., Geissen V., Pesticide residues in European agricultural soils–A hidden reality unfolded. „Science of the Total Environment”, t. 653 (2019), s. 1532-1545.
Szada-Borzyszkowska A., Krzyżak J., Rusinowski S., Sitko K., Pogrzeba M., Field Evaluation of Arbuscular Mycorrhizal Fungal Colonization in Miscanthus × giganteus and Seed-Based Miscanthus Hybrids Grown in Heavy-Metal-Polluted Areas, „Plants” 11 (9), 2000, s. 1216.
Tan X., Han L., Zhang X., Zhou W., Li W., Qian Y., A review of current air quality indexes and improvements under the multi-contaminant air pollution exposure. „Journal of environmental management”,t. 279 (2021), 111681.
The Green Deal, 2019. A European Green Deal as part of Commission priorities for 2019 - 2024: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en [dostęp: 6.05.2021].
Veerman C., Bastioli C., Biro B., Bouma J., Cienciala E., Emmett B., Frison E.A., Grand A., Hristov L., Kriaučiūnienė Z., Pinto Correia T., Pogrzeba M., Soussana J-F., Vela C., Wittkowski R., 2020. Caring for soil is caring for life - Ensure 75% of soils are healthy by 2030 for food, people, nature and climate, Independent expert report, European Commission (2020), Publications Office of the European Union, Luxembourg, https://www.coursehero.com/file/87965802/Caring-for-soil-is-caring-for-life-Ensurpdf/ [dostęp: 6.05.2021].
Yang L., Zhang Y., Kang S., Wang Z., Wu C., Microplastics in soil: A review on methods, occurrence, sources, and potential risk, „Science of The Total Environment”, t 780 (2021), 146546, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969721016144 [dostęp: 6.05.2021].
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Polska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
