Il Vangelo della Creazione - la responsabilità dell'uomo per il creato
Commento a Laudato Si’
Abstrakt
Il presente articolo propone un commento alle tre prime sezioni del secondo capitolo dell’enciclica Laudato si', intitolato Il Vangelo della creazione. Papa Francesco vuole offrire ad ogni lettore la grande ricchezza dell’esperienza di vita che emerge dalla Bibbia per metterla al servizio di «un’ecologia integrale» in un dialogo fecondo tra scienza e fede. Per la grande complessità della questione ecologica, è necessario un dialogo multiculturale e multidisciplinare, ricorrendo anche «alle diverse ricchezze culturali dei popoli, all’arte e alla poesia, alla vita interiore e alla spiritualità». Partendo dalla bellezza e bontà della creazione originaria, l’enciclica parla della frattura originatasi dalla disobbedienza primordiale che ha avuto delle conseguenze nella storia umana poiché il presente dell’umanità odierna si radica inscindibilmente nell’inizio e nella scelta tragica della prima coppia umana. In un excursus, che mira ad approfondire dal punto di vista esegetico la questione del dominium terrae cui si accenna nell’enciclica, si analizzano i quattro verbi che, nei due racconti della creazione, parlano dell’azione dell’uomo sulla natura: dominare e soggiogare, coltivare e custodire. Come umanità, siamo invitati da Papa Francesco a riconoscere il valore della creazione come dono e ad ascoltare la voce ferita di tutto il creato, ritrovando il coraggio di risanare le sue molteplici ferite. Così facendo, l’umanità odierna potrà anch’essa elevare inni di lode e di stupore a Dio per la bellezza della sua opera creatrice. Il Pontefice, riassumendo l’insegnamento biblico e teologico, afferma il fine ultimo della creazione: tutte le creature «avanzano, insieme a noi e attraverso di noi, verso la meta comune, che è Dio» (LS 83). Tale disegno è già realizzato in pienezza nel Cristo risorto «fulcro della maturazione universale» (LS 83) dell’intera creazione.
Bibliografia
AA. VV., Abiterai la terra. Commento all’enciclica Laudato si’, con il testo integrale di papa Francesco, a cura di G. Notarstefano, Editrice Ave, Roma 2020.
Benedetto XVI, Omelia per il solenne inizio del ministero petrino (24 aprile 2005): AAS 97 (2005).
G. Cappelletto, Genesi (Capitoli 1-11), 2a ed., Messaggero, Padova 2005.
Francesco, Laudato Si’. Lettera enciclica sulla cura della casa comune, testo integrale e commento de “La Civiltà Cattolica, intr. di Antonio Spadaro, Ancora/La Civiltà Cattolica, Milano 2015.
Giovanni Paolo II, Insegnamenti 3/2 (1980).
Giovanni Paolo II, Catechesi (24 aprile 1991), 6: Insegnamenti 14/1 (1991.
De La Serre C., Les chrétiens sont-ils responsables de la crise écologique ?, Salvator, Parigi 2020.
Tommaso d’Aquino, Summa Theologiae I, q. 104, art. 1, ad 4.
Uehlinger C., ‘’Genesi 1-11’’, in Guida di lettura dell’Antico Testamento, a cura di T, Römer, J.-D. Macchi, C. Nihan, EDB, Bologna 2007, 101-119.
Wénin A., Da Adamo ad Abramo o l’errare dell’uomo. Lettura narrativa e antropologica della Genesi, vol. I Gen 1,1-12,4, EDB, Bologna, 2008.
Materiale dal web
Dalsace Y., Responsabilité envers la nature, consultabile al seguente link: http://akadem.org/sommaire/themes/limoud/individu-et-pouvoir/individu-et-societe/responsabilite-envers-la-nature-28-11-2006-6795_227.php.
Laudato Si' / 2 - Il vangelo della creazione (P. Paul Mueller, S.I. - P. Peter Lah, S.I.), svoltosi il 22 luglio 2016 presso l’Università Gregoriana a Roma e disponibile al seguente link: https://www.youtube.com/watch?v=V9bUCD8p260
Per una teologia del creato: fondamenti biblici, patristici, teologici e etici, tenutosi a Roma il 1 marzo 2008, presso l’Angelicum, Pontificia Università S. Tommaso d’Aquino, Quaderno CEI n. 15-08, 14-15. Gli Atti del seminario, tenutosi presso l’Angelicum, sono disponibili al seguente link:
https://www.chiesacattolica.it/cci_new_v3/allegati/8335/Notiziario2-08.pdf
Porrino G.M., «Antropocene. Una delucidazione dalla Bibbia?», in Antropocene e bene comune, tra nuove tecnologie, nuove epistemologie e nuovi virus, a cura di Langella S., Damonte M., Massaro A., Genova University Press,105-122.
Spadaro A., Guida alla lettura dell'enciclica di papa Francesco, 11 luglio 2015, al seguente link: https://www.laciviltacattolica.it/articolo/laudato-si-guida-alla-lettura-dellenciclica-di-papa-francesco/, consultato il 16 giugno 2021.
Steymans H.-U., La Bible donne-t-elle à l’homme tous les droits sur la terre?, del 22.12.2015, disponibile al seguente link: https://www.youtube.com/watch?v=p8pMnNt6Q0k
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
